Αν κάτι χαρακτηρίζει τον Κώστα Σταματόπουλο και τον Σήφη Στάμου ως δημιουργούς - μέλη της καλλιτεχνικής ομάδας «ΛΟΚΟΜΟΤΙΒΑ» - είναι η παντελής απουσία από τη σκέψη τους όλων των κατασκευασμένων στερεοτύπων ενάντια στη στρατευμένη τέχνη. Οχι μόνο δεν κρύβουν από ποιο σινεμά εμπνέονται, αλλά και το τι σινεμά θέλουν να κάνουν: Αυτό που έχει νόημα μόνο στο βαθμό που μπορεί να λειτουργήσει απελευθερωτικά για τον καταπιεσμένο, κοινωνικά, άνθρωπο. Αλλωστε, πότε ακούσατε τελευταία φορά σε ταινία μυθοπλασίας τη ρήση του Μαρξ: «Ετσι κι αλλιώς η Ιστορία δεν είναι τίποτε άλλο παρά οι πράξεις των ανθρώπων που επιδιώκουν τους δικούς τους σκοπούς»...

Η ταινία τους συμμετείχε στο διαγωνιστικό τμήμα του φετινού, 34ου Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους της Δράμας. Η συμμετοχή αυτή έδωσε τη δυνατότητα να ταξιδέψει μαζί με όλες τις ταινίες του φεστιβάλ - μέσω του προγράμματος «Το Φεστιβάλ Δράμας ταξιδεύει» - σε όλη τη χώρα, αρχής γενομένης από την Αθήνα και τον κινηματογράφο «Τριανόν» (Κοδριγκτώνος 21), όπου προβάλλεται σήμερα στις 11 το βράδυ.

Παίζουν: Δημήτρης Δρόσος, Ιωσήφ Πολυζωίδης, Κάτια Ζαρκάδα.

Διεύθυνση φωτογραφίας: Γιάννης - Στέφανος Κούνης.

Μουσική: Χρήστος Χατζησπύρου.

Στίχοι: Φάνης Μαργαρώνης.

Μοντάζ: Μαρηλία Καλαϊτζίδου.

Για όλα τα παραπάνω ο «Ρ» συζητά σήμερα με τους δύο δημιουργούς.

«Η ταινία είναι εμπνευσμένη από το έργο του Πολ Λαφάργκ "Η θρησκεία του κεφαλαίου"» λέει ο Κώστας Σταματόπουλος και συνεχίζει: «Το διάβασα πριν λίγα χρόνια. Είναι ουσιαστικά μια φάρσα του Λαφάργκ, γραμμένη στα τέλη του 1800 σε μια αγγλική εφημερίδα. Εμείς έχουμε πάρει ένα απόσπασμα. Ολο το έργο είναι ως εξής: Μαζεύονται στην Αγγλία καπιταλιστές, παπάδες, δήμαρχοι, κρατικοί εκπρόσωποι κλπ και αποφασίζουν ότι το κεφάλαιο είναι θρησκεία. Αυτό το κείμενο θα μπορούσε να είχε γραφτεί σήμερα. Πολλά από αυτά που αναφέρονται, στη σκηνή της ανάκρισης ας πούμε, είναι πράγματα που τα ακούς και σήμερα. Οπως το ότι "αν ο πλούσιος δεν έχει λεφτά πώς θα σου δώσει εργασία;". Είναι κάτι που ακούγεται σήμερα από την τηλεόραση, με αφορμή την κρίση. Αυτό το κείμενο λοιπόν, μας είχε μαγέψει. Συζητούσαμε καιρό για το τι θα κάναμε με αυτό. Κάποια στιγμή ένας φίλος, ο Χρήστος Γιάννου, στον οποίο οφείλεται σε μεγάλο βαθμό η δημιουργία της ταινίας, βρήκε κάποια μηχανήματα. Ηταν ο άνθρωπος που μας έσπρωξε και επέμενε να την κάνουμε και να την ολοκληρώσουμε, λέγοντάς μας ότι οι κομμουνιστές πρέπει να κάνουν σινεμά. Αφού λοιπόν είχαμε τις υλικές προϋποθέσεις αποφασίσαμε να κάνουμε και την ταινία».

«Διαβάζοντας το κείμενο του Λαφάργκ, μας δημιουργήθηκαν εικόνες» προσθέτει ο Σήφης Στάμου. «Ηταν πολύ ενδιαφέρον το κομμάτι των ερωταπαντήσεων - που στον Λαφάργκ δεν έχει τη μορφή ανάκρισης, όπως στην ταινία - και μας δημιουργήθηκε το περιβάλλον της ταινίας. Μια μεσαιωνική κατάσταση, όπου τα πάντα δουλεύουν για το κεφάλαιο, με σκοπό το κέρδος του. Και αρχίσαμε να γράφουμε»...

