Στιγμιότυπο από τη συνάντηση Ερντογάν - Μητσοτάκη στο Λονδίνο

Την Πέμπτη η τουρκική Βουλή ενέκρινε τα μνημόνια κατανόησης Ερντογάν - Σάρατζ (για τις θαλάσσιες ζώνες και τη στρατιωτική συνεργασία) που υπεγράφησαν στις 27 Νοέμβρη. Τα ενέκρινε επίσης στη Λιβύη το λεγόμενο «Ανώτατο Συμβούλιο» της «Κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας» του πρωθυπουργού Φαγιέζ Σάρατζ, που αναγνωρίζεται διεθνώς, ενώ η λεγόμενη «Εθνική Βουλή», που εδρεύει στο Τομπρούκ και στηρίζει τον στρατηγό Χαλίφα Χάφταρ (που συνδιαλέγεται με διάφορα ιμπεριαλιστικά κέντρα) τα απέρριψε.

Εδώ και μέρες, ο Τούρκος ΥΠΕΞ Μεβλούτ Τσαβούσογλου είχε διαμηνύσει ότι «θα ακολουθήσουν κι άλλες εξελίξεις» μετά το σύμφωνο με την κυβέρνηση του Σάρατζ, με φόντο μια σειρά από αναλύσεις για τα περιθώρια διερεύνησης πιθανών συντονισμών και με άλλες χώρες της περιοχής, πρώτα από όλα με τον Λίβανο, αλλά και με το Ισραήλ (στις οποίες, παρεμπιπτόντως, η πολιτική κατάσταση είναι ιδιαίτερα ρευστή και οι ενδοαστικές διεργασίες εντείνονται). Οπως άλλωστε ειπώθηκε και επίσημα, διά στόματος του Κύπριου ΥΠΕΞ Ν. Χριστοδουλίδη, «η Τουρκία επιχείρησε ήδη και με μια άλλη χώρα της περιοχής» - πλην Λιβύης -«να ζητήσει να υιοθετήσει την τουρκική προσέγγιση σε σχέση με τα θαλάσσια σύνορα στην Ανατολική Μεσόγειο».

Την ίδια στιγμή, μια σειρά από συναντήσεις που έγιναν στο περιθώριο της Συνόδου του ΝΑΤΟ επιβεβαίωσαν ότι η Τουρκία παραμένει κρίσιμος συνομιλητής για πολλούς. Αλλωστε και ο Ελληνας πρωθυπουργός Κυρ. Μητσοτάκης περιέγραψε τη συζήτησή του με τον Ερντογάν ως «μία ανοιχτή συζήτηση» και υπογράμμισε ότι «δυσκολίες στη σχέση με την Τουρκία υπήρχαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν», για να καταλήξει ότι «εφόσον και οι δύο πλευρές δείξουν καλή διάθεση, αυτές τελικά μπορούν να ξεπεραστούν». Δεδομένο είναι πάντως ότι η Τουρκία «σπρώχνει» συστηματικά τις διεκδικήσεις της, έχοντας τις πλάτες των ιμπεριαλιστών.

Με αφορμή τις νέες προκλήσεις της Τουρκίας, η κυβέρνηση της Κύπρου εξετάζει το ενδεχόμενο να προσφύγει στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, όπου για να εξεταστεί μία υπόθεση πρέπει να συμφωνούν και οι δύο πλευρές.

Αν και δεν είχε περιληφθεί στο επίσημο πρόγραμμά του, ο Αμερικανός Πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ συνάντησε τον Τούρκο ομόλογό του και μάλιστα συζήτησαν «για όλα»: Για τη Συρία, για τους Κούρδους, ακόμα και για την «ασφάλεια στα Βαλκάνια», για την οποία μάλιστα ο Τραμπ έσπευσε να εκτιμήσει ότι «η Τουρκία είναι πολύ καλή». Σύμφωνα με τον Λευκό Οίκο, συζήτησαν επίσης για την «εκπλήρωση των δεσμεύσεων της Τουρκίας» απέναντι στο ΝΑΤΟ και για την «περαιτέρω ενίσχυση του διμερούς εμπορίου κατά 100 δισ. δολάρια» (που οι δύο πλευρές προέταξαν ως κοινό στόχο και κατά την πρόσφατη επίσκεψη Ερντογάν στην Ουάσιγκτον). Τέλος, δεν παρέλειψαν να ασχοληθούν με τις «προκλήσεις στην περιφερειακή ασφάλεια» (Ανατολική Μεσόγειος, Μέση Ανατολή, Βόρεια Αφρική κ.λπ.) και, βέβαια, με την «ενεργειακή ασφάλεια»...

