Οι θεραπευτές και οι θεραπεύτριες του «ΘΗΣΕΑ» που λειτουργεί ως Ανοιχτό Θεραπευτικό Πρόγραμμα Απεξάρτησης, και είναι το πρώτο και μοναδικό μέχρι σήμερα Πρόγραμμα που λειτουργεί σε δήμο, μιλούν σήμερα στον «Ριζοσπάστη».

Οι Σταματίνα Πουλοπούλου, ψυχολόγος, Ανδρονίκη Νικολακάκη, κοινωνιολόγος - δραματοθεραπεύτρια, Ερασμία Περδίου, κλινική χοροθεραπεύτρια, Δημήτρης Ασήμης, σύμβουλος ψυχικής υγείας - ειδικός θεραπευτής, Θανάσης Τσιώλης, δραματοθεραπευτής, και Κλεοπάτρα Βασιλειάδου, ψυχολόγος - οικογενειακή θεραπεύτρια, εξηγούν το πρόγραμμα απεξάρτησης του «Θησέα», τους στόχους, τα προβλήματά τους και κρίνουν το νομοσχέδιο για την Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση.

«Οι στόχοι μας», λένε, «συνοψίζονται σε 3 Α:

• Αποδοχή του χρήστη.
• Αντιμετώπιση της εξάρτησής του.
• Αλλαγή της στάσης ζωής του».

-- Τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί μια ραγδαία αύξηση εφήβων χρηστών ναρκωτικών ουσιών. Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί αυτό;

-- Είναι αλήθεια και μάλιστα με κυρίαρχη την εξάρτηση από την κάνναβη και τα παράγωγά της. Από την άλλη, έχουμε παρατηρήσει δυστυχώς μειωμένη προσέλευση γονέων και νέων χρηστών σε προγράμματα απεξάρτησης. Θα λέγαμε πως σίγουρα αυτό σχετίζεται με την απενοχοποίηση ή και, θα τολμούσαμε να πούμε, προώθηση της χρήσης από την κοινωνία. Ομως, η δοκιμή από περιέργεια τις περισσότερες φορές μιας εξαρτησιογόνου ουσίας καταλήγει κάποιες φορές σε προβληματική λύση των ψυχολογικών ελλείψεων και αυξημένων επιθυμιών, που εκλαμβάνονται σαν ανάγκες.

Από το 2012, το Πρόγραμμα Απεξάρτησης του δήμου Καλλιθέας «ΘΗΣΕΑΣ» εστιάζει σε ομάδες εφήβων και νέων, δείχνοντας ιδιαίτερη φροντίδα στις ιδιαιτερότητες και δυσκολίες της ηλικιακής αυτής ομάδας. Το Πρόγραμμα λειτουργεί παράλληλα με το σχολείο των εφήβων και τις σπουδές/εργασία των νέων, με στόχο να μην τους απομακρύνει από τις εκπαιδευτικές τους δραστηριότητες, στηρίζοντας την ανάγκη τους για κοινωνική δικτύωση και ανάπτυξη.

-- Είστε ένα «στεγνό» πρόγραμμα, σωστά;

-- Ναι και η απεξάρτηση γίνεται χωρίς χορήγηση υποκατάστατων ουσιών. Προσφέρουμε τις υπηρεσίες μας δωρεάν σε χρήστες ουσιών (ενήλικες και εφήβους ηλικίας 15 - 30 ετών), σε οικογένειες χρηστών, οικεία στους χρήστες πρόσωπα (αδέλφια, συντρόφους), φορείς και οργανισμούς που ζητούν ενημέρωση σε θέματα εξαρτήσεων. Το Πρόγραμμα παρέχει ολοκληρωμένες και εξειδικευμένες υπηρεσίες σε νέες-ους που ενδιαφέρονται να ξεπεράσουν τα προβλήματα εξάρτησης από ναρκωτικά και να υιοθετήσουν μια άλλη στάση ζωής, όπου κυριαρχούν η δημιουργικότητα αντί της καταστροφής, ο διάλογος και η διεκδίκηση αντί της επιθετικότητας και η στήριξη στις σχέσεις αντί της ματαίωσης.

-- Τα άτομα στη διαδικασία της απεξάρτησης διαμένουν εντός του προγράμματος;

-- Ο «Θησέας» είναι ανοικτό πρόγραμμα, δηλαδή τα άτομα δεν διαμένουν εντός του Προγράμματος και δεν αποκόπτονται από τις κοινωνικές δραστηριότητες (σχολείο, σπουδές, εργασία), τα ενδιαφέροντά τους, αντιθέτως ενισχύεται η συμμετοχή τους σε αυτά.

