Associated Press

Δεν ήταν βεβαίως ένα απλό πρόβλημα, αφού από τη λύση του εξαρτάται η ανακατανομή στην ηγεσία της ΕΕ, με τη σημερινή της μορφή, αλλά και με τη μορφή που θα πάρει μετά τη διεύρυνση και την αύξηση των κρατών - μελών από 15 σε 27. Εξάλλου, το γεγονός ότι οι εργασίες παρατάθηκαν κατά δύο μέρες δείχνει και το μέγεθος του προβλήματος, αλλά και της δυσκολίας των «δεκαπέντε» να βρουν τη λύση.

Η ύπαρξη αντιθέσεων στους κόλπους της ΕΕ δεν ανακαλύφθηκε στη Νίκαια, ήταν γνωστή από την ίδια τη στιγμή της ίδρυσής της. Στη Νίκαια, όμως, οι αντιθέσεις αυτές παρουσιάστηκαν πολύ οξυμένες, ενώ ορισμένες από αυτές απείλησαν να οδηγήσουν τη Σύνοδο σε απόλυτο φιάσκο. Φυσικά, στην έκταση ενός τέτοιου κειμένου δεν είναι δυνατόν να αναλυθούν όλες οι αντιθέσεις και οι ανταγωνισμοί στην ΕΕ, αφού πολλές από αυτές είναι δευτερεύουσες και πηγάζουν από τις μεγαλύτερες, ενώ συνολικά αποτελούν προϊόντα και εκφράσεις μιας και μόνο βασικής αντίθεσης, της ταξικής. Ωστόσο, έχει σημασία να δούμε ορισμένες από αυτές τις αντιθέσεις, μιας και από την έκβασή τους κρίνεται και το μέλλον του οικοδομήματος που ακούει στο όνομα: Ευρωπαϊκή Ενωση.

Αμέσως μετά την υπογραφή της Συνθήκης του Μάαστριχτ, ο τότε Πρόεδρος της Γαλλίας, Φρ. Μιτεράν, έλεγε ότι το μεγάλο στοίχημα ήταν «αν η Γερμανία θα γίνει ευρωπαϊκή, ή η Ευρώπη θα γίνει γερμανική». Την ίδια μέρα ο τότε καγκελάριος της Γερμανίας, Χ. Κόλ, δήλωνε ότι η Συνθήκη του Μάαστριχτ μοιάζει με έναν οδοστρωτήρα που στο πέρασμά του θα ισοπεδώνει την εθνική κυριαρχία στην πορεία προς την ομοσπονδία. Αμέσως μετά τη Συνθήκη του Αμστερνταμ, όπου επιχειρήθηκε να λυθεί ανεπιτυχώς το θέμα της «θεσμικής μεταρρύθμισης», τέθηκε το θέμα της διεύρυνσης και σε συνδυασμό με αυτό η αλλαγή στον τρόπο λήψης των αποφάσεων. Ουσιαστικά ετίθετο προς λύση ένα πρόβλημα με δυο εξισώσεις. Η πρώτη αφορούσε στο πώς θα ανακατανεμηθεί η συμμετοχή στην ηγεσία υπέρ των μεγαλύτερων κρατών - μελών και σε βάρος των μικρότερων. Η δεύτερη αφορούσε στο πώς θα μοίραζαν αυτή την ηγεσία μεταξύ τους οι μεγάλοι. Αυτό ήταν και το αντικείμενο της Διακυβερνητικής Διάσκεψης που ολοκληρώθηκε στη Νίκαια.

Associated Press

Δεν είναι τυχαίο ότι για τα τρία πρώτα θέματα πολύ γρήγορα οι «δεκαπέντε» τα βρήκαν στη Νίκαια. Ομως το θέμα της «αναστάθμισης» αποδείχτηκε σκληρό καρύδι. Και εκεί «βγήκαν τα μαχαίρια». Πίσω από τους αριθμούς που πηγαινοέρχονταν στο τραπέζι της Συνόδου, κρύβονταν τεράστια συμφέροντα, μεγάλοι ανταγωνισμοί, ομολογημένες και ανομολόγητες προθέσεις.

