Δύο πράγματα θα κάνουν εντύπωση στο σημερινό επισκέπτη του Νομού Ευρυτανίας: Η ερήμωση που έχει υποστεί αυτός ο νομός, που μέχρι πριν κάποιες δεκαετίες έσφυζε από ζωή, από τη μια, και η απαράμιλλη φυσική ομορφιά του τόπου, με τις κορφές των βουνών να δίνουν το ξεχωριστό στίγμα, από την άλλη. Η ομορφιά της περιοχής είναι ικανή να καθηλώσει τον επισκέπτη, αλλά, φυσικά, δεν είναι αρκετή για να «κρατήσει» και τον ντόπιο πληθυσμό στην περιοχή του, αφού η «φυσική ομορφιά δεν τρώγεται», όπως μας λένε οι κάτοικοι...

Κάτω απ' το Βελούχι, λοιπόν, απλώνεται το Καρπενήσι, μια πόλη με μεγάλη ιστορία στη διάρκεια της Εθνικής Αντίστασης, με πλούσιο παρελθόν, αλλά με φτωχό παρόν και ακόμα πιο δυσοίωνο μέλλον. Τα βουνά του Καρπενησιού και γενικότερα της Ευρυτανίας έχουν τη δική τους ιστορία. Ιστορία βαμμένη με το αίμα του λαού για μια Ελλάδα ελεύθερη, τόσο στη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής, αλλά και αργότερα στον εμφύλιο πόλεμο, με το Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας να βρίσκεται σε πλήρη ανάπτυξη. Ομως, όσο πλούσια είναι σε αγωνιστικές παραδόσεις η περιοχή της Ευρυτανίας, άλλο τόσο φτωχή - από πλευράς οικονομίας - είναι σήμερα.

Ανεργία, φτώχεια, ελλιπής υποδομή, εσωτερική μετανάστευση, είναι μόνο μερικά από τα πολλά προβλήματα που ταλανίζουν το Νομό της Ευρυτανίας. Τα δύο εργοστάσια που έδιναν ζωή στο νομό - η ΔΑΒΥΕ και η «Πειραϊκή - Πατραϊκή» - έχουν κλείσει εδώ και αρκετά χρόνια. Η «Ευρυτανία ΑΕ», που αποτελεί επιχείρηση της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης με κύριο αντικείμενο εργασίας τις μελέτες για την αναβάθμιση του νομού, αυτή τη στιγμή είναι άνευ αντικειμένου, χρωστάει πολλά λεφτά στους εργαζόμενους - όπως μάθαμε, γύρω στα 11 εκατ. δρχ. στον καθένα - και είναι ένα βήμα πριν την οριστική διακοπή της λειτουργίας της. Τα γύρω χωριά, χρόνο με το χρόνο, ερημώνονται, αφού οι κάτοικοί τους, που έχουν ως κύρια ασχολία την κτηνοτροφία, δεν μπορούν πλέον να ζήσουν από τα έσοδά της, με αποτέλεσμα να αναζητούν την «τύχη» τους στα γύρω αστικά κέντρα. Ο τουρισμός και οι υπηρεσίες - δηλαδή ο τριτογενής τομέας παραγωγής - είναι ο μόνος που αποφέρει κάποια έσοδα στους κατοίκους του νομού. Και πάλι όμως, ακριβώς επειδή αποτελεί εποχιακή απασχόληση - κατά κύριο λόγο το χειμώνα - δεν μπορεί να «δώσει ψωμί» σε όλα τα νοικοκυριά του νομού.

Ολη αυτή η εκρηκτική κατάσταση, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι η Ευρυτανία αποτελεί μονοεδρική περιφέρεια, δίνει λαβές στα δύο μεγάλα κόμματα - ΠΑΣΟΚ και ΝΔ - να λυμαίνονται το νομό, καλλιεργώντας φρούδες ελπίδες στους κατοίκους του με υποσχέσεις που ποτέ δεν πραγματοποιούνται. Από την άλλη, η Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Τοπική Αυτοδιοίκηση, χωρίς πόρους, προσπαθεί, όπως ισχυρίζεται, να δώσει λύσεις που στηρίζονται αποκλειστικά και μόνο στον τουρισμό και τις υπηρεσίες.

Ο «Ρ» βρέθηκε στο Νομό της Ευρυτανίας, με αφορμή το 1ο Παγκόσμιο Συνέδριο Ευρυτάνων, το οποίο διοργάνωσε η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση.

Δομνίστα, τόπος ιστορικός, αλλά και έρημος

Αν προχωρήσουμε λίγο παραπέρα, θα δούμε τη φθίνουσα πορεία των κατοίκων που ασχολούνται με τη γεωργία και, κυρίως, την κτηνοτροφία: Το 1951, ο πληθυσμός του Καρπενησίου αριθμεί 3.700 κατοίκους και το 1991, 6.178. Την ίδια περίοδο, ο αγροτικός πληθυσμός σ' όλο το νομό, από 35.978 άτομα, φτάνει μετά από πενήντα χρόνια να αριθμεί 18.189!