Οι υπηρεσίες μας παρέχονται σε καθημερινή βάση σε κατοίκους εντός και εκτός του δήμου της Καλλιθέας. Αλλωστε, είναι το μοναδικό δημοτικό πρόγραμμα για την αντιμετώπιση της εξάρτησης με ενεργή δράση από το 1989.

Αυτό που χρειάζεται να τονίσουμε είναι πως η φιλοσοφία και οι αρχές του «Θησέα» στηρίζονται στην αποδοχή του εξαρτημένου ατόμου, στην αλλαγή του τρόπου και της στάσης ζωής του και στην πλήρη αποχή από ουσίες.

-- Ποια ακριβώς είναι η προσέγγισή σας και πώς ξεκινά η απεξάρτηση;

-- Στον «Θησέα», η απεξάρτηση ουσιαστικά ξεκινά με την προσωπική απόφαση του ατόμου με θέματα εξάρτησης για αλλαγή και την εκούσια προσέλευσή του στο Πρόγραμμα.

Η θεραπευτική προσέγγισή μας στηρίζεται στην ατομική και ομαδική ψυχοθεραπεία και στις θεραπείες μέσω Τέχνης, συγκεκριμένα, τη δραματοθεραπεία και τη χοροθεραπεία.

Ο θεραπευτικός σχεδιασμός ενισχύει τη συμμετοχή σε ομάδες δημιουργικού χαρακτήρα εντός του πλαισίου και σε ομαδικές δράσεις όπως ο εθελοντισμός, οι αθλητικοί αγώνες, οι επισκέψεις σε μουσεία, εκθέσεις και παραστάσεις.

-- Στόχος σας, δηλαδή, δεν είναι απλά η διακοπή της χρήσης ουσιών, αλλά και η ψυχική απεξάρτηση.

-- Ακριβώς. Βοηθάμε τους νέους και τις νέες να ανακτήσουν τον έλεγχο της ζωής τους, να ανακαλύψουν τον αυθεντικό εαυτό τους και να κατακτήσουν ένα υγιές μέλλον, απαλλαγμένο από εξαρτήσεις. Να μετακινηθούν τελικά από την ανελευθερία της εξάρτησης σε μια ζωή με υγιείς και ειλικρινείς σχέσεις, ελεύθερη από ουσίες.

Στο Τμήμα Οικογενειακής Θεραπείας λειτουργούν ομάδες γονέων και «σημαντικών άλλων» (αδέλφια, σύντροφοι/σύζυγοι) με στόχο την κινητοποίηση και την ένταξη των παιδιών/συντρόφων τους στο Πρόγραμμα. Η συμμετοχή του στενού περιβάλλοντος συμβάλλει καθοριστικά στην πορεία της θεραπείας και ενισχύει τα θετικά της αποτελέσματα.

-- Δεν θα έπρεπε η εξάρτηση να αντιμετωπίζεται απ' όλους ως πολυπαραγοντικό φαινόμενο;

-- Φυσικά και μάλιστα παρεμβαίνοντας σε όλες τις παραμέτρους του, που σχετίζονται με το ίδιο το άτομο, την οικογένεια αλλά και το ευρύτερο περιβάλλον του.

Η διαδικασία απεξάρτησης ξεκινά με την αυστηρά προσωπική απόφαση του χρήστη και την εθελοντική προσέλευσή του στο Πρόγραμμα, όπου τηρείται το ιατρικό - επαγγελματικό απόρρητο.

-- Πώς λειτουργεί η απεξάρτηση στη σημερινή ελληνική πραγματικότητα;

-- Στην Ελλάδα σήμερα, η αντιμετώπιση της εξάρτησης γίνεται στα «στεγνά» προγράμματα και στα προγράμματα με υποκατάστατα. Στα προγράμματα με υποκατάστατα, η ψυχική απεξάρτηση αναστέλλεται και όπως το δηλώνει ο όρος «υποκατάστατα» γίνεται μια συντήρηση της ψυχικής λειτουργίας της εξάρτησης, με στόχο τη μείωση της βλάβης και όχι τη θεραπεία. Υποκατάστατο σημαίνει τη χορήγηση ενός συνθετικού φαρμάκου, άρα η εξάρτηση δεν καταργείται αλλά διαιωνίζεται ελεγχόμενα. Οφείλουμε, ωστόσο, να αναγνωρίσουμε τη συμβολή των προγραμμάτων υποκατάστασης σε γυναίκες έγκυες, όπου είναι αδύνατη η διακοπή της χρήσης κατά την περίοδο της κύησης, καθώς και σε ανθρώπους που κινδυνεύουν από άμεσο θάνατο. Σε αυτές τις ειδικές συνθήκες, η υποκατάσταση λειτουργεί. Ωστόσο, υπάρχει η τάση η εξαίρεση να γίνεται κανόνας.

