Από τις 80 βιομηχανίες της Αττικής με κατανάλωση καυσίμου πάνω από 1.000 τόνους μαζούτ το χρόνο, οι 20 βρίσκονται στο Θριάσιο Πεδίο. Αυτό, όμως, το 1/4 του συνόλου των μεγάλων βιομηχανιών της Αττικής καταναλώνει το 52,3% του μαζούτ του συνόλου στην Αττική (από τους 719.000 τόνους της Αττικής οι 376.350 καίγονται στο Θριάσιο).

Αυτό και μόνο το στοιχείο είναι ικανό να εξηγήσει την κοινή συνείδηση - όσων έχουν περάσει έστω και μία μόνο φορά από το Θριάσιο - που ταυτίζει την περιοχή με το μαύρο χρώμα, που τη θεωρεί έναν κρανίου τόπο, ανάξιο να ζει κάποιος και να μεγαλώνει παιδιά εκεί. Αυτή, βέβαια, η συνείδηση - ακριβώς γιατί είναι συνείδηση περαστικού επισκέπτη - δεν εμποδίζει καθόλου το κεφάλαιο να στοιβάζει δεκαετίες τώρα χιλιάδες μισθωτούς σκλάβους στην περιοχή προκειμένου να εξασφαλίζεται όσο το δυνατόν πιο φτηνό εργατικό δυναμικό κοντά στα εργασιακά γκέτο.

Το πρόβλημα άρχισε να παρουσιάζεται όταν οι επί δεκαετίες εκβιασμένοι για ένα μεροκάματο εργατοϋπάλληλοι της περιοχής άρχισαν να συνειδητοποιούν οι ίδιοι, μέσα από την παρέμβαση του οργανωμένου εργατικού κινήματος, όχι απλά πως δεν είναι μόνο μηχανές παραγωγής υπερκερδών. Αλλά και πως αυτό το δόλιο μεροκάματο δεν είναι καθόλου ανάγκη να εξασφαλίζεται πάντα με απόλυτη υποταγή στο μεγάλο αφεντικό. Και πως - ακόμα χειρότερα για τ' αφεντικά - ως εργάτες έχουν δικαιώματα πολύ περισσότερα απ' όσα η μέχρι τότε ποδηγετημένη με πολλούς τρόπους συνείδησή τους επέτρεπε να κατανοήσουν ότι έχουν.

Η πορεία συνειδητοποίησης των κάποτε αγροτο-εργατών του Θριασίου, που εδώ και δεκαετίες συνιστούν ένα καθαρόαιμο τμήμα της εργατικής τάξης, μπορεί να γίνει αντικείμενο έρευνας πολλών πανεπιστημιακών διδακτορικών. Στον περιορισμένο χώρο της εφημερίδας απλά θίγουμε το θέμα σαν αναγκαία υπόμνηση για την πληρέστερη κατανόηση των πρόσφατων εξελίξεων στην περιοχή:

Εξωτερικά, ένα σημαντικό μέρος του ντόπιου πληθυσμού εμφανίζεται σε κινητοποίηση με σημείο συσπείρωσης ένα τυπικά περιφερειακό πρόβλημα: Την προοπτική επέκτασης των εγκαταστάσεων της ΠΕΤΡΟΛΑ εκεί που μιάμιση δεκαετία πριν λειτουργούσε η υαλουργία ΟΟΥΕΝΣ.

Επέκταση που φέρνει την ΠΕΤΡΟΛΑ σε κατάσταση μεσοτοιχίας με τα πυρομαχικά της ΠΥΡΚΑΛ, την οδηγεί ακόμα πιο κοντά στη ζώνη κατοικίας, φράζει τελεσίδικα κάθε πιθανότητα πρόσβασης στο θαλάσσιο μέτωπο. Εύκολα, όμως, διαπιστώνει κάποιος πως δεν είναι μόνο αυτός ο λόγος κινητοποίησης των κατοίκων. Η Ελευσίνα, ο Ασπρόπυργος, η Μαγούλα, η Μάνδρα, το σύνολο του πληθυσμού του Θριάσιου γνωρίζει σήμερα πως με την Αττική οδό, το νέο κεντρικό σιδηροδρομικό σταθμό στον Ασπρόπυργο και το σχεδιαζόμενο τέρμιναλ εμπορευματοκιβωτίων στο ύψος της «Χαλυβουργικής» αλλάζει το παραγωγικό «στάτους» στην περιοχή. Αλλου τύπου επιχειρήσεις - του ευρύτερου πεδίου της διαμετακόμισης εμπορευμάτων - παίρνουν ήδη θέση κατά μήκος του υπό κατασκευή νέου οδικού άξονα. Διαμορφώνονται νέες ανάγκες για κατοικία και επιχειρηματικά κέντρα. Ορατή είναι ήδη η προοπτική και για σημαντική αύξηση της αξίας γης. Προοπτική την οποία παρεμποδίζουν σημαντικά οι επεκτάσεις των διυλιστηρίων, τόσο του Ασπροπύργου, όσο και της ΠΕΤΡΟΛΑ, με την παραπέρα περιβαλλοντική επιβάρυνση που συνεπάγονται.

