Μεγάλοι εναντίον μικρών, μικροί εναντίον μεσαίων, μικροί εναντίον μικρών, Γαλλία εναντίον Γερμανίας, Βρετανία εναντίον Γαλλίας, Πορτογαλία εναντίον Ισπανίας, Βέλγιο εναντίον Ολλανδίας. Αυτές είναι μερικές από τις αντιθέσεις που εκδηλώθηκαν κατά τη διάρκεια της Συνόδου της Νίκαιας, με επίκεντρο το μοίρασμα των ψήφων στο Συμβούλιο Υπουργών της Ευρωπαϊκής Ενωσης.

Δεν ήταν βεβαίως ένα απλό πρόβλημα, αφού από τη λύση του εξαρτάται η ανακατανομή στην ηγεσία της ΕΕ, με τη σημερινή της μορφή, αλλά και με τη μορφή που θα πάρει μετά τη διεύρυνση και την αύξηση των κρατών - μελών από 15 σε 27. Εξάλλου, το γεγονός ότι οι εργασίες παρατάθηκαν κατά δύο μέρες δείχνει και το μέγεθος του προβλήματος, αλλά και της δυσκολίας των «δεκαπέντε» να βρουν τη λύση.

Η ύπαρξη αντιθέσεων στους κόλπους της ΕΕ δεν ανακαλύφθηκε στη Νίκαια, ήταν γνωστή από την ίδια τη στιγμή της ίδρυσής της. Στη Νίκαια, όμως, οι αντιθέσεις αυτές παρουσιάστηκαν πολύ οξυμένες, ενώ ορισμένες από αυτές απείλησαν να οδηγήσουν τη Σύνοδο σε απόλυτο φιάσκο. Φυσικά, στην έκταση ενός τέτοιου κειμένου δεν είναι δυνατόν να αναλυθούν όλες οι αντιθέσεις και οι ανταγωνισμοί στην ΕΕ, αφού πολλές από αυτές είναι δευτερεύουσες και πηγάζουν από τις μεγαλύτερες, ενώ συνολικά αποτελούν προϊόντα και εκφράσεις μιας και μόνο βασικής αντίθεσης, της ταξικής. Ωστόσο, έχει σημασία να δούμε ορισμένες από αυτές τις αντιθέσεις, μιας και από την έκβασή τους κρίνεται και το μέλλον του οικοδομήματος που ακούει στο όνομα: Ευρωπαϊκή Ενωση.

Αμέσως μετά την υπογραφή της Συνθήκης του Μάαστριχτ, ο τότε Πρόεδρος της Γαλλίας, Φρ. Μιτεράν, έλεγε ότι το μεγάλο στοίχημα ήταν «αν η Γερμανία θα γίνει ευρωπαϊκή, ή η Ευρώπη θα γίνει γερμανική». Την ίδια μέρα ο τότε καγκελάριος της Γερμανίας, Χ. Κόλ, δήλωνε ότι η Συνθήκη του Μάαστριχτ μοιάζει με έναν οδοστρωτήρα που στο πέρασμά του θα ισοπεδώνει την εθνική κυριαρχία στην πορεία προς την ομοσπονδία. Αμέσως μετά τη Συνθήκη του Αμστερνταμ, όπου επιχειρήθηκε να λυθεί ανεπιτυχώς το θέμα της «θεσμικής μεταρρύθμισης», τέθηκε το θέμα της διεύρυνσης και σε συνδυασμό με αυτό η αλλαγή στον τρόπο λήψης των αποφάσεων. Ουσιαστικά ετίθετο προς λύση ένα πρόβλημα με δυο εξισώσεις. Η πρώτη αφορούσε στο πώς θα ανακατανεμηθεί η συμμετοχή στην ηγεσία υπέρ των μεγαλύτερων κρατών - μελών και σε βάρος των μικρότερων. Η δεύτερη αφορούσε στο πώς θα μοίραζαν αυτή την ηγεσία μεταξύ τους οι μεγάλοι. Αυτό ήταν και το αντικείμενο της Διακυβερνητικής Διάσκεψης που ολοκληρώθηκε στη Νίκαια.