-- Αρα μια τέτοια προσέγγιση εκτός του ότι δεν απεξαρτά το άτομο, δυσκολεύει ακόμη περισσότερο το πρόβλημα...

-- Βέβαια, αφού τελικά καθιστά το άτομο ελεγχόμενο από αυτόν που του χορηγεί το υποκατάστατο. Μιλάμε λοιπόν για μια παρατεταμένη εξάρτηση επενδεδυμένη με τον μανδύα της «απεξάρτησης».

Ο άνθρωπος με θέματα εξάρτησης έχει ανάγκη υποστήριξης και θεραπείας, ώστε να αποφευχθούν ο στιγματισμός και ο κοινωνικός του αποκλεισμός. Οι κάτοικοι της Καλλιθέας έχουν αγκαλιάσει αυτήν την προσπάθειά μας, έχουν δημοσιοποιήσει τις δράσεις μας, με αποτέλεσμα να απευθύνονται στο Πρόγραμμα όχι μόνο εξαρτημένοι του δήμου Καλλιθέας αλλά και άλλων δήμων.

-- Στη θεραπεία με τα υποκατάστατα τι απουσιάζει κατά τη γνώμη σας;

-- Απουσιάζει η ψυχοθεραπευτική στήριξη, η ψυχοεκπαίδευση και η κοινωνική επανένταξη αυτών των ατόμων. Θα λέγαμε πως η υποκατάσταση είναι η διά βίου συντήρηση της εξάρτησης.

Οταν μιλάμε για απεξάρτηση δεν αναφερόμαστε μόνο στη σωματική, αλλά κυρίως στην ψυχική. Η σωματική διαρκεί ένα μικρό χρονικό διάστημα, ενώ η ψυχική είναι εκείνη που έχει σαφώς μεγαλύτερη διάρκεια. Είναι όμως η μόνη ριζική αντιμετώπιση του προβλήματος της εξάρτησης και παρέχεται μόνο στα «στεγνά» προγράμματα και δη στα δημόσια.

Στα «στεγνά» προγράμματα, όπως είναι ο «Θησέας», το «18 ΑΝΩ», το ΚΕΘΕΑ, στοχεύουμε στην πλήρη και σταθερή αποχή του ανθρώπου από τις ουσίες. Η προσέγγιση που ακολουθείται είναι ουμανιστική, δηλαδή ο θεραπευόμενος αντιμετωπίζεται ως φορέας δικαιωμάτων και όχι ως ασθενής (ιατρικοποίηση της χρήσης) που υποβάλλεται παθητικά σε θεραπεία. Επιπλέον, του δίνεται η επιλογή να ακολουθήσει το πρόγραμμα που του ταιριάζει και ενδείκνυται για την περίπτωσή του και έτσι διασφαλίζεται ο θεραπευτικός πλουραλισμός.

Αξίζει να σημειωθεί πως η Ελλάδα με το μοντέλο και τη φιλοσοφία των «στεγνών» προγραμμάτων προηγείται έναντι των ευρωπαϊκών χωρών και στο πεδίο των εξαρτήσεων αλλά και της πρόληψης.

-- Πότε αξιολογείται ως απεξαρτημένο κάποιο άτομο και πώς αντιλαμβάνεστε την κοινωνική ένταξη;

-- Οταν έχει καταφέρει την πλήρη ρήξη με τον παλαιό τρόπο ζωής (σχέσεις, διασκέδαση, χώρους, συμπεριφορές, ανάγκες) και τη διάλυση των μύθων που τον διέπουν και τον χαρακτηρίζουν.

Ως κοινωνική ένταξη θεωρείται η διαμόρφωση ενός νέου, ενεργού, ρόλου μέσα στη ζωή και την κοινωνία και όχι στο περιθώριό της, εφόσον έχει κατορθώσει να δρα και να αντιδρά με το σώμα του, το μυαλό του και την ψυχή του.

-- Πώς βλέπετε το επικείμενο νομοσχέδιο για την Ψυχική Υγεία και Απεξάρτηση;

-- Το νομοσχέδιο που έρχεται θα αποτελέσει την ταφόπλακα της Απεξάρτησης στην Ελλάδα, η οποία θα ακολουθήσει το αποδεδειγμένα αποτυχημένο μοντέλο της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Η Πρόληψη, δηλαδή, θα είναι η διανομή ενημερωτικών φυλλαδίων και η Απεξάρτηση μία βραχύχρονη παρέμβαση.