Με δεδομένο, όμως, ότι όχι μόνο τα διυλιστήρια δεν πρόκειται να φύγουν από την περιοχή, αλλά θα υπάρξουν και παραπέρα επιβαρύνσεις από την κατάργηση του ΠΔ 84/84 που προωθεί το ΥΠΕΧΩΔΕ, ο αγώνας των κατοίκων με μόνο αίτημα τη μη επέκταση της ΠΕΤΡΟΛΑ εμφανίζει ήδη σημάδια αδιεξόδου, καθώς ο αγώνας κινδυνεύει ουσιαστικά να συντριβεί στις συμπληγάδες του «καλού» και «κακού» αφεντικού. Οπου «κακός» είναι μόνο ο έτσι κι αλλιώς κραγμένος Λάτσης και καλοδεχούμενοι όλοι οι άλλοι. Ηδη η ΠΕΤΡΟΛΑ χρησιμοποιεί αυτήν την αντίφαση, διοχετεύοντας τον ισχυρισμό πως η επέκτασή της εμποδίζεται από άλλα οικονομικά συμφέροντα που «υποκινούν» τις κινητοποιήσεις.

Γεγονός είναι ότι η κινητοποίηση βρίσκεται σε σημείο καμπής. Οσο θα παραμένει εγκλωβισμένη μόνο στην περί την ΠΕΤΡΟΛΑ αντίθεση, κινδυνεύει να είναι αδιέξοδη. Και από αυτή τη σκοπιά φαίνεται - αλλά δεν είναι - ακατανόητη η εμμονή ειδικά δυνάμεων του ΣΥΝ να μη «νοθευτεί» αυτό ακριβώς το αδιέξοδο. Εφτασαν στο σημείο να επιχειρούν - δεν τους πέρασε - αποκλεισμό της Νεανικής Δράσης για την Ειρήνη από τις κινητοποιήσεις, επειδή τόλμησαν οι νεολαίοι να συνδέσουν τα περιβαλλοντικά προβλήματα με την αιτία που τα γεννά, τη συνολικά εγκληματική δράση του μεγάλου κεφαλαίου, που δεν αφορά βέβαια μόνο μια κάποια γειτονιά της Ελευσίνας. Κοινό μυστικό, εξάλλου, είναι πως παράλληλα με τις επεκτάσεις της ΠΕΤΡΟΛΑ προχωρούν οι διαδικασίες για τη μετατροπή και του αεροδρομίου της Ελευσίνας σε χώρο στάθμευσης των γνωστών AWACS, με τον επίσης γνωστό καθοριστικό ρόλο που παίζουν στα διόλου αθώα παιχνίδια διείσδυσης. Οι πληροφορίες που θέλουν τον αμερικάνικο 6ο στόλο να επανακάμπτει στην περιοχή των ναυπηγείων συμπληρώνουν μια εικόνα γνώριμη από το...1972.

Ολα τα στοιχεία, λοιπόν, δείχνουν πως όσο αυτός ο αγώνας δε θα στρέφεται αποφασιστικά κατά του συνόλου των αιτιών που επιβαρύνουν την περιοχή, το αδιέξοδο θα παραμένει και το μόνο που θα σπέρνεται θα είναι η απογοήτευση.

Παρ' όλα αυτά, ο αγώνας των κατοίκων του Θριασίου για την ΠΕΤΡΟΛΑ διατηρεί τη σημασία του και για το μέγεθος του κολοσσού με τον οποίο κοντράρεται, αλλά και σαν διαδικασία που φέρνει όλο και πιο κοντά τη συνολικότερη σύγκρουση της εργατικής τάξης και ευρύτερων ομάδων πληθυσμού με τα μεγάλα συμφέροντα. Κι απ' αυτή τη σκοπιά είναι χρήσιμα τα στοιχεία και οι σκέψεις που κατατέθηκαν στη διάρκεια του διήμερου αποκλεισμού της ΠΕΤΡΟΛΑ από τους καθ' ύλην αρμόδιους επιστήμονες. Αφορούν την ατμοσφαιρική ρύπανση από τη βιομηχανία, τις επιπτώσεις στο υπέδαφος από την ΠΕΤΡΟΛΑ και την αντιμετώπιση ατυχημάτων μεγάλης έκτασης. Κρίσιμο, όμως, επαναλαμβάνουμε, παραμένει το ποια κατεύθυνση και ποιο περιεχόμενο θα παίρνουν από δω και μπρος οι κινητοποιήσεις.