-- Η ταινία έχει «αρχετυπική» μορφή. Για παράδειγμα, έχετε μια βιομηχανική γραμμή παραγωγής, χωρίς να σας ενδιαφέρει τι παράγει...

-- Κ. Σ: «Οι χαρακτήρες και το περιβάλλον δεν είναι νατουραλιστικά. Αλλά είναι σύμβολα ή φορείς ιδεών. Αυτό προσπαθήσαμε να δουλέψουμε».

-- Σ. Σ.: «Λειτουργήσαμε όντως συμβολικά. Το μεγάφωνο που χρησιμοποιούμε θα μπορούσε να είναι και ένας παρουσιαστής ειδήσεων».

-- Κ. Σ.: «Η ταινία είναι στυλιζαρισμένη. Αλλά το στυλιζάρισμα το επιλέξαμε για να υπηρετήσει αυτά που θέλαμε. Το συγκεκριμένο κείμενο δεν απαγγέλεται. Δεν είναι προφορικός λόγος. Είναι φιλοσοφικό κείμενο. Και δεν βασιστήκαμε μόνο στον Λαφάργκ αλλά έχουμε αποσπάσματα και από κλασικούς».

-- Η ταινία σας δείχνει ότι αστυνομεύεται και καταστέλλεται ακόμη και η αμφιβολία πριν γίνει καν πρόθεση...

-- Κ. Σ.: «Ο Ενγκελς έδειξε ότι η εργασία βοήθησε να γίνει ο άνθρωπος αυτός που είναι. Σήμερα - και η ταινία το θέτει - υπάρχει μια οικονομική βάση της κοινωνίας και ένα εποικοδόμημα που είναι πολύ δυσβάσταχτο γι' αυτόν που σκέφτεται και παράγει. Το ζητούμενο είναι πώς μπορεί να σπάσει τα δεσμά του και από την προϊστορία να περάσουμε στην ιστορία».

-- Αυτός είναι ο λόγος που φτιάξατε μια ξεκάθαρα στρατευμένη ταινία;

-- Κ. Σ.: «Αν ένας άνθρωπος είναι ιδεαλιστής, δεν το περνάει στο έργο του; Ενας άνθρωπος που είναι αγνωστικιστής, δεν το περνάει στο έργο του; Ενας άνθρωπος που έχει άγχος με τη σεξουαλικότητά του δεν το περνάει στο έργο του; Γιατί δεν ρωτάνε αυτόν τον κόσμο γιατί κάνει αυτόν τον κινηματογράφο και ρωτάνε εμάς γιατί θέλουμε να κάνουμε πολιτικό ή, καλύτερα, στρατευμένο κινηματογράφο; Δεν μπορείς να αποκόψεις ένα κομμάτι του, είναι σου. Οταν έχεις μια κοσμοαντίληψη, αυτή εκφράζεται σε όλες τις εκφάνσεις της δράσης σου και νομίζω ότι αυτό συμβαίνει σε όλο τον κόσμο».

-- Σ. Σ.: «Νομίζω ότι αυτό σχετίζεται και με την ειλικρίνεια του καλλιτέχνη σε σχέση με το έργο του. Υπάρχουν καλλιτέχνες που δεν δηλώνουν προοδευτικοί αλλά το έργο τους τούς ξεπερνάει και καμιά φορά είναι προοδευτικό. Αυτό εννοώ με την ειλικρίνεια του καλλιτέχνη: Αυτό που νιώθει να το λέει. Αυτό που βλέπω είναι καλλιτέχνες ταλαντούχους, έναν κόσμο που έχει να πει πράγματα, αλλά φοβάται να τα πει».

-- Σας βοήθησε στην ειλικρίνειά σας το γεγονός ότι η ταινία ήταν μικρού μήκους, δηλαδή έχει μεγαλύτερα περιθώρια ελεύθερης δημιουργίας;

-- Κ. Σ.: «Τη μικρού μήκους τη βλέπει ο χώρος σου. Και, κακά τα ψέμματα, σε ενδιαφέρει τι λέει ο χώρος σου. Γιατί εκεί θα δουλέψεις, εκεί θα βρεις στήριξη κλπ. Η μικρού μήκους ταινία χωρίζεται σε δύο κομμάτια: Το ένα είναι αυτό όπου μπορεί να λειτουργήσει ως αυτόνομο εκφραστικό είδος και ως σκαλοπάτι ή "φυτώριο" για τη μεγάλου μήκους ταινία. Στο πλαίσιο του δεύτερου κομματιού, περνάς από "κόσκινο". Οσο προχωράς τόσο αισθάνεσαι και μεγαλύτερες πιέσεις. Δεν εννοώ ότι έρχεται κάποιος με όπλο και σου λέει τι θα κάνεις. Ξέρεις όμως ότι μια τέτοια ταινία δεν πρόκειται να περάσει ας πούμε από καμία χρηματοδότηση».