Το 1955 λειτουργούσαν στην Ευρυτανία 138 σχολικές μονάδες με 6.741 παιδιά, ενώ σήμερα, λειτουργούν μόλις 40 με 985 μαθητές. Πολλά από τα γύρω χωριά δεν έχουν σχολεία ή τα σχολεία που υπάρχουν δε λειτουργούν, ενώ τα περισσότερα υπολειτουργούν με 2 έως 7 μαθητές...

Η εγκατάλειψη, δηλαδή, του νομού είναι πρωτοφανής - ακόμη και για τα ελληνικά δεδομένα. Οι εσωτερικοί και εξωτερικοί μετανάστες συνεχώς αυξάνονται. Γιατί, όμως, συμβαίνει αυτό; Ποιοι λόγοι ώθησαν και ωθούν τους κατοίκους του πανέμορφου αυτού μέρους να φεύγουν για να ξεκινήσουν αλλού μια νέα ζωή; Τι τους κάνει να πιστεύουν ότι εκεί που θα πάνε, όσο άσχημα και αν είναι, θα είναι καλύτερα από τον τόπο τους;

Η βιομηχανία στο νομό είναι επί της ουσίας ανύπαρκτη. Στην περιοχή λειτουργούσαν δύο εργοστάσια, η «ΠΕΙΡΑΪΚΗ - ΠΑΤΡΑΪΚΗ» και η «ΔΑΒΥΕ». Το 1995, η ΔΑΒΥΕ, που μέχρι τότε απασχολούσε περίπου 250 εργαζόμενους, κλείνει, λόγω οξύτατων οικονομικών προβλημάτων. Αποτελούσε συνεταιριστική επιχείρηση ξυλείας, αλλά μέσα σε λίγα χρόνια βρέθηκε υπερχρεωμένη. Το αποτέλεσμα ήταν 250 οικογένειες να μείνουν χωρίς ψωμί, αφού τα δύο πριονιστήρια (το ένα στα Φουρνά και το άλλο στο Καρπενήσι) κλείνουν οριστικά.

Η «ΠΕΙΡΑΪΚΗ - ΠΑΤΡΑΪΚΗ», που έδινε ψωμί σε πάνω από 300 οικογένειες, σήμερα υπολειτουργεί με λιγότερο από το 1/3 του προσωπικού της και συρρικνώθηκε στα πλαίσια των γενικότερων προβλημάτων στην κλωστοϋφαντουργία. Στην ουσία, δηλαδή, μέσα σε λιγότερο από μια δεκαετία, έχασαν τη δουλιά τους πάνω από 400 εργαζόμενοι στο Νομό Ευρυτανίας.

Το κυριότερο, όμως, πλήγμα που δέχτηκε ο Νομός της Ευρυτανίας ήταν η διάλυση της όποιας κτηνοτροφίας και γεωργίας υπήρχε στην περιοχή, που, μέχρι πριν δύο δεκαετίες, αποτελούσε την κύρια παραγωγή. Μέσα σε λίγα χρόνια από την εφαρμογή της ΚΑΠ και της ΓΚΑΤΤ, ο πρωτογενής τομέας παραγωγής αρχίζει να φθίνει. Τα γύρω χωριά από το Καρπενήσι ερημώνουν. Η κατάσταση πηγαίνει από το κακό στο χειρότερο, για να φτάσει σήμερα ένα βήμα πριν την ολοκληρωτική εγκατάλειψη.

Συγκεκριμένα, το κρέας που παράγεται σήμερα στο νομό (1.143 τόνοι) είναι λιγότερο από αυτό που παραγόταν το 1989 (1.282 τόνοι). Τα αυγά ακολουθούν την ίδια πορεία (από 2.643 τεμάχια το 1989, φτάνουν στα 1.964 το 1998), Το μόνο που γνωρίζει σχετική άνθηση είναι το μαλακό τυρί, που από 572 τόνους το '89 φτάνει τους 1.630 το '98. Ολα τα παραπάνω, σε συνδυασμό με την αντιαγροτική πολιτική των κυβερνήσεων της τελευταίας εικοσαετίας, έχουν ως αποτέλεσμα το ποσοστό που ασχολείται με τα επαγγέλματα του πρωτογενούς τομέα παραγωγής να φθίνει, από το 1991 και μετά, κατά 2% ετησίως.

Το αποτέλεσμα, φυσικά, είναι η παραπέρα εγκατάλειψη του νομού. Είναι η φτώχεια και η υποβάθμιση, για την οποία καμιά κυβέρνηση δεν έκανε τίποτα ώστε να την ανακόψει. Εκείνο πλέον που φαίνεται να ζητούν οι περισσότεροι είναι μια αφορμή για να φύγουν από τον τόπο. Οπως μας είπε ένας περιπτεράς, στην κεντρική πλατεία του Καρπενησιού, «ωραία είναι και εδώ, αλλά όλοι θέλουμε να φύγουμε και να ερχόμαστε μόνο για διακοπές»...