Εμφανέστατη πρόθεση της γερμανικής πλευράς είναι η ολοκλήρωση της ηγεμονίας της στην ΕΕ πέρα από το οικονομικό και στο πολιτικό επίπεδο. Αυτό προσπαθούσε να το πετύχει με την πρότασή της να μοιραστούν οι ψήφοι ανάλογα με το πληθυσμιακό μέγεθος της κάθε χώρας - μέλους. «Δεν μπορεί η Γερμανία με 82 εκατομμύρια πληθυσμό να έχει 10 ψήφους και η Ισπανία με 39,4 εκατομμύρια να έχει 8 ψήφους στο Συμβούλιο» έλεγαν χαρακτηριστικά Γερμανοί αξιωματούχοι. Μια ανακατανομή των ψήφων με βάση το πληθυσμιακό μέγεθος θα έδινε στη Γερμανία και τους «δορυφόρους» της, την απόλυτη πλειοψηφία.

Η γαλλική πλευρά βλέποντας πως έτσι κινδυνεύει να χάσει τα όποια ποσοστά επιρροής διαθέτει στην ΕΕ, αντέδρασε σφοδρά. Για να κατευνάσει τη γερμανική βουλιμία, η γαλλική προεδρία πρότεινε μια άλλη λύση: Να δυναμώσει συνολικά η δύναμη των τεσσάρων μεγάλων έναντι των υπολοίπων, όμως αυτή η δύναμη να μοιραστεί σε ίσα μερίδια για τους τέσσερις. Πρότεινε λοιπόν, οι τέσσερις (Γερμανία, Γαλλία, Βρετανία, Ιταλία) να τριπλασιάσουν τις ψήφους τους, ενώ οι υπόλοιποι θα τις διπλασιάσουν. Επί της ουσίας, ήταν αντιπαράθεση μεταξύ της «ομοσπονδιοποίησης» που δίνει τη δυνατότητα στη Γερμανία να διεκδικήσει μόνη και για λογαριασμό της την ηγεμονία στην ΕΕ και της λογικής του «σκληρού πυρήνα», ή του Διευθυντηρίου που κατοχυρώνει την ηγεμονία των τεσσάρων μεγάλων.

Η υποχώρηση της Γερμανίας και η αποδοχή της γαλλικής πρότασης δε σημαίνει καθόλου ότι οι Γερμανοί υπαναχωρούν από τις αρχικές τους θέσεις. Ισα ίσα που τώρα αισθάνονται πιο κοντά στο στόχο τους, αφού καθορίστηκε ήδη ότι η επόμενη Διακυβερνητική, μέχρι το 2004 θα ασχοληθεί αποκλειστικά με την πρόταση για την «ομοσπονδιοποίηση». Υπενθυμίζουμε ότι η πρόταση αυτή επιδιώκει την εκλογή μιας κυβέρνησης και ενός προέδρου της ΕΕ με καθολική ψηφοφορία σε όλα τα κράτη - μέλη, όπως και την ψήφιση ενός ομοσπονδιακού Συντάγματος. Θα επιτευχθεί; Η Γερμανία επιδιώκει αυτή τη λύση γιατί σε μια τέτοια ομοσπονδία, με βάση και τα πληθυσμιακά μεγέθη, είναι βέβαιο ότι η Γερμανία μπορεί να πετύχει καλύτερα το σκοπό της. Ετσι, μια από τις μεγαλύτερες αντιθέσεις ξεπεράστηκε χωρίς να λυθεί και παραπέμπεται για το 2004. Εν τούτοις, επιτεύχθηκε ο στόχος των «μεγάλων» να αυξήσουν το μερίδιο της εξουσίας τους σε βάρος των μικρότερων.

Βεβαίως, η κάθε κυβέρνηση στη Σύνοδο της Νίκαιας λειτουργούσε ως εντολοδόχος της αστικής τάξης της χώρας της και όλες μαζί για τα συμφέροντα του μεγάλου κεφαλαίου απέναντι στο μόνιμο εχθρό του, την εργατική τάξη και τα πλατύτερα λαϊκά στρώματα. Η πολιτική ενοποίηση, είτε με τη μορφή της ομοσπονδίας, είτε με τη μορφή του Διευθυντηρίου, έχει ως πρωταρχικό στόχο το να θωρακίσει το καθεστώς της εκμετάλλευσης στο εσωτερικό της ΕΕ και να διαμορφώσει τους ευνοϊκότερους όρους για το κεφάλαιο στην ιμπεριαλιστική επέκταση προς την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, τα Βαλκάνια, την «Ευρασία». Η πολιτική ενοποίηση σημαίνει ενίσχυση των μηχανισμών της καταπίεσης, της βίας και της καταστολής, με σκοπό την αντιμετώπιση του «εσωτερικού εχθρού». Σημαίνει στρατιωτικοποίηση, επεμβάσεις και πολέμους για πρώτες ύλες και νέες αγορές. Ομως, όσο συμφωνούν για αυτούς τους κοινούς στόχους, τόσο διαφωνούν λόγω ανταγωνισμών για το μοίρασμα της λείας. Εξάλλου, αυτή ήταν πάντα η αγιάτρευτη αρρώστια του καπιταλισμού. Μια αρρώστια που μπορεί σε κάποια στάδιά της να ξεπερνιέται με γιατροσόφια τύπου Νίκαιας, εμφανίζεται όμως ακόμη πιο βαριά και απειλητική.