Από την άλλη, οι Ευρωπαίοι ιμπεριαλιστές έσπευσαν με τη σειρά τους να ξεκαθαρίσουν ότι ιεραρχούν ψηλά το αλισβερίσι με τον «κρίσιμο εταίρο» Τουρκία, χωρίς φυσικά να έχουν εκλείψει σοβαρές διαφωνίες (βλ. «σκληρά» σχόλια Μακρόν). Η νέα πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν επισήμανε ότι «έχουμε σοβαρά ζητήματα να συζητήσουμε με την Τουρκία» και ότι απαιτείται «μια πολύ ειλικρινής συζήτηση», και μάλιστα «διπλής όψεως». Εκανε λόγο για «σοβαρά ζητήματα» που υπάρχουν ως προς την Τουρκία σχετικά με το «σεβασμό της γειτονίας, της ηρεμίας και της ακεραιότητας των γειτόνων», διευκρίνισε ωστόσο ότι «υπάρχουν άλλοι τομείς στους οποίους εργαζόμαστε μαζί με την Τουρκία», μνημονεύοντας ειδικά το Μεταναστευτικό (για το οποίο μάλιστα την Παρασκευή αναμενόταν να επισκεφτεί την Αγκυρα ο αντιπρόεδρος της Κομισιόν, Μαργαρίτης Σχοινάς). Σημειωτέον, η Ανατολική Μεσόγειος απασχόλησε και συνάντηση που είχε ο Τσαβούσογλου με τον νέο επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας, Ζοζέπ Μπορέλ, στο περιθώριο υπουργικής συνάντησης του ΟΑΣΕ. Και για τη συμφωνία Τουρκίας - Λιβύης, άλλωστε, η πρώτη αντίδραση των Βρυξελλών ήταν να ζητήσουν «περισσότερες διευκρινίσεις», λες και δεν είναι ολοφάνερες οι τουρκικές προκλήσεις και επιδιώξεις...

Εξίσου χαρακτηριστική είναι και η στάση μεμονωμένα ευρωπαϊκών χωρών, όπως π.χ. της Γαλλίας. Ο Πρόεδρος Εμ. Μακρόν εξέφρασε μεν στήριξη «στις ανησυχίες της Ελλάδας αναφορικά με τη συμφωνία Λιβύης - Τουρκίας», λίγες ώρες μετά όμως έσπευσε να ξεκαθαρίσει ότι οι Ευρωπαίοι θα επιδιώξουν άμεσα περαιτέρω συνεργασία με την Τουρκία σε «μέτωπα - κλειδιά», όπως η Συρία, αφού ανακοινώθηκε επίσημα ότι το Φλεβάρη θα γίνει στην Κωνσταντινούπολη τετραμερής Σύνοδος για τη Συρία, με τη συμμετοχή της Τουρκίας και των τριών ισχυρότερων ευρωπαϊκών δυνάμεων (Γαλλίας, Γερμανίας, Βρετανίας), των οποίων οι ηγέτες τα είπαν και στο Λονδίνο για το ίδιο θέμα.

