- Μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν όλα τα χρησιμοποιημένα νερά;

- Κατ' αρχάς να σημειώσουμε ότι είναι διεθνής η τάση για την επαναχρησιμοποίηση χρησιμοποιημένου νερού. Και σαν χρησιμοποιημένα νερά, θα πρέπει να δούμε και τα λύματα, ακόμα και τα αστικά.

Μια καλή πρωτοβουλία - άσχετα από το αν δεν εφαρμόζεται σωστά - έχουμε σε ξενοδοχειακές μονάδες, που κατασκεύασαν βιολογικούς καθαρισμούς για δική τους χρήση. Το προϊόν της επεξεργασίας των λυμάτων το χρησιμοποιούν για να ποτίζουν τους κήπους τους. Είναι μια πολύ καλή λύση. Ομως, δεν έχει ελέγξει κανείς αυτούς τους βιολογικούς καθαρισμούς, για να διαπιστωθεί πώς λειτουργούν και αν λειτουργούν.

Στο ζήτημα των επιμέρους λύσεων, μπορεί να γίνουν πάρα πολλές προτάσεις. Αλλά επιστρέφω στο βασικό πρόβλημα που είναι η συνδυασμένη υδατική διαχείριση. Η έλλειψη τοπικού, περιφερειακού και εθνικού σχεδίου ανάπτυξης.

Ξέρετε η σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον έχει τρεις πλευρές: Είναι οι χρήσεις γης, οι φυσικοί πόροι και η διάθεση στο περιβάλλον των υποπροϊόντων της ανθρώπινης δραστηριότητας. Οι χρήσεις γης συνδέονται άμεσα με το νερό. Διότι άλλες απαιτήσεις - ποιοτικές και ποσοτικές - σε νερό έχει μία αγροτική περιοχή και άλλες μια τουριστική.

Το συνηθισμένο στην Ελλάδα είναι αγροτικές περιοχές να αλλάζουν χαρακτήρα και να γίνονται τουριστικές. Οσο συρρικνώνεται η γεωργία, αυτομάτως οι παραθαλάσσιες περιοχές γίνονται τουριστικές. Αυτό επιφέρει προβλήματα στην κατανάλωση και τη διαχείριση του νερού, γιατί το καλοκαίρι έχουμε μεγάλες ανάγκες για νερό αστικής χρήσης. Και μην ξεχνάμε ότι ο Ελληνας, με την πάροδο των χρόνων, άλλαξε συνήθειες. Συνάντησα παλαιότερα μελέτες υπουργείων που στις μετρήσεις κατανάλωσης χρησιμοποιούσαν τα δεδομένα του 1950, όταν δηλαδή ο Ελληνας πλενόταν μια φορά την εβδομάδα. Σήμερα πλένεται τουλάχιστον μια φορά την ημέρα. Καταλαβαίνετε πόσο μεγάλη είναι η διαφορά στην κατανάλωση, ειδικά στις τουριστικές περιοχές.

Οι χρήσεις γης λοιπόν είναι άμεσα συνδεμένες με την κατανάλωση του νερού. Οι φυσικοί πόροι είναι προφανώς συνδεμένοι, διότι το νερό είναι το ίδιο φυσικός πόρος, αλλά και η χρήση των άλλων φυσικών πόρων προϋποθέτει τη χρήση νερού ή τη μη χρήση νερού ή τη δυσκολία στη χρήση νερού, δηλαδή στις εξορύξεις ή σε οτιδήποτε άλλο αφορά την εκμετάλλευση φυσικών πόρων.

Και τέλος, η τρίτη πλευρά ανάμεσα στον άνθρωπο και το περιβάλλον, που είναι η επαναδιάθεση στο περιβάλλον των υποπροϊόντων της ανθρώπινης δραστηριότητας (απορρίμματα κλπ.), έχει σχέση με την ποιότητα του νερού.

Αν όλα αυτά δεν ενταχθούν σε ένα σχέδιο ανάπτυξης, τότε είναι πάρα πολύ δύσκολο να ενταχθεί και η χρήση του νερού.

- Μπορούμε να αναφέρουμε κάποιο τρανταχτό παράδειγμα των συνεπειών της έλλειψης εθνικού σχεδιασμού, πάντα σε ό,τι αφορά το νερό;

- Φυσικά. Το γεγονός που υπογραμμίζει την έλλειψη εθνικής πολιτικής και σχεδιασμού είναι το πρόβλημα του Λεκανοπεδίου. Στο Λεκανοπέδιο συγκεντρώνεται το 40%, αν όχι περισσότερο, του πληθυσμού της Ελλάδας και σύμφωνα με τα οικονομικά στοιχεία το 70% της οικονομικής δραστηριότητας.

Αν σε αυτό προσθέσετε την εσωτερική μετανάστευση, τους επισκέπτες που δέχεται η Αθήνα από την επαρχία για δουλιές ή για οτιδήποτε άλλο, αλλά και τον τουρισμό, γιατί η Αθήνα από μόνη της είναι τουριστική περιοχή, καταλαβαίνετε το μέγεθος του πληθυσμού που συγκεντρώνετε εδώ. Για να υδρεύσουμε λοιπόν το Λεκανοπέδιο, εκτρέψαμε ένα ποτάμι. Το Μόρνο. Εκτρέψαμε και δεύτερο. Τον Εύηνο. Με ό,τι αυτό σημαίνει για τις περιοχές εκεί τόσο από πλευράς περιβάλλοντος όσο και από πλευράς ανάπτυξης. Γιατί στερούμε από εκείνες τις περιοχές ένα βασικό στοιχείο του περιβάλλοντος και ένα βασικό στοιχείο ανάπτυξης.

Και κανείς δεν ξέρει αν συνεχίσουμε έτσι τι θα γίνει στο μέλλον. Αν θα πάρουμε και την υπόλοιπη ροή του Αχελώου, για να υδρεύσουμε την Αθήνα.

- Η πραγματικότητα είναι δηλαδή απογοητευτική.

- Δεν υπάρχει σεβασμός απέναντι στο νερό, ως φυσικό πόρο. Δεν υπάρχει από το κράτος, προκειμένου να μεταλαμπαδευτεί και στους ιδιώτες. Φέτος που είχαμε μια κρίσιμη περίοδο από πλευράς βροχοπτώσεων, που ήταν δηλαδή μια προβληματική χρονιά, η κυβέρνηση εξακολουθούσε να δίνει άδειες γεωτρήσεων σε ιδιώτες. Και βρέθηκα σε νησί των Κυκλάδων φέτος, όπου η ύδρευση των χωριών κοβόταν τη μισή μέρα και την ίδια στιγμή γίνονταν γεωτρήσεις από ιδιώτες. Γεγονός αντιεπιστημονικό και απαράδεκτο από κάθε πλευρά.