Οπως ορίζει η Συνθήκη της Νίκαιας, για να ψηφιστεί μια πρόταση, την οποία εισηγείται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, απαιτείται ειδική πλειοψηφία 258 ψήφων (σε σύνολο 345) με την προϋπόθεση ότι εκφράζει την απλή πλειοψηφία των κρατών - μελών (14 στα 27). Σε άλλη περίπτωση απαιτούνται τουλάχιστον 258 ψήφοι με την προϋπόθεση ότι εκφράζουν τα 2/3 των κρατών - μελών (18 στα 27). Επίσης ένα μέλος του συμβουλίου μπορεί να ζητήσει να ελεγχθεί αν η συγκεκριμένη πλειοψηφία αντιπροσωπεύει το 62% του συνολικού πληθυσμού της ΕΕ. Αν το ποσοστό είναι μικρότερο τότε η απόφαση ακυρώνεται.

Με απλά λόγια, όλα αυτά σημαίνουν ότι χωρίς τη σύμφωνη γνώμη των «τεσσάρων» ή τουλάχιστον των τριών από αυτούς δεν μπορεί να ληφθεί απόφαση στο Συμβούλιο.

Αξίζει ακόμη να επισημάνουμε ότι η κατανομή δεν ακολουθεί ένα συγκεκριμένο κανόνα, αλλά αντικατοπτρίζει «παιχνίδια» συσχετισμών μεταξύ των ισχυρότερων. Ετσι υπάρχουν χώρες που ευνοήθηκαν σκανδαλωδώς, όπως η Ισπανία, η οποία αύξησε τις έδρες της από 8 σε 27 και άλλες που στην ουσία υποβαθμίστηκαν, όπως το Βέλγιο και η Ελλάδα, που αύξησαν τις ψήφους τους από 5 σε 12. Είναι επίσης χαρακτηριστικό ότι η ρύθμιση που απέτρεψε το φιάσκο της Συνόδου ήταν μια ρύθμιση ισορροπιών μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας. Ετσι, κοντά στις 4.30 τα ξημερώματα της Δευτέρας αποφασίστηκε να δοθούν δύο επιπλέον ψήφοι στη Ρουμανία, η οποία ανήκει στη σφαίρα επιρροής της Γαλλίας και μια επιπλέον ψήφος στη Λιθουανία, που είναι «δορυφόρος» της Γερμανίας!

Τα βουρκωμένα μάτια του Λιονέλ Ζοσπέν, το πρωί της Πέμπτης 7 Δεκέμβρη, την ώρα που υποδεχόταν τους ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ενωσης στο συνεδριακό κέντρο «Ακρόπολις» στη Νίκαια, δεν ήταν αποτέλεσμα κάποιας συγκίνησης, ήταν το αποτέλεσμα του νέφους από τα δακρυγόνα της αστυνομίας κατά των διαδηλωτών. Στον ίδιο λόγο οφειλόταν και ο επίμονος βήχας του Προέδρου της Γαλλίας Ζακ Σιράκ, όταν μίλησε στην τελετή έναρξης της Συνόδου Κορυφής. Και τα δυο περιστατικά υπογραμμίστηκαν από τα γαλλικά μέσα ενημέρωσης, που έτσι θέλησαν να δείξουν ότι τα όσα έγιναν στους δρόμους της Νίκαιας την Τετάρτη και την Πέμπτη, 7 και 8 Δεκέμβρη, έγιναν «αισθητά» από τους «δεκαπέντε» και ιδιαίτερα από τους Γάλλους οικοδεσπότες της Συνόδου.

