Η ενασχόληση του Κομμουνιστικού Κόμματος με τη θεωρία, με το μαρξισμό λενινισμό, είναι θεμελιακό ζήτημα για την ύπαρξή του, την ενίσχυσή του, αφού πάνω στην επιστημονική κοσμοθεωρία μας εδράζεται η επεξεργασία του Προγράμματός του, η διαμόρφωση στρατηγικής και ταχτικής στις εκάστοτε συνθήκες της πάλης, οι οποίες καθορίζονται και από την ίδια την εξέλιξη και του καπιταλισμού και του σοσιαλισμού. Χωρίς αυτό το θεμέλιο, αντικειμενικά δεν είναι σε θέση το Κόμμα να επεξεργάζεται πολιτική, θέσεις, να μελετά τις σύγχρονες κάθε φορά εξελίξεις, να αποκαλύπτει σε βάθος την ουσία της πολιτικής των αντιπάλων, επιδρά τόσο στην ανάπτυξη της ταξικής πάλης, όσο και στην άνοδο της πολιτικής συνείδησης της εργατικής τάξης και των συμμάχων της. Δεν αρκεί η πρακτική δράση, η πείρα απ' αυτήν που χωρίς τη θεωρία, την ιδεολογική δουλιά, οδηγεί στον εμπειρισμό και τον πρακτικισμό.

Η ταξική πάλη διεξάγεται στο οικονομικό, στο πολιτικό και στο ιδεολογικό επίπεδο και μάλιστα στις σύγχρονες συνθήκες η ιδεολογική πάλη οξύνεται στο έπακρο. Επίσης υπάρχουν, γεγονότα, καμπές, στην πορεία του αγώνα που την οξύνουν απότομα. Ενα επαναστατικό κόμμα, πρέπει να μπορεί, για να διεξάγει αποτελεσματικά ταξική πάλη σε κάθε στιγμή, να αντιμετωπίζει τις δυσκολίες στις καμπές του αγώνα, αλλά και στις ήρεμες ειρηνικές περιόδους της πάλης, πρέπει και να είναι θεωρητικά εξοπλισμένο και να δουλεύει για την ανάπτυξη της θεωρίας, αντιμετωπίζοντας τις κοινωνικοοικονομικές και πολιτικές εξελίξεις, την ίδια την εξέλιξη του καπιταλισμού, το καινούριο που φέρνει, προκειμένου να τον πολεμά αποτελεσματικά. Και είναι απαίτηση και ανάγκη μεγάλη από την άποψη του ότι η αστική ιδεολογία είναι κυρίαρχη, αναπαράγεται απείρως πιο γοργά, λόγω μέσων και μηχανισμών που διαθέτει η κυρίαρχη τάξη, και άρα επιδρά στη συνείδηση της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων. Ζήτημα που δεν αντιμετωπίζεται χωρίς έντονη ιδεολογική δουλιά μέσα στην εργατική τάξη.

Ταυτόχρονα, ο οπορτουνισμός, δηλαδή η αστική ιδεολογία μέσα στο εργατικό κίνημα, έχει αντικειμενική βάση ανάπτυξης και θα έχει όσο θα υπάρχει ο ιμπεριαλισμός. Χωρίς την πάλη ενάντιά του δεν μπορεί να νικήσει η εργατική τάξη. Και βεβαίως όταν παρεισφρέει ο οπορτουνισμός μέσα στις γραμμές του Κόμματος της εργατικής τάξης και δυναμώνει στα θεωρητικά - στρατηγικά ζητήματα, τότε εκδηλώνεται και στην άρνηση των λενινιστικών αρχών λειτουργίας και δράσης του Κόμματος, αφού αρνείται την αναγκαιότητά του, αρνούμενος και τον τελικό σκοπό, αλλά και το βασικό για την επίτευξή του, που είναι η εξουσία και ποιες ταξικές δυνάμεις την έχουν.

Το ΚΚΕ μελετώντας την πείρα από τη δράση του και την εμπειρία από την κρίση, αλλά και στα πλαίσια της διεθνούς και εσωτερικής, στην Ελλάδα, πραγματικότητας, που διαμορφώνεται στα τέλη της δεκαετίας του '80, αρχές της δεκαετίας του '90, επεξεργάστηκε τη στρατηγική και την τακτική του στο 15ο Συνέδριο του Κόμματος, το οποίο και ενέκρινε το Πρόγραμμά του και τα ανέπτυξε παραπέρα στο 16ο Συνέδριό του. Δίνει δε μεγάλη προσοχή στο ξεπέρασμα δυσκολιών και αδυναμιών που έχουν άμεση σχέση με τον προσανατολισμό στη δράση, την ολόπλευρη ιδεολογικοπολιτική παρέμβαση στην εργατική τάξη και τ' άλλα λαϊκά στρώματα και μέσα στους αγώνες τους, έτσι που ολόκληρο το Κόμμα να είναι σε θέση να δρα αποτελεσματικά, με βάση το Πρόγραμμά του, την πολιτική που επεξεργάστηκαν τα δύο τελευταία Συνέδριά του, έτσι που να επιτυγχάνεται η διαλεκτική σύνδεση τακτικής - στρατηγικής.

