Το θέμα «πολιτικός πρόσφυγας» στην Ελλάδα - όσο κι αν κάποιοι προσπαθούν να «ξεχάσουν» - είναι μια ...βαλίτσα που έρχεται από πολύ μακριά και που, όπως δείχνουν τα πράγματα, θα πάει ακόμα μακρύτερα. Χώρα συνηθισμένη να «εξάγει» τις προηγούμενες δεκαετίες πρόσφυγες - ως αποτέλεσμα των πολιτικών διώξεων στο εσωτερικό της (εμφύλιος και χούντα) - καλείται σήμερα να ανοίξει τις αγκάλες της και να προστατεύσει κυνηγημένους ανθρώπους (κυρίως από τη γειτονική Τουρκία). Πόσο, όμως, οι αγκάλες αυτές είναι ανοιχτές για τους κατατρεγμένους γείτονές μας; Κατά πόσο η Ελλάδα εφαρμόζει ή αγνοεί τις διεθνείς συμβάσεις, που έχει επικυρώσει - όπως, π.χ., η Συνθήκη της Γενεύης του 1951 - αλλά και το ίδιο το ελληνικό Σύνταγμα, το οποίο δεν κάνει διάκριση ανάμεσα σε ανθρώπους διαφορετικής εθνότητας; Και, τέλος, η στάση της ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στο συγκεκριμένο ζήτημα τι επιπτώσεις έχει - θετικές ή αρνητικές - στη ζωή (με την κυριολεκτική σημασία του όρου) αυτών των ανθρώπων;

«Το πολιτικό άσυλο στις μέρες μας έχει σχεδόν καταργηθεί»! Κι αν κανείς σταθεί καχύποπτα απέναντι σ' αυτήν τη φράση - παρμένη από την πέμπτη ενότητα της διακήρυξης της «Δημοκρατικής Συσπείρωσης για τις λαϊκές ελευθερίες και την αλληλεγγύη» - έρχονται τα ίδια τα στοιχεία του υπουργείου Δημοσίας Τάξης να επιβεβαιώσουν το παραπάνω - σχεδόν - απόλυτα.

Με το σταγονόμετρο...

Σύμφωνα, λοιπόν, μ' αυτά τα στοιχεία, κατά τα τελευταία πέντε έτη, οι αιτήσεις πολιτικού ασύλου από το υπουργείο Δημόσιας Τάξης είχαν ως εξής: Το 1995 υπήρξαν 1.312 αιτήσεις, 831 εξετάστηκαν και 203 άτομα αναγνωρίστηκαν (ποσοστό αναγνώρισης 24,4%). Το 1996 έγιναν 1.572 αιτήσεις, 634 εξετάστηκαν, 139 αναγνωρίστηκαν (22%). Το 1997 έγιναν 4.376 αιτήσεις, 2.357 εξετάστηκαν, αναγνωρίστηκαν 130 άτομα (5,5%), το 1998 υπήρξαν 2.953 αιτήσεις, 3.904 εξετάστηκαν και μόλις 156 αναγνωρίστηκαν (4%). Οσο για το 1999, οι αιτήσεις χορήγησης πολιτικού ασύλου ήταν 1.528, 1.716 εξετάστηκαν και 146 αναγνωρίστηκαν (8,5%), ενώ το πρώτο 9μηνο του 2000 (Ιανουάριος - Σεπτέμβριος) έγιναν 2.145 αιτήσεις και αναγνωρίστηκαν μόλις οι 169. Ιδιαίτερα αποκαλυπτικό είναι και το παρακάτω νούμερο: Από το 1980 έως και τις 31 Δεκέμβρη του 1999 - τα στοιχεία εξακολουθούν να είναι του υπουργείου Δημόσιας Τάξης - «ο συνολικός προσφυγικός πληθυσμός στην Ελλάδα έφτανε τα 6.291 άτομα». Τι σημαίνει αυτό ουσιαστικά; Οτι εδώ και 19 χρόνια η προσφυγική ιδιότητα έχει αναγνωριστεί μόλις και ούτε σε 6.500 άτομα!