Αν το παζάρι για το μοίρασμα των ψήφων και των μεριδίων επιρροής ήταν το χαρακτηριστικό των εργασιών της Συνόδου, οι μεγάλες και μαχητικές διαδηλώσεις «έκλεψαν την παράσταση». Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι οι διαδηλώσεις που συνοδεύουν πλέον τις Συνόδους Κορυφής της ΕΕ άρχισαν το 1994 στο Λουξεμβούργο και έκτοτε συνεχίζονται κανονικά. Η συμμετοχή σ' αυτές και η μαχητικότητά τους ακολουθούν γεωμετρική πρόοδο, γεγονός που αντανακλά αφ' ενός τη συνεχώς αυξανόμενη οξύτητα των λαϊκών προβλημάτων και αφ' ετέρου ότι μεγάλα τμήματα των πληθυσμών της ΕΕ αναγνωρίζουν ως κυρίως υπεύθυνη την «Ευρωπαϊκή Ενωση του κεφαλαίου», όπως χαρακτηριστικά έγραφε ένα από τα πανό των διαδηλωτών στη Νίκαια.

Οι διαδηλώσεις της Νίκαιας κατά γενική ομολογία ήταν οι μεγαλύτερες και πιο μαχητικές. Πήραν μέρος σ' αυτές πάνω από 100.000 άτομα από τη Γαλλία και τις άλλες χώρες- μέλη της ΕΕ. Τις δυο πρώτες μέρες της Συνόδου συνέρεαν συνεχώς διαδηλωτές που έφθαναν στην πόλη με κάθε μέσο. Και να σκεφθεί κανείς ότι ένας πολύ μεγάλος αριθμός έμειναν στα γαλλο-ιταλικά σύνορα αφού η αστυνομία απαγόρευσε την είσοδό τους.

Το απόγευμα της Τετάρτης, η διαδήλωση οργανώθηκε από τη Συνομοσπονδία Ευρωπαϊκών Συνδικάτων (ΣΕΣ) και πήραν μέρος σ' αυτήν συνδικάτα από όλες τις χώρες της ΕΕ. Πολύ γρήγορα οι διαδηλωτές ξεπέρασαν το ιδιαίτερα ανεπαρκές πλαίσιο των διοργανωτών (η ΣΕΣ ζητούσε από τους «δεκαπέντε» μια βελτιωμένη Χάρτα Κοινωνικών Δικαιωμάτων). Τα συνθήματα που κυριάρχησαν στην πορεία, η οποία πραγματοποιήθηκε υπό συνεχή βροχή και στην οποία πήραν μέρος πάνω από 60.000 άτομα, κατήγγειλαν την ΕΕ για την ανεργία, τη λιτότητα, την επίθεση κατά των εργασιακών δικαιωμάτων και της κοινωνικής ασφάλισης. Ιδιαίτερη συμβολή στη διαμόρφωση του αγωνιστικού χαρακτήρα της διαδήλωσης είχε το μπλοκ του Πανεργατικού Αγωνιστικού Μετώπου, που έγινε δεκτό από τους άλλους διαδηλωτές με ιδιαίτερη θερμότητα. «Αυτή η Ενωση η Ευρωπαϊκή, των μονοπωλίων είναι εντολή», «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ πολέμου συνδικάτο» ήταν τα συνθήματα του ΠΑΜΕ, ενώ ανάρπαστη έγινε από τους διαδηλωτές η ανακοίνωση που κυκλοφόρησε στα αγγλικά και γαλλικά το ΠΑΜΕ, στην οποία μεταξύ άλλων υπογράμμιζε ότι «οι εργαζόμενοι της Ευρώπης, μπροστά στον εμπαιγμό και την υποκρισία της ΕΕ για τη δήθεν Χάρτα των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, θα πρέπει ν' αντιπαραθέσουν τη δική τους διεθνιστική ταξική "Χάρτα" των ταξικά προσανατολισμένων αγώνων, για πραγματικά σύγχρονα δικαιώματα, αντίστοιχα με τις νέες αυξημένες ανάγκες των εργαζομένων».