Συγκεκριμένα, το υπουργείο προωθεί τη δημιουργία ενός συγκεντρωτικού οργανισμού (ΕΟΠΑΕ), Ιδιωτικού Δικαίου, αποκομμένου από τις τοπικές κοινωνίες. Προτάσσει μια στενά βιοϊατρική προσέγγιση ενός σύνθετου πολυπαραγοντικού φαινομένου, όπως είναι η εξάρτηση. Χάνεται η θεραπευτική κουλτούρα της απεξάρτησης, και η έννοια της απεξάρτησης γενικότερα, μιας και στον τομέα θεραπείας εντάσσονται μονάχα προγράμματα σωματικής αποτοξίνωσης βραχείας παρέμβασης και προγράμματα υποκατάστασης και μείωσης βλάβης, οδηγώντας σε ακόμα μεγαλύτερη υποβάθμιση τα «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα και σε αλλοίωση του εκάστοτε ιδιαίτερου θεραπευτικού τους χαρακτήρα. Επίσης, στιγματίζει τον ίδιο τον χρήστη, ανάγοντας ένα κοινωνικό ζήτημα σε ατομικό πρόβλημα.

-- Λέτε πως το νομοσχέδιο - μεταξύ άλλων - κατηγορεί τον ίδιο τον χρήστη;

-- Κάνει κι αυτό, αφήνοντας στην άκρη όλους τους άλλους αιτιολογικούς παράγοντες (φτώχεια, οικογενειακές δυσλειτουργίες, κοινωνικός αποκλεισμός) και ονομάζοντας την εξάρτηση αυτοπροκαλούμενη, χρόνια και υποτροπιάζουσα νόσο.

Δηλαδή, κατηγορεί τον χρήστη, αφαιρώντας την ευθύνη από την κοινωνία και την πολιτεία. Προωθεί την ιατρικοποίηση της απεξάρτησης μιλώντας για νόσο και ανοίγει τον δρόμο σε φάρμακα, κλινικές και ιδιώτες ασφαλώς. Αυτή η αντίληψη συντηρεί τα κοινωνικά στερεότυπα και περιθωριοποιεί τους εξαρτημένους ανθρώπους. Μια πρακτική αντιμετώπισης της εξάρτησης που μας γυρνάει σχεδόν έναν αιώνα πίσω, που αποκαλύπτει τη λογική του κόστους - οφέλους σ' ένα σύστημα όπου η ανθρώπινη ζωή αξίζει όσο ένα εισιτήριο τρένου.

-- Θεωρείτε πως με αυτό το νομοσχέδιο χάνεται και το σημερινό θεραπευτικό συνεχές;

-- Βέβαια, η πρόληψη, η θεραπεία κι η επανένταξη. Αλλοιώνεται επίσης ο εκάστοτε θεραπευτικός χαρακτήρας των προγραμμάτων και οι πολίτες θα στερηθούν την ελεύθερη επιλογή θεραπευτικής προσέγγισης.

Το υπουργείο προωθεί τη δημιουργία ενός συγκεντρωτικού οργανισμού, αποκομμένου από τις τοπικές κοινωνίες. Προτάσσει μια ομογενοποιημένη προσέγγιση ενός σύνθετου πολυπαραγοντικού φαινομένου, όπως είναι η εξάρτηση. Χάνεται η έννοια της απεξάρτησης συνολικά, μιας και στον τομέα θεραπείας εντάσσονται μονάχα προγράμματα σωματικής αποτοξίνωσης, βραχείας παρέμβασης και προγράμματα υποκατάστασης και μείωσης της βλάβης, οδηγώντας σε ακόμα μεγαλύτερη υποβάθμιση τα «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα, τα οποία έχουν σημαντικά διαχρονικά αποτελέσματα.

-- Η εξάρτηση, όμως, δεν είναι ασθένεια!

-- Φυσικά και δεν είναι. Η εξάρτηση είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο και ο εξαρτημένος είναι ένας άνθρωπος που δυσλειτουργεί σε έναν κόσμο δυσλειτουργικό.

Το νομοσχέδιο προωθεί τα αντιεπιστημονικά ιδεολογήματα του λειτουργικού χρήστη και της ελεγχόμενης χρήσης. Ενός ανθρώπου, δηλαδή, που δεν έχει σημασία αν εξαρτάται από μία ουσία, αρκεί να εργάζεται, να καταναλώνει και να μη διαμαρτύρεται. Συνεπώς, το χτύπημα στα «στεγνά» προγράμματα απεξάρτησης δεν είναι καθόλου τυχαίο, αν αναλογιστούμε πως η δημιουργία των προγραμμάτων απεξάρτησης είναι αποτέλεσμα κοινωνικών αγώνων και είχαν και έχουν κινηματικό χαρακτήρα. Η απεξάρτηση είναι επαναστατική πράξη, είναι πάλη ενάντια στην εκμετάλλευση και καθετί που ναρκώνει. Είναι αγώνας για μια ελεύθερη ζωή. Η υπόθεση της απεξάρτησης μας αφορά όλες και όλους!