Δυστυχισμένη μητρότητα. Λιθογραφία

Η τέχνη της Αννας Κινδύνη - Μαρουδή, ξεχωριστή, ζοφερή και συνάμα τρυφερή, κουβαλάει όλο το βάρος του προσωπικού βιώματος βγαλμένου από τα σπλάχνα του συλλογικού βιώματος της ανθρωπότητας, χωρίς χρονικά και γεωγραφικά όρια. Εργα πλασμένα «μ' αντρίκεια ρώμη και μητρική τρυφεράδα», συνυφασμένα με τη μοίρα του τόπου μας, αλλά και της οικουμένης.

Γεννημένη το 1914 στη Φώκαια της Μικράς Ασίας, η Αννα ήταν η μικρότερη από τα έξι παιδιά του γιατρού Δημοσθένη Μαρουδή και της Σταματίας Βασσάλου. Μεγαλωμένη σε καλλιτεχνικό περιβάλλον, αδελφή του γιατρού και τεχνοκρίτη του «Ριζοσπάστη» Γιάννη Μαρουδή, εγκαταστάθηκε το 1922, μαζί με την οικογένειά της, στη Μυτιλήνη, όπου και τελείωσε το γυμνάσιο.

Οι μνήμες από τα παιδικά της χρόνια παρέμειναν βαθιά χαραγμένες μέσα της. Οπως μας λέει χαρακτηριστικά, «Περάσαμε με αξιοπρέπεια τις δυσκολίες. Την οικογένειά μας την έσωσε η σύμπνοια. Η μητέρα μου ήταν μια σπουδαία καπετάνισσα. Με κουράγιο τα έβγαλε πέρα με έξι παιδιά και δύο διωγμούς. Θαρρείς πως στην αγκαλιά της θα έβρισκε όλος ο κόσμος τρυφεράδα και φροντίδα. Αυτή η μάνα είναι χαρακτηριστική των μανάδων της Ελλάδας. Κάποτε, έκανα ένα σχέδιο συμβολικό: μια μάνα σαν βράχο που αγκαλιάζει πολλά παιδιά. Η μητρότητα, που αντιπροσωπεύεται πλέρια στη μορφή της μάνας μας, είναι βαθιά μέσα μου».

Στη διάρκεια της Κατοχής η Αννα Κινδύνη - Μαρουδή συμμετέχει στην Αντίσταση, στον τομέα της Εθνικής Αλληλεγγύης. Το 1945, φεύγει με τον άντρα της Μανόλη Κινδύνη στη Γαλλία, όπου φοιτά στο εργαστήριο χαρακτικής της Σχολής Καλών Τεχνών και παρακολουθεί μαθήματα σχεδίου και εικονογράφησης βιβλίων στις Ακαδημίες Ζουλιάν και Σομιέρ. Την περίοδο αυτή η ζωγράφος φιλοτεχνεί μια μεγάλη σειρά μικρών σχεδίων με κάρβουνο, τις «Σελίδες». Η Αννα Κινδύνη - Μαρουδή βρέθηκε στο Παρίσι, σε μια εποχή που κυριαρχούσε ένας καλλιτεχνικός αναβρασμός. Παρ' όλα αυτά ακολούθησε το δρόμο της καρδιάς της, παραμένοντας πιστή στα προηγούμενα θέματά της.

«Παρακολουθούσα από πολύ κοντά τη ζωή» μας λέει. «Συμμετείχα στις κινητοποιήσεις των φοιτητών και ενδιαφερόμουν για τα κοινά. Ηταν μια πολύ ενδιαφέρουσα εποχή που τη ζούσα από κοντά και εγώ με τη σημαία στο χέρι... Εννιωθα συγκίνηση από τους αγώνες των φοιτητών του Παρισιού. Είχαν κάτι το λεβέντικο. Είχαν ενθουσιασμό και ωριμότητα».