Το πρωί της Πέμπτης έγινε η δεύτερη διαδήλωση, στην οποία πήραν μέρος πάνω από 40.000 άτομα και την οποία διοργάνωσαν επιτροπές και οργανώσεις κατά της «παγκοσμιοποίησης», ακτιβιστές οικολόγοι, ειρηνιστικές κινήσεις, κοινωνικές οργανώσεις κ.ά. Κατά τη διάρκεια της πορείας, η αστυνομία επιτέθηκε με ιδιαίτερη αγριότητα, όταν οι διαδηλωτές επιχείρησαν να πλησιάσουν το κτίριο όπου γινόταν η Σύνοδος Κορυφής. Περισσότεροι από 80 τραυματίες, δεκάδες συλλήψεις και ένα νέφος δακρυγόνων πάνω από τη Νίκαια ήταν ο απολογισμός της αστυνομικής επίθεσης. Θυμηδία προκάλεσε η δήλωση του Γάλλου Προέδρου Ζ. Σιράκ, ο οποίος απέδωσε τα επεισόδια σε Βάσκους και Κορσικανούς αυτονομιστές.

Ενα χαρακτηριστικό αυτών των διαδηλώσεων είναι η «πολυχρωμία» τους, δηλαδή οι διαφορετικές αφετηρίες από τις οποίες ξεκινούν οι συμμετέχοντες για να καταλήξουν στην κοινή πορεία. Αν κοιτάξει κανείς τις πολιτικές θέσεις των οργανώσεων που πήραν μέρος, θα διαπιστώσει ότι αυτές εκτείνονται σε ένα πολύ μεγάλο φάσμα. Στο φάσμα αυτό περιλαμβάνονται απόψεις που υποστηρίζουν την ολοκλήρωση της ΕΕ, ζητώντας μεγαλύτερη ευαισθησία για τους εργαζόμενους και τα ασθενέστερα λαϊκά στρώματα, άλλες που αντιμετωπίζουν επιμέρους πλευρές των συνεπειών από την πολιτική της ΕΕ όπως η ανεργία, η φτώχεια, η καταστροφή του περιβάλλοντος, ο «κοινωνικός αποκλεισμός», η εκμετάλλευση των χωρών του «τρίτου κόσμου» κ.λπ. Σε αρκετές περιπτώσεις διατυπώνονται απόψεις που θίγουν ορισμένα κρίσιμα ζητήματα, όπως τα χρέη των φτωχότερων χωρών, ο περιορισμός της ελευθερίας στην κίνηση των κεφαλαίων, η καταστροφή του παγκόσμιου κλίματος από την ασυδοσία των μεγάλων καπιταλιστικών χωρών κ.ά. Ολα αυτά όμως, μέσα σε ένα περιορισμένο πολιτικό πλαίσιο και με μια αποσπασματικότητα.

Αυτή η «πολυχρωμία» είναι από τη μια πλευρά πηγή συνεχούς ανανέωσης και πύκνωσης των γραμμών του κινήματος κατά των επιλογών της ΕΕ. Είναι όμως και στοιχείο αδυναμίας, αφού η κάθε συνιστώσα αυτού του κινήματος φαίνεται να στοχεύει σε διαφορετικό στόχο, ενώ συμβάλλει και στη διατήρηση αυταπατών και ψευδαισθήσεων σχετικά με τον πραγματικό χαρακτήρα της ΕΕ.

Η προοπτική ενός μονιμότερου και σταθερότερου συντονισμού μεταξύ των κινημάτων που αναγνωρίζουν στον καπιταλιστικό χαρακτήρα της ολοκλήρωσης της ΕΕ τη βασική αιτία της κατάστασης, είναι αυτή τη στιγμή μια προϋπόθεση ώστε αυτό το «πολύχρωμο» κίνημα να διατηρήσει τη ζωντάνια του και ταυτόχρονα να αποκτήσει πολιτική στόχευση και αποτελεσματικότητα.

Από τις εξελίξεις αυτές προβάλλει η ανάγκη συγκρότησης ενός ευρωπαϊκού αντιιμπεριαλιστικού αντιμονοπωλιακού κινήματος, στηριγμένου στα λαϊκά κινήματα σε εθνικό επίπεδο, εναντίον της καπιταλιστικής βαρβαρότητας και της στυγνής εκμετάλλευσης των εργαζομένων από τον ευρωπαϊκό ιμπεριαλισμό. Ενα κίνημα ικανό να αξιοποιεί τις αντιφάσεις και αντιθέσεις του ιμπεριαλισμού και που θα αναπτύσσει και θα συντονίζει γενικότερους αγώνες, ενώ με τη δράση του θα δίνει ελπίδα και φτερά σε λαούς και κινήματα που αφυπνίζονται.