Τα παραπάνω στοιχεία απαντούν στα ερωτήματα που θέσαμε στον πρόλογο. Οχι, οι αγκάλες αυτής της χώρας κάθε άλλο παρά ανοιχτές είναι για τους πολιτικούς πρόσφυγες, όταν το ποσοστό αναγνώρισης, από 24,4% το '95, έφτασε στο 4% το '98. Κι όταν το αντίστοιχο ποσοστό στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες παραμένει εδώ και χρόνια σταθερά στο 14% (μέσος όρος). Ναι, η κυβέρνηση με το «έτσι θέλω» και χρησιμοποιώντας με όποιους αντιδημοκρατικούς τρόπους θέλει τους μηχανισμούς της (κυρίως την αστυνομία) παραβιάζει κατάφωρα, όχι μόνο τις διεθνείς συμβάσεις και το ελληνικό Σύνταγμα, αλλά και τα ίδια τα ανθρώπινα δικαιώματα. Γιατί όταν το υπουργείο παραδέχεται πως απ' το 1994 έως και σήμερα έγιναν πάνω από δύο εκατομμύρια απελάσεις, τότε μπορεί κανείς με ήσυχη τη συνείδησή του να της καταλογίσει πως ουσιαστικά η ελληνική κυβέρνηση στέλνει στο απόσπασμα ανθρώπους! Γιατί απέλαση για έναν αντιφρονούντα Τούρκο ή για έναν αντικαθεστωτικό Κούρδο σημαίνει φυλακή, βασανιστήρια, ακόμα και θάνατο. Για να μην μιλήσει κανείς για τις συνθήκες σύλληψής τους, κράτησής τους κλπ. Ετσι, το νέο ερώτημα που προκύπτει είναι: «Τέλος στη χορήγηση πολιτικού ασύλου;». Πρόκειται μάλλον για ερώτημα, στο οποίο οι απαντήσεις περισσεύουν...

Τον αντιπροσφυγικό χαρακτήρα της ελληνικής νομοθεσίας επισημαίνει στη συνέντευξή του ο δικηγόρος Α. Αντανασιώτης. Παράλληλα τονίζει ότι στο θέμα του πολιτικού ασύλου η κυβέρνηση ακολουθεί πιστά τις επιλογές της ΕΕ για την καταστολή, τον έλεγχο και τον πολιτικό ευνουχισμό των πολιτικών προσφύγων.

- Ποιο είναι το νομικό καθεστώς για τους πολιτικούς πρόσφυγες στη χώρα μας;

- Ο βασικός νόμος που ρυθμίζει τα ζητήματα του πολιτικού ασύλου στη χώρα μας είναι ο 1975/91 όπως τροποποιήθηκε - προς το χειρότερο - με τον 2452/96. Πρόκειται - όπως έχει επανειλημμένα καταγγελθεί - για ένα αντιπροσφυγικό ουσιαστικά νομοθετικό πλαίσιο, το οποίο δεν αντιμετωπίζει τον αιτούντα πολιτικό άσυλο ως ανθρώπινη προσωπικότητα με τις ιδιαίτερες ανάγκες μάλιστα που έχει, αλλά μάλλον ως «πρόβλημα» που πρέπει να επιλυθεί όπως - όπως. Αντιστρατεύεται, έτσι, τις διεθνείς συμβάσεις που έχει επικυρώσει η χώρα μας, όπως τη Συνθήκη της Γενεύης του 1951 για τους πρόσφυγες - όπως τροποποιήθηκε με το πρωτόκολλο της Ν. Υόρκης του 1967 - την ευρωπαϊκή σύμβαση των δικαιωμάτων του ανθρώπου, αλλά ακόμη και το ίδιο το ελληνικό Σύνταγμα, το οποίο όσον αφορά βασικά προστατευόμενα αγαθά του ανθρώπου, όπως η ζωή, η τιμή και η ελευθερία, δεν κάνει διάκριση ανάμεσα σε ανθρώπους διαφορετικής εθνικότητας, σε Ελληνες και ξένους υπηκόους.

- Πώς μεταχειρίζονται πρακτικά η κυβέρνηση και το ελληνικό κράτος τους πρόσφυγες που καταφεύγουν στη χώρα μας;

- Η κατάσταση είναι ακόμη χειρότερη στην εφαρμογή της νομοθεσίας, η οποία έχει ως κύριο χαρακτηριστικό τη συνεχή μείωση του αριθμού των αιτήσεων πολιτικού ασύλου που γίνονται δεκτές, ενώ οι πρόσφυγες που αναγκάζονται να έρθουν στην Ελλάδα συνεχώς αυξάνονται (η χώρα μας έχει το μικρότερο ποσοστό εγκρίσεων στην Ευρώπη). Τον τελευταίο καιρό, μάλιστα, παρουσιάζονται περιπτώσεις, όπου η κυβέρνηση αρνείται πεισματικά να χορηγήσει πολιτικό άσυλο, σε διωκόμενους αγωνιστές - ειδικά από την Τουρκία - και επιδιώκει την απέλασή τους στη γειτονική χώρα, στα πλαίσια προφανώς της αμερικανόπνευστης «αντιτρομοκρατικής» συνεργασίας ανάμεσα στις δυο κυβερνήσεις. Χαρακτηριστική είναι - ίσως - η πρόσφατη περίπτωση του Κούρδου από την Τουρκία Ιμπραχήμ Ταρχάν, όπου η κυβέρνηση, παρά την ομόφωνη εισήγηση της αρμόδιας επιτροπής ασύλου, αρνούνταν να ικανοποιήσει το αίτημά του, θεωρώντας τον ως «τρομοκράτη».