Μια πολυσέλιδη τεκμηρίωση για τα Βιομηχανικά Ατυχήματα Μεγάλης Εκτασης παρουσίασε, στη διάρκεια των εκδηλώσεων του περασμένου Σαββατοκύριακου στην Ελευσίνα, η ερευνήτρια του ΕΛΙΝΥΑΕ, Εύη Γεωργιάδου. Κρατήσαμε από την παρέμβασή της την επισήμανση:

«Βασικό κριτήριο, με το οποίο πρέπει να αντιμετωπίζουμε την υπάρχουσα κατάσταση και κάθε σχεδιαζόμενη αλλαγή της, είναι η προστασία της ζωής και της υγείας των εργαζομένων, καθώς και των κατοίκων της περιοχής. Ζήτημα καθοριστικής σημασίας στο πλαίσιο αυτό, αναδεικνύεται η ύπαρξη πολιτικής βούλησης για την εφαρμογή του συνόλου της νομοθεσίας για την Υγιεινή και Ασφάλεια της Εργασίας, τα Βιομηχανικά Ατυχήματα Μεγάλης Εκτασης (ΒΑΜΕ) και την προστασία του περιβάλλοντος, στα πλαίσια της ανάγκης συνδεδεμένης αντιμετώπισης εργασιακού και ευρύτερου περιβάλλοντος με κέντρο την υγεία και ασφάλεια των εργαζομένων και των κατοίκων. Για την επιτυχία αυτού του στόχου, είναι απαραίτητος ο συντονισμός όλων των φορέων που τον τοποθετούν στην πράξη, σαν μια από τις βασικές τους προτεραιότητες».

Κατέληξε σ' αυτό το συμπέρασμα, αφού έθεσε τα ερωτήματα:

«Με ποιο κριτήριο πρέπει να εξετάσουμε όλα αυτά τα ζητήματα; Πρόκειται απλά για ζητήματα που σχετίζονται με την ποιότητα ζωής; Περιορίζονται μόνο στο πρόβλημα συνεχούς επιβάρυνσης του περιβάλλοντος;

Αυτό, απάντησε, που πρέπει να τονίσουμε, είναι ότι όλα αυτά τα ζητήματα αφορούν πρώτα και κύρια την υγεία και την ασφάλεια εργαζομένων και πληθυσμού του Λεκανοπεδίου και του Θριασίου Πεδίου ιδιαίτερα, σε τελευταία ανάλυση, την ίδια μας τη ζωή».

Η επισήμανση αυτή είναι χρήσιμη, ακριβώς γιατί διευρύνει και το αίτημα, αλλά και τη βάση συσπείρωσης. Διεύρυνση, που κρίνεται ιδιαίτερα αναγκαία στην περίπτωση της Ελευσίνας, όπου ο κίνδυνος ενός ΒΑΜΕ δεν είναι υποθετικός. «Ο κίνδυνος πρόκλησης τέτοιου ατυχήματος, σημείωσε, συνίσταται στην αστοχία ενός ή περισσότερων συστημάτων κανονικής λειτουργίας ή ασφάλειας, σε εγκαταστάσεις που διαχειρίζονται μεγάλες ποσότητες επικίνδυνων ουσιών (τοξικών, εύφλεκτων, εκρηκτικών), που θα οδηγήσει σε μεγάλη πυρκαγιά, έκρηξη, απελευθέρωση σημαντικών ποσοτήτων τοξικών ουσιών στην ατμόσφαιρα ή συνδυασμό αυτών».

Ενα σημαντικό χαρακτηριστικό των ΒΑΜΕ, τόνισε, είναι η μεγάλη πιθανότητα για επέκταση των επιπτώσεων και εκτός του χώρου μιας εγκατάστασης, που θα έχει σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία αλυσιδωτού ατυχήματος (το λεγόμενο φαινόμενο domino). Στην περίπτωση ενός ΒΑΜΕ, είναι πιθανό να απαιτηθεί εκκένωση εργαζομένων και πληθυσμού σε μεγάλη απόσταση γύρω από το ατύχημα, ενώ γενικότερα για την αντιμετώπιση απαιτείται η συνεργασία πολλών ομάδων παρέμβασης (Πυροσβεστική, Τροχαία, ασθενοφόρα, τοπικές αρχές).