-- Σ. Σ.: «Σε κάθε περίπτωση αυτό το σενάριο δεν θα είχε καμία τύχη. Το ξέραμε από πριν, γιατί ο Κώστας και εγώ έχουμε μπει στη διαδικασία να καταθέσουμε σενάρια με συγκεκριμένο περιεχόμενο, τα οποία βέβαια έχουν απορριφθεί».

-- Κ. Σ.: «Αυτό που σε ωθεί καταρχήν να κάνεις μια ταινία είναι για να καλύψεις μια αναγκαιότητα. Σήμερα, ας πούμε, δεν υπάρχει στρατευμένος, με την υπόθεση της εργατικής τάξης, κινηματογράφος. Και πιο συγκεκριμένα, με την υπόθεση της απελευθέρωσής της. Οχι απλά αναπαραγωγή της κατάστασης. Υπάρχει όμως μια τάση, του να δημιουργηθεί πάλι ένας τέτοιος κινηματογράφος, αλλά αυτό θα το δούμε στο μέλλον».

-- Σ. Σ.: «Για μένα τα πράγματα είναι "προ των πυλών". Δεν είναι δυνατόν να ζούμε αυτά που ζούμε και να μην κάνουμε τίποτα. Οχι ότι υποτιμάω οποιαδήποτε άλλη δημιουργία, αλλά είναι αυτό που λέει ο Μπρεχτ, ότι ο καλλιτέχνης και το έργο πρέπει να πάρουν πια θέση απέναντι σε αυτά που γίνονται. Ο καλλιτέχνης πρέπει να αποφασίσει με ποιους θα συνταχθεί».

-- Κ. Σ.: «Πρέπει και η τέχνη να πάρει θέση. Βέβαια, εγώ και ο Σήφης έχουμε πάρει θέση σε όλη την υπόλοιπη δραστηριότητά μας, δεν γίνεται λοιπόν να μην πάρουμε και στην τέχνη μας. Ως φυσική συνέχεια είναι, όχι βουλησιαρχία. Οταν στεκόμαστε στον κλάδο μας με συγκεκριμένη θέση και αντίληψη, όταν παίρνουμε μέρος σε κινητοποιήσεις, δεν μπορεί το ίδιο πράγμα να μην εκφράζεται και στο έργο μας. Θα είχαμε μεγάλη αντίφαση. Πώς μπορείς λοιπόν να ζητάς από έναν άνθρωπο με συγκεκριμένη αντίληψη για τον κόσμο, να την αλλάξει στο έργο του και όχι σε όλα τα υπόλοιπα; 'Η απορρίπτεις συνολικά αυτόν τον άνθρωπο με όλα τα χαρακτηριστικά του ή δεν τον απορρίπτεις».

-- Σήμερα υπάρχει τέτοια τέχνη;

-- Κ. Σ.: «Υπάρχουν δείγματα στρατευμένου κινηματογράφου. Σύντροφοι στην Τουρκία κάνανε μια ταινία μεγάλου μήκους με τίτλο "Μετά την Επανάσταση", παραγωγή του πολιτιστικού ιδρύματος "Ναζίμ Χικμέτ", που παίζεται σε δεκάδες κινηματογραφικές λέσχες και αίθουσες. Προτείνουν μάλιστα να γίνουν πέντε μικρού μήκους από πέντε χώρες και από σκηνοθέτες με μαρξιστική αντίληψη, για να δημιουργηθεί μία μεγάλου μήκους, σπονδυλωτή ταινία. Υπάρχει η ταινία ενός Γάλλου, του Φρεντερίκ Ντουμπρέι, με τίτλο "Κατάληψη" και θέμα μια απεργία σε μια κλωστοϋφαντουργία. Μεμονωμένα πράγματα, αλλά υπάρχουν! Γίνονται τώρα και δεν υπήρχαν πριν μερικά χρόνια».

-- Ποια ήταν η υποδοχή της ταινίας;

-- Σ. Σ.: «Δείχναμε κομμάτια της ταινίας πριν ολοκληρωθεί και ακούγαμε πόσο ωραία ήταν. Δεν είχε κανείς αντίρρηση σε τεχνικό επίπεδο. Μετά ακούσαμε τα πάντα: Από το "τι είναι αυτό τώρα που είδαμε", μέχρι και έναν κόσμο που απλώς είχε έρθει να δει το φεστιβάλ σαν θεατής, που μας είπε "ευτυχώς που κάπου ακούσαμε να λένε αυτά τα πράγματα"».