Πρέπει να επισημανθεί και να στιγματιστεί, επίσης, η διαδικασία των άτυπων απελάσεων που εφαρμόζει εκτεταμένα η κυβέρνηση, σύμφωνα με την οποία, χωρίς να εξετάζονται καθόλου τα αιτήματα πολιτικού ασύλου των προσφύγων ή χωρίς να τους παρέχεται καν η δυνατότητα να υποβάλουν τέτοια, απελαύνονται αυθαίρετα και βίαια από τη χώρα, κυρίως προς την Τουρκία, με αποτέλεσμα συχνά να χάνουν τη ζωή τους, είτε επειδή πέφτουν σε ναρκοπέδια, είτε επειδή συλλαμβάνονται από τις τουρκικές αρχές και δολοφονούνται με βασανιστήρια.

Με τον τρόπο αυτόν, η ελληνική κυβέρνηση - εκτός των άλλων - παραβιάζει κατάφωρα τη διεθνώς αναγνωρισμένη αρχή της μη επαναπροώθησης (non refoulement) των προσφύγων, σε χώρες όπου κινδυνεύουν να υποστούν διώξεις.

- Ποιες είναι οι συνθήκες ζωής των πολιτικών προσφύγων στην Ελλάδα;

- Από την άλλη μεριά, οι συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στη χώρα μας είναι, κυριολεκτικά, άθλιες. Η νομοθετική δέσμευση που είχε αναλάβει η κυβέρνηση με το ν.2452/96 για την ίδρυση και λειτουργία κέντρων προσωρινής διαμονής προσφύγων, έμεινε ουσιαστικά κενό γράμμα, αφού θεωρήθηκε ως «υλοποίησή» της η απλή ονομασία του ήδη κορεσμένου καταυλισμού στο Λαύριο σε κέντρο προσωρινής διαμονής προσφύγων. Η ανυπαρξία, λοιπόν, κρατικής μέριμνας, σε συνδυασμό με την άρνηση χορήγησης ασύλου και τις γνωστές επιχειρήσεις - «σκούπα», έχουν ως συνέπεια οι πολιτικοί πρόσφυγες που βρίσκονται στη χώρα μας να περιφέρονται νηστικοί και φοβισμένοι στους δρόμους και να κοιμούνται σε πάρκα, κρυμμένοι μέσα στα δέντρα, σε παλιά βαγόνια τρένων ή σε άθλια εγκαταλειμμένα σπίτια.

- Ποιο είναι το πολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κινείται η κυβέρνηση σχετικά με αυτό το ζήτημα;

- Η απαράδεκτη νομοθετική και πρακτική συμπεριφορά της ελληνικής κυβέρνησης στους πολιτικούς πρόσφυγες αποτελεί υλοποίηση γενικότερων πολιτικών επιλογών των κυρίαρχων δυνάμεων της νέας τάξης, κυρίως - όσον αφορά το συγκεκριμένο ζήτημα - της Ευρωπαϊκής Ενωσης, για τον έλεγχο, την καταστολή και τον πολιτικό ευνουχισμό των προσφύγων, τις οποίες ακολουθεί πιστά και η χώρα μας.

Στην κατεύθυνση αυτή κινούνται οι αποφάσεις της ειδικής συνόδου του συμβουλίου της ΕΕ, πριν ένα χρόνο, στο Τάμπερε της Φινλανδίας. Η προσπάθεια που γίνεται από τους εκπροσώπους του ευρωπαϊκού κεφαλαίου είναι να δημιουργηθεί ένας «καθαρός» ενιαίος χώρος «ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης» όπως τον ονομάζουν, όπου θα μπορεί να αναπαράγεται απρόσκοπτα το κεφαλαιοκρατικό σύστημα. Σε αυτόν το χώρο, δεν έχουν θέση άνθρωποι που έχουν διαφορετική άποψη από την κυρίαρχη, για τον τρόπο οργάνωσης της κοινωνίας, πολύ περισσότερο όταν αυτοί δραστηριοποιούνται κοινωνικά και πολιτικά σε ριζοσπαστική κατεύθυνση.