Γεγονός είναι ότι υπάρχει νομοθεσία για την πρόληψη και αντιμετώπιση τέτοιου είδους ατυχημάτων (οδηγίες SEVESO και SEVESO II και ΚΥΑ 5697/590), που ανάμεσα σ' άλλα προβλέπουν και την ύπαρξη μελέτης ασφάλειας.

Πώς, όμως, έχουν εφαρμοστεί μέχρι τώρα αυτές οι νομοθετικές προβλέψεις; Δεν έχει ολοκληρωθεί η διαδικασία υπαγωγής των επιχειρήσεων στις διατάξεις της SEVESO II. Δεν έχουν ακόμη καταρτιστεί ολοκληρωμένες λίστες των βιομηχανιών που υποχρεούνται να υποβάλουν μελέτη ασφάλειας και των βιομηχανιών που υποχρεούνται να υποβάλουν μόνο την πολιτική πρόληψης μεγάλων ατυχημάτων. Ταυτόχρονα, διαπιστώθηκε ότι υπήρξε προσπάθεια από τις επιχειρήσεις να αποκρύψουν ποιοτικά και ποσοτικά στοιχεία για τις ποσότητες των ουσιών που αποθηκεύουν, για τις δραστηριότητές τους, καθώς και για ατυχήματα που έχουν συμβεί, με στόχο να μην υπαχθούν στις διατάξεις της οδηγίας. Προβλήματα παρουσιάστηκαν και κατά την αξιολόγηση των μελετών ασφαλείας.

Από τις 53 επιχειρήσεις που υπάγονταν στην Seveso I, σε ελάχιστες είχε εκπονηθεί εξωτερικό σχέδιο έκτακτης ανάγκης, δηλ. το ειδικό ΣΑΤΑΜΕ. Για την εφαρμογή της διάταξης με τη νέα οδηγία Seveso II, δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμη η υπαγωγή των επιχειρήσεων στις διατάξεις της.

Το ΥΠΕΧΩΔΕ βεβαιώνει ότι έχει ολοκληρωθεί το Γενικό Σχέδιο Αντιμετώπισης Τεχνολογικού Ατυχήματος Μεγάλης Εκτασης (ΣΑΤΑΜΕ) Θριασίου. Εχει, όμως, δοκιμαστεί σε πραγματικές συνθήκες κυκλοφοριακής συμφόρησης, για να αναδειχτεί η πραγματική ετοιμότητα εκκένωσης πληθυσμού; Εχει ενημερωθεί και εκπαιδευτεί ο πληθυσμός με κατάλληλες ασκήσεις; Εχει δοκιμαστεί για να αξιολογηθεί, να αναδειχτούν πιθανές πλευρές βελτίωσής του, και η πραγματική διαθεσιμότητα μέσων επικοινωνίας και αντιμετώπισης; Η απάντηση είναι αρνητική.

Ασάφειες της νομοθεσίας συμβάλλουν στο να μην εφαρμόζεται αυτή αποτελεσματικά. Λένε ότι για την ΠΕΤΡΟΛΑ τηρούνται οι νομοθετικές υποχρεώσεις (π.χ., υπάρχει εξωτερικό σχέδιο έκτακτης ανάγκης). Στο ατύχημα που είχε συμβεί το 1986 στα ΕΛΔΑ, μετά από έκρηξη δεξαμενής, ολόκληρη η οροφή εκτινάχτηκε σε απόσταση περίπου 500 μέτρων. Τι θα μπορούσε να συμβεί μετά από κάποιο παρόμοιο ατύχημα στην ΠΕΤΡΟΛΑ; Η ΠΕΤΡΟΛΑ με την ΠΥΡΚΑΛ απέχουν μόνο 70 μέτρα...

«Η συνδυασμένη εφαρμογή του νομοθετικού πλαισίου για την Υγιεινή & Ασφάλεια της Εργασίας με τη Seveso II, είναι απαραίτητος όρος για την προστασία της υγείας και της ασφάλειας των εργαζομένων και των κατοίκων σε μια περιοχή όπως το Θριάσιο Πεδίο», εκτιμά η ερευνήτρια.