Στην πορεία των εργασιών της Διακυβερνητικής άρχισαν να ξεκαθαρίζουν λίγο τα πράγματα. Οι «μεγάλοι» της ΕΕ, δηλαδή η Γερμανία, η Γαλλία, η Βρετανία και η Ιταλία, και από κοντά η Ισπανία, βρήκαν τη φόρμουλα που θα ενίσχυε τη δική τους θέση έναντι των υπολοίπων. Η κατάργηση του βέτο που έδινε τη δυνατότητα κυρίως στις μικρές χώρες να αποτρέπουν αποφάσεις οι οποίες πιθανόν στρέφονταν κατά των συμφερόντων τους, η μείωση του αριθμού των μελών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με την αφαίρεση του δικαιώματος εκπροσώπησης των «μικρών», η «ενισχυμένη συνεργασία» που έδινε τη δυνατότητα στους «λίγους και καλούς» να προχωρούν σε επιμέρους κοινές πολιτικές κατευθύνσεις χωρίς εμπόδια από τους υπόλοιπους, ήταν τα τρία από τα τέσσερα συστατικά τη φόρμουλας αυτής. Το τέταρτο ήταν η «αναστάθμιση των ψήφων» στο Συμβούλιο Υπουργών, μέσω της οποίας θα επιτυγχάνονταν και αριθμητικά αυτή η νέα σχέση μεταξύ «μικρών» και «μεγάλων», αλλά θα έδινε και τη λύση στο πώς θα κάνουν τη μοιρασιά της λείας οι «μεγάλοι» μεταξύ τους.

Δεν είναι τυχαίο ότι για τα τρία πρώτα θέματα πολύ γρήγορα οι «δεκαπέντε» τα βρήκαν στη Νίκαια. Ομως το θέμα της «αναστάθμισης» αποδείχτηκε σκληρό καρύδι. Και εκεί «βγήκαν τα μαχαίρια». Πίσω από τους αριθμούς που πηγαινοέρχονταν στο τραπέζι της Συνόδου, κρύβονταν τεράστια συμφέροντα, μεγάλοι ανταγωνισμοί, ομολογημένες και ανομολόγητες προθέσεις.

Εμφανέστατη πρόθεση της γερμανικής πλευράς είναι η ολοκλήρωση της ηγεμονίας της στην ΕΕ πέρα από το οικονομικό και στο πολιτικό επίπεδο. Αυτό προσπαθούσε να το πετύχει με την πρότασή της να μοιραστούν οι ψήφοι ανάλογα με το πληθυσμιακό μέγεθος της κάθε χώρας - μέλους. «Δεν μπορεί η Γερμανία με 82 εκατομμύρια πληθυσμό να έχει 10 ψήφους και η Ισπανία με 39,4 εκατομμύρια να έχει 8 ψήφους στο Συμβούλιο» έλεγαν χαρακτηριστικά Γερμανοί αξιωματούχοι. Μια ανακατανομή των ψήφων με βάση το πληθυσμιακό μέγεθος θα έδινε στη Γερμανία και τους «δορυφόρους» της, την απόλυτη πλειοψηφία.