Η διαλεκτική σχέση της στρατηγικής με την τακτική, όπως την επεξεργάστηκε το 15ο Συνέδριο στο Πρόγραμμα του Κόμματος, συμπυκνώνεται στη δράση για τη συγκρότηση του αντιιμπεριαλιστικού αντιμονοπωλιακού δημοκρατικού μετώπου πάλης για το σοσιαλισμό. Το 16ο Συνέδριο την ανέπτυξε παραπέρα. Η πάλη λαϊκού κοινωνικοπολιτικού μετώπου πάλης έχει αντανάκλαση και στο ζήτημα της εξουσίας, το μέτωπο διεκδικεί τη λαϊκή εξουσία. Ταυτόχρονα η διαλεκτική σχέση στρατηγικής -τακτικής προσδιορίζει και την πολιτική συμμαχιών του ΚΚΕ. Το Κόμμα δρα με προσανατολισμό την οργάνωση της συμμαχίας της εργατικής τάξης με τα μικροαστικά στρώματα και ως βάση της συμμαχίας θέτει το πρόγραμμα της λαϊκής οικονομίας, οι στόχοι του οποίου απαντούν στα συμφέροντα της εργατικής τάξης και των άλλων λαϊκών στρωμάτων, σήμερα, συνδέοντας την πάλη γι' αυτά με την προοπτική της λαϊκής εξουσίας ως της μοναδικής που μπορεί να εφαρμόσει πολιτική προς όφελός τους. Ο στόχος και το περιεχόμενο της λαϊκής οικονομίας, της μοναδικής απάντησης που μπορεί να δοθεί στην καλπάζουσα ιμπεριαλιστική επιθετικότητα, αποτελεί αντικειμενικά κρίκο σύνδεσης της κοινής πάλης της εργατικής τάξης με τα μικροαστικά στρώματα. Από την άλλη βοηθάει τη συσπείρωση των κομμουνιστών με τις πιο πρωτοποριακές εργατικές και άλλες δυνάμεις σε διάφορα μέτωπα, αφού απαντάει π.χ. στο ζήτημα ότι για να υπάρχει δημόσια δωρεάν εκπαίδευση, υγεία, κοινωνική ασφάλιση, απαιτείται δημόσιος τομέας οικονομίας που να τον διαχειρίζεται ο ίδιος ο λαός.

Η απαίτηση να τεθεί στην ημερήσια διάταξη η αντίθεση - ρήξη με τα μονοπώλια και τον ιμπεριαλισμό δεν είναι αυθαίρετη τοποθέτηση του ΚΚΕ. Πηγάζει από την αντικειμενική πραγματικότητα που καθορίζεται από την ανάπτυξη του κρατικομονοπωλιακού καπιταλισμού στην Ελλάδα, την ενίσχυση των διακρατικομονοπωλιακών ρυθμίσεων, την επιθετικότητα του ιμπεριαλισμού, την ολοένα και πιο βαθιά ενσωμάτωση της Ελλάδας στο ιμπεριαλιστικό σύστημα και μέσω διεθνών και περιφερειακών οργανισμών και ενώσεών του (π.χ. ΝΑΤΟ, Ευρωπαϊκή Ενωση). Γι' αυτό επιλέγεται ο δρόμος του Μετώπου, που μπορεί να οδηγήσει στην κατάκτηση της εξουσίας από την εργατική τάξη και τους συμμάχους της. Αυτή είναι και η γραμμή συσπείρωσης, πάνω σ' αυτήν το Κόμμα επεξεργάζεται στόχους πάλης στα διάφορα μέτωπα, επιδιώκοντας την κοινή δράση με άλλες δυνάμεις. Σε αντίθεση με τα μονοπώλια, την πολιτική τους στην Ελλάδα. Στην κατεύθυνση αυτή το Κόμμα δρα μέσα στο εργατικό συνδικαλιστικό κίνημα για τον ταξικό του προσανατολισμό, προωθώντας σ' αυτή τη βάση την ενότητα δράσης της εργατικής τάξης. Ο ρόλος του ΠΑΜΕ είναι καθοριστικός γι' αυτό το καθήκον, το ίδιο και η δουλιά των κομμουνιστών σ' αυτό το μέτωπο μαζί με τις άλλες δυνάμεις που συμμετέχουν. Είναι επίσης σημαντικός από την άποψη της δημιουργίας προϋποθέσεων κοινής δράσης της εργατικής τάξης με τ' άλλα λαϊκά στρώματα, σ' όλα τα μεγάλα μέτωπα πάλης. Αλλά αντίστοιχη δράση αναπτύσσεται και στους συμμάχους της εργατικής τάξης.