-- Κ. Σ.: «Από τον τίτλο ακόμα περιμένανε να δουν τι ταινία είναι αυτή. Καθόμαστε σε μια γωνιά στην αίθουσα, και ξεκινάει η ταινία. Πέφτει μια βουβαμάρα, που δεν μπορούσαμε να ερμηνεύσουμε. Τελειώνει η ταινία και πέφτει το πρώτο χειροκρότημα που ήταν θερμό. Ξαναχειροκροτήθηκε στο κομμάτι των τίτλων με την αφιέρωση στον ΕΛΑΣ και το ΔΣΕ και στο σήμα της ομάδας μας "ΛΟΚΟΜΟΤΙΒΑ". Από τον κόσμο είχαμε μια πάρα πολύ καλή ανταπόκριση».

-- Σ. Σ.: «Είχαμε και αντιδράσεις από συναδέλφους, του είδους "δεν έχει χώρο ο πολιτικός λόγος στην τέχνη"»...

-- Αρα αμφισβητήθηκε ακόμη και το αν αυτό που κάνατε είναι τέχνη...

-- Κ. Σ.: «Σε κάποιους υπάρχει η αντίληψη πως ο κινηματογράφος πρέπει είναι "προσωπικός"».

-- Σ. Σ.: «Αντανακλά τη γενικότερη κυρίαρχη αντίληψη ότι πρέπει να τελειώνει ο κοινωνικός προβληματισμός στην τέχνη».

-- Την ίδια στιγμή όμως θαυμάζουν τον Αϊζενστάιν...

-- Κ. Σ.: «Ευνουχίζουν αυτό το έργο από το περιεχόμενό του και μένουν στην αισθητική του. Βλέπεις φοβερά και τρομερά αφιερώματα για τον Βερτόφ, ο οποίος όμως δείχνει ουσιαστικά με το έργο του τη σοσιαλιστική οικοδόμηση. Αφαιρούν το κομμάτι αυτό και κοιτάνε τα πλάνα»...

-- Αρα δεν αποκόπτουν μόνο το έργο τέχνης από την πολιτική, αλλά αποκόπτουν και τη μορφή από το περιεχόμενο...

-- Σ. Σ.: «Αν αφαιρέσεις τον πολιτικό λόγο στην τέχνη τότε ακυρώνεις ένα μεγάλο κομμάτι της ίδιας της τέχνης. Μέχρι τον Σαίξπηρ και τον Αριστοφάνη».

-- Κ. Σ.: «Στην ταινία μας πήραμε ένας εργάτη και τον κάναμε φορέα επαναστατικών ιδεών, αλλά σε φιλοσοφικό επίπεδο. Πήραμε, δηλαδή, κείμενα κλασικών και τα βάλαμε στο στόμα ενός εργάτη. Αυτό συζητήθηκε. Κάποιοι είπαν ότι δεν υπάρχει εργάτης που να μιλάει έτσι. Ζούμε μια αντίφαση: Αποκόβεται η πνευματική από τη χειρωνακτική εργασία. Αποκόβουμε την αισθητική από το περιεχόμενο. Τεμαχίζουμε όλες τις δραστηριότητες της ανθρώπινης φύσης. Αλλά η φυσική τάση του ανθρώπου είναι να κάνει σύνθεση όλων αυτών των πραγμάτων. Η εργασία είναι ταυτόχρονα και δημιουργία. Πρέπει να έχει κοινωνική αξία και όχι εμπορική όπως στον καπιταλισμό. Ακούσαμε ότι έπρεπε να λειτουργήσουμε στα συναισθήματα του θεατή και όχι στη λογική του και να τον τσιγκλίσουμε με αυτόν τον τρόπο. Αλλά εμείς δεν προσπαθήσαμε να απευθυνθούμε στο συναίσθημα».

-- Τι σινεμά θέλετε να δείτε;

-- Σ. Σ.: «Εγώ περιμένω να δω σινεμά που να απελευθερώνει και να μην αποχαυνώνει».

-- Κ. Σ.: «Δεν μπορούμε να είμαστε διδακτικοί και να πούμε "κάντε αυτό το σινεμά". Υπάρχουν όμως δύο βασικά πράγματα. Το ένα είναι ότι δεν μπορείς να αφήσεις την τέχνη στα χέρια των εμπόρων και το δεύτερο είναι ότι δεν μπορείς να γυρίζεις την πλάτη στα προβλήματα και τα οράματα του λαού. Γιατί αν το κάνεις αυτό θα σου γυρίσει και ο λαός την πλάτη. Και το διαζύγιο θα είναι οριστικό τότε»...