Για τους επιστήμονες η Θεόπετρα είναι το σημαντικότερο σπήλαιο της Ελλάδας, όχι μόνο λόγω των σπουδαίων ευρημάτων του - τα οποία αποτελούν παράλληλα και ενδείξεις ακόμη σημαντικότερων ανακαλύψεων - αλλά και γιατί είναι η μοναδική, μέχρι στιγμής, προϊστορική θέση η οποία αποδεικνύει τη συνέχεια του πολιτισμού στον ελλαδικό χώρο πολύ πριν τη Νεολιθική περίοδο. Πιο συγκεκριμένα διαπιστώθηκε ότι το σπήλαιο χρησιμοποιούνταν συστηματικά από τη Μέση και την Ανώτερη Παλαιολιθική, τη Μεσολιθική και τη Νεολιθική περίοδο, δηλαδή περίπου από το 75000-3500 π.Χ.

Οπως σημειώνεται στην εισήγηση της Εφορείας, η ανακάλυψη αυτή ανατρέπει τις επιστημονικές εκτιμήσεις για το χρονικό «κενό» στην ανθρώπινη δραστηριότητα στον ελλαδικό χώρο μεταξύ της Παλαιολιθικής και Νεολιθικής εποχής. Αυτό γιατί, ενώ είχαν βρεθεί σποραδικά Παλαιολιθικά ευρήματα κυρίως στις όχθες του Πηνειού, δεν είχε αποκαλυφθεί κάποιος τόπος μόνιμης εγκατάστασης ανθρώπων εκείνης της περιόδου, με αποτέλεσμα ξένοι κυρίως μελετητές να θεωρούν αυτά τα ευρήματα σαν αποτελέσματα σποραδικών μετακινήσεων παλαιολιθικών κυνηγών. Οι οποίοι με τη σειρά τους προέρχονταν από άλλες περιοχές του σημερινού ελλαδικού χώρου, όπως π.χ. από την Πελοπόννησο, όπου είχαν βρεθεί στοιχεία εγκατάστασης ανθρώπων στο σπήλαιο Φράγχθι από την Ανώτερη Παλαιολιθική μέχρι και τη Νεολιθική εποχή, ενώ δεν υπήρχαν στοιχεία για εγκατάσταση στη Μέση Παλαιολιθική. Ετσι πιστευόταν ότι στη Θεσσαλία δεν υπήρχε Μεσολιθική περίοδος - σε σχέση φυσικά με την ανθρώπινη παρουσία και δραστηριότητα - αν και η περιοχή θεωρούνταν ως η κοιτίδα του Νεολιθικού πολιτισμού σε Ελλάδα και Ευρώπη. Γι' αυτό και η αποκάλυψη στη Θεόπετρα του «κρίκου» που έλειπε για την αποσαφήνιση της ανθρώπινης παρουσίας κατά τη Μεσολιθική περίοδο στη Θεσσαλία είναι σημαντικό επιστημονικό γεγονός.