Η γαλλική πλευρά βλέποντας πως έτσι κινδυνεύει να χάσει τα όποια ποσοστά επιρροής διαθέτει στην ΕΕ, αντέδρασε σφοδρά. Για να κατευνάσει τη γερμανική βουλιμία, η γαλλική προεδρία πρότεινε μια άλλη λύση: Να δυναμώσει συνολικά η δύναμη των τεσσάρων μεγάλων έναντι των υπολοίπων, όμως αυτή η δύναμη να μοιραστεί σε ίσα μερίδια για τους τέσσερις. Πρότεινε λοιπόν, οι τέσσερις (Γερμανία, Γαλλία, Βρετανία, Ιταλία) να τριπλασιάσουν τις ψήφους τους, ενώ οι υπόλοιποι θα τις διπλασιάσουν. Επί της ουσίας, ήταν αντιπαράθεση μεταξύ της «ομοσπονδιοποίησης» που δίνει τη δυνατότητα στη Γερμανία να διεκδικήσει μόνη και για λογαριασμό της την ηγεμονία στην ΕΕ και της λογικής του «σκληρού πυρήνα», ή του Διευθυντηρίου που κατοχυρώνει την ηγεμονία των τεσσάρων μεγάλων.

Η υποχώρηση της Γερμανίας και η αποδοχή της γαλλικής πρότασης δε σημαίνει καθόλου ότι οι Γερμανοί υπαναχωρούν από τις αρχικές τους θέσεις. Ισα ίσα που τώρα αισθάνονται πιο κοντά στο στόχο τους, αφού καθορίστηκε ήδη ότι η επόμενη Διακυβερνητική, μέχρι το 2004 θα ασχοληθεί αποκλειστικά με την πρόταση για την «ομοσπονδιοποίηση». Υπενθυμίζουμε ότι η πρόταση αυτή επιδιώκει την εκλογή μιας κυβέρνησης και ενός προέδρου της ΕΕ με καθολική ψηφοφορία σε όλα τα κράτη - μέλη, όπως και την ψήφιση ενός ομοσπονδιακού Συντάγματος. Θα επιτευχθεί; Η Γερμανία επιδιώκει αυτή τη λύση γιατί σε μια τέτοια ομοσπονδία, με βάση και τα πληθυσμιακά μεγέθη, είναι βέβαιο ότι η Γερμανία μπορεί να πετύχει καλύτερα το σκοπό της. Ετσι, μια από τις μεγαλύτερες αντιθέσεις ξεπεράστηκε χωρίς να λυθεί και παραπέμπεται για το 2004. Εν τούτοις, επιτεύχθηκε ο στόχος των «μεγάλων» να αυξήσουν το μερίδιο της εξουσίας τους σε βάρος των μικρότερων.

Βεβαίως, η κάθε κυβέρνηση στη Σύνοδο της Νίκαιας λειτουργούσε ως εντολοδόχος της αστικής τάξης της χώρας της και όλες μαζί για τα συμφέροντα του μεγάλου κεφαλαίου απέναντι στο μόνιμο εχθρό του, την εργατική τάξη και τα πλατύτερα λαϊκά στρώματα. Η πολιτική ενοποίηση, είτε με τη μορφή της ομοσπονδίας, είτε με τη μορφή του Διευθυντηρίου, έχει ως πρωταρχικό στόχο το να θωρακίσει το καθεστώς της εκμετάλλευσης στο εσωτερικό της ΕΕ και να διαμορφώσει τους ευνοϊκότερους όρους για το κεφάλαιο στην ιμπεριαλιστική επέκταση προς την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, τα Βαλκάνια, την «Ευρασία». Η πολιτική ενοποίηση σημαίνει ενίσχυση των μηχανισμών της καταπίεσης, της βίας και της καταστολής, με σκοπό την αντιμετώπιση του «εσωτερικού εχθρού». Σημαίνει στρατιωτικοποίηση, επεμβάσεις και πολέμους για πρώτες ύλες και νέες αγορές. Ομως, όσο συμφωνούν για αυτούς τους κοινούς στόχους, τόσο διαφωνούν λόγω ανταγωνισμών για το μοίρασμα της λείας. Εξάλλου, αυτή ήταν πάντα η αγιάτρευτη αρρώστια του καπιταλισμού. Μια αρρώστια που μπορεί σε κάποια στάδιά της να ξεπερνιέται με γιατροσόφια τύπου Νίκαιας, εμφανίζεται όμως ακόμη πιο βαριά και απειλητική.