Χωρίς τις «φλυαρίες» και τη «διακόσμηση» του χρώματος, το άσπρο και το μαύρο σε όλες του τις τονικότητες, έδωσε «σάρκα και οστά» στους ήρωές της. Στις δεκάδες μανάδες και τα σκελετωμένα παιδιά με τα αλλοιωμένα από τον τρόμο του θανάτου πρόσωπα. Πείνα, δυστυχία, σκελετωμένα παιδιά, λιπόσαρκες μανάδες. Εξαϋλωμένες φιγούρες με τον τρόμο του θανάτου στα ορθάνοιχτα μάτια τους...

Οπως η ίδια αναφέρει, «ήθελα να σχεδιάσω την εσώτερη ζωή, το θάρρος, τη θυσία, την καταδίωξη, τη στέρηση, το θάνατο, τον πόνο, τον αγώνα, την καλοσύνη, την αλληλεγγύη, όλο αυτό το σύμπλεγμα συναισθημάτων κι εντυπώσεων μιας ολόκληρης ζωής. Αισθανόμουν να είμαι μάνα, μάνα της ίδιας μου της μάνας και όλων των μανάδων του κόσμου».

Η πείνα. 1954

Ενας πύρινος ποταμός τα βιώματά της από την πατρίδα, πλημμύρισαν στο χαρτί. Μικρασιατική Καταστροφή, Ιταλική και Γερμανική Κατοχή, Εμφύλιος... οδηγούν το χέρι κι ακολουθούν τα βήματα της καρδιάς. Οπως έγραφε σε σημειώσεις της «Σχεδίαζα σαν να μιλούσα στον εαυτό μου... Το καθήκον απέναντι σε μένα την ίδια, απέναντι στους Ελληνες να κάνω κάτι, να εξομολογηθώ, σχεδιάζοντας στο χαρτί...». «Πιστεύω ότι η πιο σίγουρη ικανότητά μου είναι να μπορώ να ξαναζώ τα μαρτύρια της πατρίδας μου και να μπορώ να τα μεταφράζω σε εικόνες, αλλά την ίδια στιγμή νιώθω δυστυχής που δεν μπορώ να το κάνω αυτό με όση δύναμη πρέπει. Ζωγραφίζω καλύτερα απ' όσο μιλώ, αλλά η καρδιά μου λέει πάντα πιο πολλά από αυτά που μπορεί να γράψει το χέρι μου».

«Η παραμονή στο Παρίσι» σημειώνει στον καλαίσθητο και πρωτότυπο κατάλογο της έκθεσης η έφορος της Δημοτικής Πινακοθήκης Νέλλη Κυριαζή «θα μπορούσε να λειτουργήσει σαν μεγάλη πρόκληση για την καλλιτέχνιδα να ενταχθεί και η ίδια στη συγχρονία των αναζητήσεων και στα καλλιτεχνικά συμφραζόμενα του χώρου. Ολα συνηγορούσαν σε αυτό και ιδιαίτερα η αλλαγή σελίδας στη ζωή της. Παρ' όλα αυτά η Α.Κ.Μ. προτίμησε να "ασκητέψει". Περιχαρακώθηκε στο πλαίσιο της μνήμης της και θεώρησε χρέος επιτακτικό να απεικονίσει σε μια τεράστια τοιχογραφία τις φρικαλεότητες του πολέμου με όλες τις συνέπειές του στην εκμηδένιση της ανθρώπινης ύπαρξης. Τίποτε δε χρειάστηκε να επινοήσει εξ αρχής, οι βιωμένες εμπειρίες έθεσαν στη διάθεσή της υλικό αυθύπαρκτο».

Η κόλαση. 1950

Ολα αυτά τα χρόνια ήταν στενή και άρρηκτη η επαφή της με τον αδελφό της, τον Γιάννη Μαρουδή. Οπως μας λέει, «κρεμόμουν από το στόμα του. Επηρεάστηκα από αυτόν και πάντα τον θεωρούσα σαν να ήταν ένας μεγάλος ψυχικός δάσκαλος».

Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω απόσπασμα του κειμένου του Γ. Μαρουδή: «Είχα την ευτυχία να παρακολουθήσω από κοντά πριν ακόμα από το Β` Παγκόσμιο Πόλεμο, τη γέννα αυτού του κόσμου από παιδιά και μάνες, από οδύνες και ελπίδες. Ηταν μια κοσμογονία από συναισθήματα και μορφές που η Αννα έπλαθε από τότε στο μέτρο που τα εκφραστικά της μέσα πλουτίζονταν και στο μέτρο που μέσα στην ταραγμένη ελληνική πραγματικότητα, η ιστορία της μητρότητας έπαιρνε τους δραματικούς της χρωματισμούς και τόνους. Οταν έπειτα από τον πόλεμο η Αννα πρωτοπήγε στο Παρίσι, πήρε μαζί της μέσα στα μάτια της, βγαλμένη από τις τραγωδίες της Κατοχής και τους αγώνες για την ελευθερία, αυτή την εικόνα των γυναικών της Ελλάδας με τα μαύρα μαντίλια που έσφιγγαν στην αγκαλιά τα γυναικόπαιδά τους για να τα υπερασπίσουν, να τα σώσουν. Αυτή είναι η εικόνα έμβρυο που αναπτύσσεται στα κάρβουνά της και στα πρώτα της χαρακτικά της σειράς μητρότητας εκείνης της περιόδου για να βαθύνει και να πλατύνει αργότερα παίρνοντας μια γενικότερη σημασία στα σχέδια, τις λιθογραφίες και τη χαρακτική της...».

Οι αλυσίδες. 1950

Αλλά δεν είναι τόσο η θεματογραφία που δίνει τον τόνο στα έργα της Αννας Κινδύνη - Μαρουδή, όσο η κριτική διάσταση της εκφραστικής της γλώσσας και το εσωτερικό πάθος των διατυπώσεών της. «Με την εξαιρετική ποιότητα της γραμμής της και στις περισσότερες περιπτώσεις, με τον τονισμένο ρόλο του μαύρου» σημειώνει ο Χρ. Χρήστου, «τα σχέδια και τα χαρακτικά της δίνουν μια τραγική διάσταση του κόσμου μας. Πέρα όμως από τις θεματικές αναφορές και την κριτική διάσταση, είναι η ποιότητα του σχεδίου της και η ένταση των διατυπώσεών της που πλουτίζουν με μια συγκλονιστική φωνή τα έργα της».

Το 1966 η Αννα Κινδύνη - Μαρουδή, παράλληλα με το κάρβουνο, πειραματίστηκε σε μια δικής της επινόησης τεχνική, τη χάραξη σε πλαστική ύλη. Τα θέματά της διαφοροποιούνται και απαλύνεται η αυστηρότητα του λόγου της. Τη δεκαετία αυτή, αλλά και στις αρχές της επόμενης, η ζωγράφος αποσπά τρία διεθνή βραβεία (1960, 1963 και 1971). Από το 1975 και ύστερα, η Αννα Κινδύνη - Μαρουδή δείχνει να έχει την ανάγκη του χρώματος και παραμερίζοντας την αιχμηρότητα του μορφοπλαστικού της ιδιώματος, φιλοτεχνεί μια σειρά χαραγμένων σχεδίων σε πλαστική ύλη, με τίτλο «Ερωτες». Σ' αυτό την ωθεί η «ανάγκη της αέρινης γραμμής για το φως και το χρώμα» όπως σημειώνει. «Ανάγκη κάποιας χαράς, κάποιας βαθιάς αναπνοής. Είναι η περίοδος των ερώτων για όλα και προς όλα της Ζωής».

Κι όμως εκεί πιο κάτω οι άλλοι γιόρταζαν τα γενέθλια της γαλακτοβιομηχανίας. Εγώ έμεινα να κοιτάζω τον ποταμό.