Ενας από τους όρους, λοιπόν, για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος είναι να θωρακιστεί περισσότερο η ΕΕ από τα ανεπιθύμητα κύματα προσφύγων που είναι φυσικό να την κατακλύζουν. Στην καλύτερη περίπτωση, μόνο κάποιοι λίγοι πρόσφυγες, αφού υποβληθούν σε κατάλληλη «επεξεργασία», μπορεί να τύχουν μιας θέσης - στο περιθώριο βέβαια - του «καθαρού» ευρωπαϊκού χώρου. Στα πλαίσια αυτών των επιλογών πρέπει να θεωρηθούν ότι εντάσσονται η εντατική εφαρμογή της Συνθήκης Σένγκεν, του νέου συστήματος EURODAC για την εξακρίβωση της ταυτότητας των διακινούμενων ανθρώπων με βάση τα δακτυλικά αποτυπώματα κλπ.

Ηρθε στην Ελλάδα στις 28 Ιουνίου του 1994. Πέρασε από την Αλικαρνασσό (Μπουντρούμ), όπου ζούσε μέχρι τότε, στην Κω. Επέλεξε να μην έρθει στη χώρα μας με τους συνήθεις τρόπους - πληρώνοντας, δηλαδή, κάποιον δουλέμπορο με κάμποσες χιλιάδες δολάρια. «Αγόρασα με λιγότερα λεφτά ένα βαρκάκι, καλοκαίρι ήταν, πέρασα με ευκολία απέναντι», λέει χαρακτηριστικά. Μόνο που από κείνη τη στιγμή ό,τι θα ακολουθούσε μόνο εύκολο δε θα 'ταν...

Βρίσκεται στην Ελλάδα για περισσότερο από έξι χρόνια ως πολιτικός πρόσφυγας. Κι αυτό γιατί οι λόγοι που τον ανάγκασαν να φύγει απ' την πατρίδα του, την Τουρκία, δεν ήταν οικονομικοί. «Είχα πολύ καλή δουλιά, έβγαζα αρκετά καλά λεφτά, δούλευα ως σερβιτόρος σε διάφορες επιχειρήσεις και ξενοδοχειακές μονάδες. Αλλωστε οι γονείς μου, τα τρία αδέλφια μου, οι φίλοι μου είναι όλοι πίσω. Αρα, δεν είχα κανέναν λόγο να φύγω», λέει ο 28χρονος Ισμαήλ Γκέρεν. Οταν, όμως, ήρθε η στιγμή να παρουσιαστεί και να καταταγεί στον τουρκικό στρατό, αρνήθηκε. «Δεν μπορούσα να υπηρετήσω τους σκοπούς ενός φασιστικού καθεστώτος. Δεν μπορούσα να διανοηθώ ότι θα κυνηγούσα και θα βασάνιζα φίλους και συντρόφους μου. Επρεπε, λοιπόν, να φύγω».

Γιατί, όμως, επέλεξε την Ελλάδα, απ' τη στιγμή που ο ίδιος παραδέχεται πως ήξερε πολύ καλά πριν φύγει απ' την πατρίδα του πως εδώ πολιτικό άσυλο δίνεται με το ...τσιγκέλι; «Ο πρώτος λόγος είναι ότι απ' την Αλικαρνασσό πάρα πολλοί άνθρωποι είχαν έρθει στην Ελλάδα ως οικονομικοί πρόσφυγες. Οι πληροφορίες που είχα για τους ανθρώπους στη χώρα σας ήταν πάρα πολύ καλές. "Φιλόξενοι και καλοί", έλεγαν όλοι. Ο δεύτερος λόγος ήταν πως στην Ελλάδα βρίσκονταν πάρα πολλοί συμπατριώτες μου, και για μένα, που δεν ήξερα τη γλώσσα, αυτό το θεωρούσα πολύ σημαντικό. Και ο τρίτος λόγος ήταν ότι η Ελλάδα ήταν το κοντινότερο σημείο, για ν' αγγίξω την ελευθερία, έτσι όπως εγώ την ένιωθα», απαντά ο Ισμαΐλ.