Το Μεγάλο Χωριό κι από πάνω η Καλιακούδα. Ενα από τα λίγα μέρη του νομού που κάπως αναπτύσσεται

Κάτι που στη συνέχεια αποδείχτηκε εντελώς ψευδεπίγραφο. Γεγονός που αποδείχτηκε και στην ημερίδα που διοργάνωσε πρόσφατα η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση, όπου και ειπώθηκαν τα ίδια προβλήματα και οι ίδιες προτάσεις αντιμετώπισής τους, όπως είχαν ειπωθεί πριν από τουλάχιστον μια δεκαετία. Για μια ακόμη φορά ο τουρισμός θεωρήθηκε ως η «πανάκεια» για να φύγουν όλα τα...«κακά» που έχουν βρει τους κατοίκους, ενώ η όποια αναφορά στην ανάπτυξη του πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα παραγωγής, θεωρήθηκε ως αβάσιμη και εν τέλει μη εφαρμόσιμη.

Η μεγάλη πλειοψηφία των μονίμων κατοίκων της περιοχής ψάχνουν να βρουν διέξοδο στο αδιέξοδο που έχουν περιέλθει, μέσω του τουρισμού. Ελπίδες, που τρέφουν στον κόσμο με μεγάλη στοχοπροσήλωση τα δύο μεγάλα κόμματα, σε μια προσπάθεια να καρπωθούν οφέλη από τα μεγάλα προβλήματα των κατοίκων.

Σε αυτή την κατεύθυνση, διανοίχτηκε η σήραγγα στον Τυμφρηστό, η οποία υποτίθεται ότι θα έλυνε το πρόβλημα του αποκλεισμού του Καρπενησίου το χειμώνα. Ο τρόπος όμως με τον οποίο διανοίχτηκε και το γεγονός ότι η μέχρι τη γέφυρα πρόσβαση είναι - τουλάχιστον - πολύ δύσκολη, επί της ουσίας όχι απλώς δεν έλυσε το πρόβλημα, αλλά αντιθέτως, αποδείχτηκε ότι τα χρήματα που δόθηκαν ήταν χωρίς ουσιαστικό αντίκρισμα για τους κατοίκους και τους επισκέπτες της περιοχής.

Τα πανέμορφα Φουρνά

Ο Γιώργος Παφίλης, οικονομολόγος και για πολλά χρόνια κάτοικος του Καρπενησιού, εξηγεί στο «Ρ»: «Τα όποια βήματα τουριστικής ανάπτυξης έχουν γίνει, τα όποια χρήματα έχουν δοθεί, η όποια ανάπτυξη του χιονοδρομικού κέντρου έχει πραγματοποιηθεί, δεν ευνοεί παρά μόνο ένα μικρό μέρος του πληθυσμού της Ευρυτανίας. Ο άξονας Μικρό - Μεγάλο Χωριό και το Καρπενήσι, είναι οι επί της ουσίας ευνοημένοι, ενώ όλα τα άλλα χωριά της ορεινής Ευρυτανίας φθίνουν».

Και ο Προυσός που προσπαθεί να ζήσει μόνο από το μοναστήρι

Ο Τρικεριώτης, καλός για «καγιάκ», αλλά...

Ο Τάσος Χρονάς, μέλος του Γραφείου Περιοχής Στερεάς Ελλάδας του ΚΚΕ, σημειώνει στο «Ρ» για το θέμα: «Το μόνο που κατάφερε να κάνει η επιχείρηση αυτή ήταν να βγάλει κάποιες μελέτες για ορισμένα έργα - βιτρίνα, τα οποία κάθε άλλο παρά βοήθησαν στην ουσιαστική αναβάθμιση του νομού. Εκείνο το οποίο γίνεται είναι να σχεδιάζεται επί χάρτου κάποιο έργο, χωρίς όμως πρακτικό αποτέλεσμα για το λαό. Χαρακτηριστικό αποτέλεσμα είναι η σήραγγα που διανοίχτηκε και μέρος της οποίας είχε επεξεργαστεί η επιχείρηση».

Παρόμοια, άποψη θα εκφράσει στο «Ρ» και ο Γιώργος Παφίλης, ο οποίος είναι και πρώην στέλεχος της επιχείρησης: «Εδώ και τρία χρόνια, έχει τελειώσει η υλοποίηση των βασικών προγραμμάτων που έπρεπε να εκπονήσει η εταιρία, με αποτέλεσμα να βρίσκεται άνευ αντικειμένου και φυσικά άνευ χρημάτων, αφού χρηματοδοτείται για να ολοκληρώσει κάποιο έργο. Το αποτέλεσμα είναι, να χρωστάει σήμερα πάνω από 500 εκατ. δρχ. στους εργαζόμενους. Οι μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας εξετάζεται να δοθούν σε ιδιώτες. Παράλληλα, υπό αναζήτηση στρατηγικού επενδυτή, αναφορικά με το ενεργειακό μέρος της έρευνας, βρίσκεται η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση. Ολα αυτά, φυσικά, θα έχουν ως αποτέλεσμα να χαθεί ο όποιος αναπτυξιακός χαρακτήρας της εταιρίας».

Το μουσείο, στο σχολείο στο Μικρό Χωριό. Αναξιοποίητο