Ιδιαίτερα χαρακτηριστικός όμως ήταν και ο τρόπος με τον οποίο οι ΗΠΑ εξέφρασαν τις «αντιρρήσεις» τους στη συμφωνία Τουρκίας - Λιβύης. Ανέφεραν μεν ότι «δεν βοηθάει», ξεκαθάρισαν δε ότι Ελλάδα και ΗΠΑ «έχουν κοινό, ισχυρό συμφέρον να παραμείνει η Τουρκία "δεμένη" με τη Δύση», επανέλαβαν πόσο εκτιμούν ότι «η Ελλάδα δεν αναζητεί κλιμάκωση, ούτε εντάσεις» και εξέφρασαν εκ νέου την προσδοκία πως «σύντομα το ενδιαφέρον θα στραφεί ξανά στο να χτιστούν γέφυρες συνεργασίας».

Οσο για τη Ρωσία, η εκπρόσωπος του ΥΠΕΞ Μαρία Ζαχάροβα εξέφρασε την ελπίδα οι πλευρές που υπέγραψαν τη συμφωνία «να επιδείξουν πολιτική σύνεση και να απόσχουν από βήματα που θα επιδεινώσουν την ήδη δύσκολη κατάσταση στη Λιβύη και γενικά στη Μεσόγειο».

Χαρακτηριστική ήταν και η απάντηση που έδωσε ο ίδιος ο Ρώσος ΥΠΕΞ, Σεργκέι Λαβρόφ, σε ερώτηση που του έγινε κατά τη διάρκεια συνέντευξής του στο ιταλικό πρακτορείο «Askanews», σχετικά με την κατηγορία της Δύσης ότι η Ρωσία στηρίζει τον στρατηγό Χάφταρ στη Λιβύη. «Δεν είμαστε με το μέρος κανενός στην σύγκρουση», ισχυρίστηκε. Η προσέγγισή μας είναι στην επίλυση κρίσεων - είτε στη Μέση Ανατολή είτε σε οποιοδήποτε άλλο μέρος του κόσμου - και στηρίζεται στην αρχή ενός διαλόγου στη χώρα που τους περιλαμβάνει όλους, με στόχο να βρεθούν διευθετήσεις που θα στηρίζονται στο Διεθνές Δίκαιο και θα ανταποκρίνονται στα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ». Ταυτόχρονα δεν απέφυγε να θυμίσει ότι «το σημερινό χάος στη χώρα είναι αποτέλεσμα της παράνομης ΝΑΤΟικής επέμβασης».

Τέλος, το ΥΠΕΞ του Ισραήλ ανακοίνωσε πως παρακολουθεί «με ανησυχία τα πρόσφατα βήματα της Τουρκίας στη Μεσόγειο» και πως «η αγνόηση του εθιμικού Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας μπορεί να υπονομεύσει τη σταθερότητα στην περιοχή», ενώ το ΥΠΕΞ της Αιγύπτου υποστήριξε πως οι συμφωνίες Τουρκίας - Λιβύης «δεν μπορούν να έχουν κανέναν αντίκτυπο στα δικαιώματα των χωρών της Μεσογείου ή των θαλάσσιων συνόρων στην περιοχή».

Σε πολυσύνθετο παζλ για πολλούς παίκτες εξελίσσεται η κατάσταση στη Λιβύη, όπως έχει διαμορφωθεί μετά από την αμερικανοΝΑΤΟική ιμπεριαλιστική επέμβαση του 2011, που ανέτρεψε το καθεστώς Καντάφι, όπου η Ελλάδα προς εξυπηρέτηση των συμφερόντων της αστικής τάξης συμμετείχε ενεργά, με πιο χαρακτηριστικό τον κομβικό ρόλο της αεροναυτικής βάσης της Σούδας στην Κρήτη. Οι συγκρούσεις έχουν κορυφωθεί από τις 4/4 από τον λεγόμενο «Λιβυκό Εθνικό Στρατό» του στρατηγού Χαλίφα Χάφταρ (πρώην αξιωματικού του Καντάφι, μετέπειτα πράκτορα της CΙΑ) με στόχο την πρωτεύουσα Τρίπολη, όπου έχει στηθεί η λεγόμενη «Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας» του Φαγιέζ Σάρατζ, που στηρίζουν ιμπεριαλιστικές δυνάμεις όπως η Γαλλία και η Ιταλία, και αναγνωρίζεται διεθνώς. Τα δύο μνημόνια κατανόησης Λιβύης - Τουρκίας (για τις θαλάσσιες ζώνες και τη στρατιωτική συνεργασία) περιπλέκουν περαιτέρω την κατάσταση. Το διακύβευμα εξακολουθεί να είναι αυτό που ήταν αρχικά, ο έλεγχος του τεράστιου ενεργειακού πλούτου της χώρας, όπου εξελίσσεται ένας σφοδρός ανταγωνισμός μονοπωλιακών ομίλων και καπιταλιστικών κρατών.