Ωστόσο, απ' τη στιγμή που πάρθηκε και υλοποιήθηκε αυτή η απόφαση, τα πράγματα δεν ήρθαν, όπως, ίσως, τα περίμενε. Εφυγε αμέσως από την Κω και έφτασε στην Αθήνα. Περιπλανήθηκε κάμποσο στους δρόμους της πρωτεύουσας, όταν συνάντησε κάποιους συμπατριώτες του, που του είπαν να πάει στο Λαύριο. Εφτασε εκεί, έμεινε για κάποιους μήνες στον - ο θεός να τον κάνει - προσφυγικό καταυλισμό του Λαυρίου και σχεδόν αμέσως, στις 12 Ιουλίου 1994, στο αστυνομικό τμήμα της περιοχής κατέθεσε αίτηση χορήγησης πολιτικού ασύλου. «Με είχαν δύο ώρες και με ανέκριναν. "Γιατί ήρθες εδώ;", "Τι έκανες εκεί που ήσουν;", "Ποιος σε κυνηγάει;", "Γιατί θέλεις να μείνεις στην Ελλάδα;" και άλλα πολλά. Τέλος πάντων, απάντησα σε όσα με ρώτησαν και μετά από 15 μέρες έλαβα ένα χαρτί, όπου μου έλεγαν πως η αίτησή μου απορρίπτεται, γιατί δεν μπορώ να αποδείξω πως όντως κινδυνεύει η ζωή μου»...

Οι προσπάθειες του Ισμαΐλ δε σταμάτησαν εδώ. Προς τα τέλη του Αυγούστου του '94, ξαναπηγαίνει στο τμήμα και καταθέτει εκ νέου αίτηση. «Γιατί επιμένεις, αφού δε θα το πάρεις το άσυλο;», του είπαν ξεκάθαρα οι αστυνομικοί του Τμήματος Λαυρίου. «Επιμένω γιατί είναι κάτι που το δικαιούμαι», ήταν η απάντηση του νέου. Ισως και το συγκεκριμένο περιστατικό να ήταν η αιτία γι' αυτή τη φράση που του ήρθε - λίγες μέρες αργότερα - στον καταυλισμό: «Σε εφτά μέρες από σήμερα πρέπει να εγκαταλείψεις τη χώρα», ήταν το τελεσίγραφο, που συνοδευόταν φυσικά από την απόρριψη και της δεύτερης αίτησής του.

Ο Ισμαΐλ αναγκάστηκε να εγκαταλείψει, όχι τη χώρα, αλλά τον καταυλισμό. Μέχρι και το 1996, γύρναγε σε διάφορες περιοχές της χώρας, παράνομος, αλλά αποφασισμένος να μην παραδοθεί στην απελπισία του. Πήγε στην Κρήτη, όπου δούλευε στις ελιές και στα αμπέλια, κι έμενε στα σπίτια που παρείχαν στους εργάτες τους οι Κρητικοί. Μετά έφυγε από κει και πήγε στην Πάρο, δούλεψε μαζί με άλλους τέσσερις συμπατριώτες του επίσης σε γεωργικές εργασίες και απ' το Σεπτέμβρη του '96 μένει πλέον μόνιμα στην Αθήνα. Μέχρι σήμερα, δουλεύει σε οικοδομή ή σε άλλες δουλιές του ποδαριού, μένει σ' ένα διαμέρισμα μαζί με άλλους πέντε και κυκλοφορεί στους δρόμους προσέχοντας πάντα το ...κακό συναπάντημα.

«Η αλήθεια είναι ότι πλέον γνωρίζω τους ανθρώπους της Ασφάλειας και ξέρω να αποφεύγω τις κακοτοπιές. Αλλά, όπως και να το κάνεις, η ζωή μου, είναι ζωή κυνηγημένου», μονολογεί ο Ισμαΐλ. Χωρίς να το βάλει κάτω, πριν ένα χρόνο περίπου, έκανε εκ νέου αίτηση χορήγησης πολιτικού ασύλου, αυτή τη φορά στο υπουργείο Δημόσιας Τάξης. «Το ήξερα απ' την αρχή πως και πάλι το "όχι" τους θα εισέπραττα». «Τι σημαίνει, Ισμαΐλ, να ζεις σε μια χώρα χωρίς πολιτικό άσυλο;», ρωτάμε. «Φόβος και ανασφάλεια σε μόνιμη βάση. Πέρα απ' αυτό όμως, η έλλειψη ασύλου δημιουργεί κι άλλες δυσκολίες. Για παράδειγμα, μου είναι αδύνατον να ενοικιάσω σπίτι, να μείνω μόνος. Μένουμε πέντε μαζί, ο ένας έχει άσυλο (αυτός που το νοικιάζει) και οι υπόλοιποι είμαστε παράνομοι. Είναι, ας πούμε, αδύνατον να ανοίξω τραπεζικό λογαριασμό, να κολλήσω ένσημα στη δουλιά μου, να έχω ιατρική περίθαλψη. Η έλλειψη του ασύλου, ουσιαστικά, μας στερεί βασικά μας δικαιώματα. Νιώθουμε σαν φαντάσματα», είναι οι τελευταίες κουβέντες του 28χρονου Τούρκου.