Το σπήλαιο, το οποίο αποτελείται από αίθουσα διαστάσεων 24Χ30 μ. ανασκάπτεται συνεχώς από το 1987 από την Εφορεία, υπό τη διεύθυνση της Αικατερίνης Κυπαρίσση - Αποστολίκα. Μεταξύ των άλλων ευρημάτων, ανακαλύφθηκαν και τέσσερα αποτυπώματα ανθρώπινων πελμάτων, τα οποία χρονολογούνται περίπου 46.000 χρόνια πριν από σήμερα! Ανήκουν σε διαφορετικά πόδια και είναι πιθανόν να είναι παιδικά. Μάλιστα, στο στρώμα που βρέθηκαν τα αποτυπώματα βρέθηκαν και κατάλοιπα φωτιάς. Πρόκειται για τα δεύτερα σε αρχαιότητα αποτυπώματα που ανακαλύπτονται στην Ευρώπη, ενώ είναι σπανιότατα παγκοσμίως. Οι επιστήμονες επιδιώκουν τώρα να βρουν και τη συνέχειά τους, με απώτερο σκοπό να οδηγηθούν και στον ανθρώπινο τύπο που τα δημιούργησε, δηλαδή του Homo Sapiens neanderthalensis, του γνωστότερου, Νεάντερταλ. Αν βρεθεί τέτοιος σκελετός, ή «έστω» σκελετός Χόμο Σάπιενς - σάπιενς (ήδη έχουν ανακαλυφθεί δύο ακόμη σκελετοί αυτού του τύπου) αυτό θα σημαίνει ότι ο σύγχρονος άνθρωπος υπήρχε στη Θεσσαλία νωρίτερα από την υπόλοιπη Ευρώπη, στη δεύτερη περίπτωση ή ότι υπήρχε και στη Θεσσαλία Νεάντερταλ, στην πρώτη περίπτωση. Το ότι δεν έχουν βρεθεί μέχρι τώρα οστά στα παλαιολιθικά και μεσολιθικά στρώματα στο κέντρο της αίθουσας του σπηλαίου, αυτό οφείλεται σε μια φυσική, χημική διαδικασία που λαμβάνει χώρα σε συγκεκριμένες συνθήκες που επικρατούν σε ορισμένα σημεία του σπηλαίου, με αποτέλεσμα τα οστά να διαλύονται. Ωστόσο, οι αρχαιολόγοι θα συνεχίσουν τις έρευνές τους για οστά στις ασφαλείς, από αυτό το φαινόμενο, περιοχές του σπηλαίου, στο ίδιο βάθος.

Οι αρχαιολόγοι θα συνεχίσουν τις έρευνές τους παράλληλα και στο «μέτωπο» της μεσολιθικής επίχωσης του σπηλαίου, εποχή κατά την οποία καθιερώνεται η κεραμική, η καλλιέργεια και η εξημέρωση των ζώων. Σχετικά ευρήματα δείχνουν ότι οι άνθρωποι που κατοίκησαν στη Θεόπετρα σε εκείνα τα βάθη του χρόνου ήταν κάτοχοι της κεραμικής και της τεχνολογίας για τη δημιουργία της, καθώς και γνώσεων καλλιέργειας. Η γεωλογική μελέτη του σπηλαίου απέφερε πολύ σημαντικά στοιχεία για τις κλιματολογικές αλλαγές που συντελέστηκαν στην περιοχή κατά τους προϊστορικούς χρόνους. Μεταξύ των πολλών και πολύπλευρων ερευνών που διενεργούνται στο σπήλαιο από μια σειρά επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων, γίνεται και αρχαιοβοτανική μελέτη για την ανεύρεση σπόρων και φυτών, καθώς επίσης έρευνα DNA των σκελετών που έχουν βρεθεί (για την αναγνώριση του τύπου τους) από την οποία προκύπτει μέχρι στιγμής ότι ο πληθυσμός της Ευρώπης και του ελλαδικού χώρου κατά την έναρξη της Παλαιολιθικής περιόδου μπορεί και να μην προέρχεται από μετακινήσεις. Ωστόσο η έρευνα συνεχίζεται. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η μελέτη για την πανίδα του σπηλαίου, από την οποία προκύπτει ότι το πιο «δημοφιλές» εξημερωμένο ζώο ήταν τα αιγοπρόβατα και ακολουθούν οι χοίροι και τα βοοειδή με μεγάλη διαφορά. Ωστόσο βρέθηκε και μεγάλο ποσοστό άγριας πανίδας, δείγμα ότι το κυνήγι συνεχιζόταν παρά την ύπαρξη εξημερωμένων ζώων. Ολα τα ερευνητικά προγράμματα βρίσκονται σε εξέλιξη.

Ο επισκέπτης θα έχει την ευκαιρία να γνωρίσει από κοντά όλη αυτήν τη συναρπαστική περιπέτεια του πρωτόγονου ανθρώπου και - ποιος ξέρει - ίσως αυτό το σπήλαιο και τα σπαράγματα των πρώτων προσπαθειών του ανθρώπου για επιβίωση, μας κάνουν να αγαπήσουμε ακόμη περισσότερο αυτόν τον θαυμάσιο πλανήτη...