Το παράδειγμα των κινητοποιήσεων στο μέτωπο της κοινωνικής ασφάλισης, μέτωπο που αντικειμενικά συνέβαλε στην κοινή δράση των εργατών με τ' άλλα λαϊκά στρώματα, είναι χαρακτηριστικό για το πώς πρέπει να δουλεύουμε ως Κόμμα. Η κοινή δράση εκφράστηκε και με τη δραστήρια συμβολή του ΚΚΕ, αφού από τα πριν δημιουργούσε ανάλογες προϋποθέσεις (επεξεργασία θέσεων, αποκάλυψη των επιδιώξεων της άρχουσας τάξης και της κυβέρνησης, των άλλων κομμάτων, ιδεολογικοπολιτική δουλιά για όλα αυτά), ενώ με την τακτική της συγκρότησης επιτροπών αγώνα συνέβαλε στην κοινή δράση διαφορετικών δυνάμεων ενάντια στην αντιασφαλιστική πολιτική.

Το γεγονός ότι το ΚΚΕ υποτάσσει ολόκληρη τη δράση του στην προσπάθεια οικοδόμησης του Μετώπου σημαίνει - πρώτα απ' όλα - ότι το ίδιο πρέπει να ανέβει στο αναγκαίο επίπεδο που επιβάλλει αυτό το καθήκον.

Το 16ο Συνέδριο εντόπισε μια σειρά αδυναμίες, το ξεπέρασμα των οποίων είναι υπόθεση του ίδιου του Κόμματος, προκειμένου να δρα αποτελεσματικά, να εξασφαλίζει το αναγκαίο επίπεδο που επιβάλλει το καθήκον της οικοδόμησης του Μετώπου.

Για παράδειγμα, οι Θέσεις της ΚΕ του ΚΚΕ για το 16ο Συνέδριο εντόπιζαν μια σειρά αδυναμίες στη δράση του Κόμματος, όπως: «Τη μη κατάκτηση σε όλη την κλίμακα του Κόμματος ενιαίου και σταθερού προσανατολισμού δράσης στο βασικό μέτωπο πάλης, στο εργατικό συνδικαλιστικό κίνημα. Την ανεπαρκή διαπάλη με τον οπορτουνισμό όχι μόνο πολιτικοϊδεολογικά, αλλά και στο οργανωτικό επίπεδο. Την ποιότητα των δεσμών του Κόμματος με το λαό. Την απόσπαση της θεωρίας από τη δράση, γεγονός που οδηγεί στον πρακτικισμό, στον εμπειρισμό και στον οργανωτισμό. Την ιδεολογικοπολιτική δραστηριότητα με βάση τα μεγάλα προβλήματα της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων, στις σημερινές συνθήκες, που απαιτούν να τεθεί στην ημερήσια διάταξη η αντίθεση - ρήξη με τα μονοπώλια, τον ιμπεριαλισμό, ο αγώνας για την ανατροπή της εξουσίας των μονοπωλίων, για το σοσιαλισμό».

Η επιμονή του Κόμματος, για το ξεπέρασμα τέτοιων αδυναμιών στη δουλιά του, εκφράζεται στην απόφαση του 16ου Συνεδρίου για «Τα καθήκοντα του Κόμματος μέχρι το 17ο Συνέδριο» σε ειδικό κεφάλαιο με τίτλο «Η καθοδηγητική μας ικανότητα να φτάσει στο ύψος των απαιτήσεων».

Ο εντοπισμός τέτοιων αδυναμιών, η υλοποίηση της απόφασης για το ξεπέρασμά τους, μας βάζουν μπροστά σε καθήκοντα όπως: Την ανάπτυξη θεωρητικής, ιδεολογικής δουλιάς μέσα στην εργατική τάξη γύρω από τα ζητήματα της εκμετάλλευσης, της θέσης της εργατικής τάξης στο καπιταλιστικό σύστημα, της αναγκαιότητας του σοσιαλισμού, της ιστορικής πείρας του κομμουνιστικού κινήματος, των αιτιών που ανατράπηκε το σοσιαλιστικό σύστημα στην Ευρώπη, του Προγράμματος του ΚΚΕ κ.ά. Χρειάζεται να μιλάμε στην εργατική τάξη για την υπεραξία, το κέρδος. Διαφορετικά δεν μπορούμε όχι μόνο να εξηγούμε πειστικά την ουσία των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων, το γιατί αλλάζουν οι εργασιακές σχέσεις, γιατί ιδιωτικοποιείται η υγεία, γιατί κατεδαφίζεται η κοινωνική ασφάλιση, αλλά γιατί η ανάλογη τέτοια δουλιά συμβάλλει στην ανάπτυξη της ταξικής πάλης για διεκδικήσεις σύμφωνα με τις σύγχρονες ανάγκες. Αλλά συμβάλλει αποφασιστικά στη συνειδητοποίηση της ανάγκης αυτή η πάλη να συνδέεται με την προοπτική της λαϊκής εξουσίας. Θα συμβάλει στην ευρύτερη διάδοση και μελέτη των κλασικών του μαρξισμού - λενινισμού, στην πνευματική ανάταση, στην πλατύτατη κυκλοφορία επιστημονικών βιβλίων, στον θεωρητικό εξοπλισμό των κομμουνιστών και άλλων εργατών. Θα δημιουργήσει στέρεα θεωρητικά υπόβαθρα για την αφομοίωση της πολιτικής του αντιιμπεριαλιστικού αντιμονοπωλιακού μετώπου και της σχέσης του με την εξουσία.