Παράλληλα με τις στρατιωτικές συγκρούσεις συνεχίζονται και οι διπλωματικές διαβουλεύσεις και το παζάρι μέσω ΟΗΕ και όχι μόνο, καθώς και προετοιμαζόμενες διεθνείς συναντήσεις σε Βερολίνο και Γενεύη. Η αναμενόμενη στάση απόρριψης της συμφωνίας Λιβύης - Τουρκίας από τον Χάφταρ, σημειώνοντας ότι η κυβέρνηση Σάρατζ δεν είχε δικαιοδοσία να υπογράψει και ότι «η συμφωνία θέτει σε κίνδυνο την ασφάλεια της περιοχής», εντάσσεται σε αυτό ακριβώς το πλαίσιο και την επιδίωξή του να πάρει αυτός το πάνω χέρι στην εξουσία στη Λιβύη. Αλλωστε, στο Τομπρούκ εδρεύει και το λεγόμενο Εθνικό κοινοβούλιο, που συνεργάζεται με το στρατό του Χάφταρ.

Οι πρόσφατες πληροφορίες της «Libya Observer», ότι Σαουδική Αραβία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και Αίγυπτος σχεδιάζουν να θέσουν ζήτημα άρσης της αναγνώρισης της λιβυκής «Κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας» σε Αραβικό Σύνδεσμο και Οργανισμό Ισλαμικής Διάσκεψης, είναι επίσης μέρος του παζλ.

Η πλευρά του Σάρατζ, που «χτίζει» και αυτή τις δικές της συμμαχίες, είναι χαρακτηριστικό ότι εξοπλίζεται με όπλα και τηλεκατευθυνόμενα μη επανδρωμένα βομβαρδιστικά και αναγνωριστικά από την Τουρκία, τύπου Bayraktar ΤΒ2 (που παράγει «συμπτωματικά» η οικογενειακή επιχείρηση του Σελτσούκ Μπαϊρακτάρ, γαμπρού του Τούρκου Προέδρου Ρ. Τ. Ερντογάν). Επίσης, μετά τις αντιδράσεις για τα μνημόνια με την Τουρκία δήλωσε ότι συλλέγει «στοιχεία» για τη δράση της ρωσικής εταιρείας μισθοφόρων «Βάγκνερ», που συνδράμουν τον Χάφταρ.

Ενδεικτικό επίσης είναι ότι υπάρχουν δύο λεγόμενες Κεντρικές Τράπεζες Λιβύης. Μία που εδρεύει στην Τρίπολη και είναι αποδέκτης σημαντικών κερδών που εισέρχονται στη χώρα από τις εξαγωγές πετρελαίου και καταβάλλει τη μισθοδοσία ενόπλων και δημοσίων υπαλλήλων που στηρίζουν τον Σάρατζ, και μία άλλη που συνεργάζεται με τις δυνάμεις του στρατού του Χ. Χάφταρ και εδρεύει στη βορειοανατολική πόλη Μπάιντα. Επίσης δεν πρέπει να αγνοηθεί ότι υπάρχουν και άλλες τοπικές διοικήσεις φυλάρχων κ.λπ., που έχουν τα δικά τους συμφέροντα. Ταυτόχρονα, ειδικά στη Βεγγάζη υπάρχει, όπως φαίνεται, και παρέμβαση ελληνικών επιχειρήσεων, που διεκδικούν μερίδιο στα συμβόλαια ανοικοδόμησης της χώρας.