ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ | ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Τραγούδια «Της κυρα - Θάλασσας»

Μια αγκαλιά θαλασσινά τραγούδια προσφέρει η Δόμνα Σαμίου στην τελευταία δισκογραφική της κατάθεση

«Απέραντη η θάλασσα, απέραντος κι ο αριθμός των τραγουδιών που μιλούν γι' αυτήν και με αυτήν. Τραγούδια φτιαγμένα από θαλασσινούς σε κάθε ακτή της ελληνικής γης, νησιωτικής ή στεριανής, το καθένα ζυμωμένο με το χαρακτήρα του τόπου: άλλα ανάλαφρα, χαρούμενα, άλλα αυστηρά, βαριά κι ασήκωτα, άλλα γεμάτα παράπονο και παρακάλεση, άλλα, τέλος, φορτωμένα μνήμες που ιστορίζονται δίχως τη χρεία ημερολογίου. Από τον Πόντο ως κάτω στην Κάρπαθο, από την Ιερισσό μέχρι τη Νίσυρο, από την Κύμη μέχρι τον μικρασιατικό Τσεσμέ, απέναντι, και από την Πελοπόννησο ως τη Λέσβο, θαλασσινά τραγούδια ταξιδεύουν από στόμα σε στόμα». Με τα παραπάνω λόγια, η Δόμνα Σαμίου περιγράφει τη στενή σχέση των Ελλήνων με τα θαλασσινά τραγούδια. Η χώρα μας εξάλλου, είναι «κυκλωμένη από θάλασσα που, αιώνες τώρα, ορίζει την καθημερινή ζωή και καθορίζει τη μοίρα της: τρόπος και τόπος βιοπάλης, πύλη επικοινωνίας και τείχος άμυνας, δρόμος που χωρίζει και ενώνει... Το άγριο, αφρισμένο πέλαγος, η γαλήνη της μπουνάτσας, ο φλοίσβος των κυμάτων γίνονται εικόνες που, σαν μαζευτούν πολλές, γυρνάνε σε τραγούδι».

Από την απεραντοσύνη των τραγουδιών που ο λαός μας αφιέρωσε στη θάλασσα και στους ανθρώπους της, η Δ. Σαμίου προσφέρει μια συλλογή με είκοσι οκτώ τραγούδια και τρεις σκοπούς. Τα τραγούδια «Της Κυρα - Θάλασσας» που περιλαμβάνονται στον καινούριο διπλό CD της ακούραστης «μέλισσας» του δημοτικού μας τραγουδιού, παρουσιασμένα με όλη της την τέχνη και την αγάπη τα προσφέρει «σε όσους έχουν ακόμα αυτιά για να τα ακούν, να τα χαρούν και να τα αφήσουν στα παιδιά τους». Σε αυτήν την τελευταία παραγωγή του Καλλιτεχνικού Συλλόγου Δημοτικής Μουσικής της Δ. Σαμίου διασώζονται άγνωστα και πολύ παλιά θαλασσινά τραγούδια από τη νησιωτική αλλά και στεριανή Ελλάδα. Ανάμεσά τους και το τραγούδι «της τάβλας για τη Ναυμαχία του Ναυαρίνου», με τίτλο «Τριάντα καράβια αρμένιζαν», που η Δ. Σαμίου διδάχτηκε από τον αξέχαστο δάσκαλό της Σίμωνα Καρά και από τότε δεν το ξανάκουσε. «Αν δεις καράβι να περνά της Οχτονιάς τον κάβο/ βγάλε το μαντιλάκι σου και κάνε μου σινιάλο. Θάλασσα πλατιά, θάλασσα πλατιά,/ θάλασσα πλατιά, κακούργα ξενιτιά». Με το τραγούδι «Αν δεις καράβι να περνά», που η Δ. Σαμίου κατέγραψε στην Κύμη της Εύβοιας από την Ασυνού Μπούνια, 55 χρόνων, το 1976 αρχίζει να ξεδιπλώνεται το εξαίρετο αυτό δισκογραφικό υλικό. Για ν' ακολουθήσουν μεταξύ άλλων τα: «Ηρθαν τα Κρητικά παιδιά», που κατέγραψε η Δ. Σαμίου στην Ιερισσό Χαλκιδικής από τον Γιώργο Τζίτζο, το 1972, το Χιώτικο «Βαρέθηκα Μανούλα μου», που η Δ. Σαμίου το «έμαθε από τον Χιώτη ψάλτη Ζαχαρία Μικέδη, όταν το δίδαξε στη χορωδία του Συλλόγου προς Διάδοσιν της Εθνικής Μουσικής, τη δεκαετία του 1960», το «Κακλαμάνικο» και το «Κάτω στο Γιαλό», που κατέγραψε στο Τρίκκερι του Πηλίου από τον Δημήτριο Φαλκή, 80 χρόνων, το 1976, το «Θέλω ν' ανέβω στα ψηλά», που κατέγραψε στο Σκουτάρο Λέσβου από τη δεκάχρονη Φιλισία Βουρτζούμη και τη γιαγιά της, το 1975... Και το μελωδικό ταξίδι συνεχίζεται με τραγούδια από τη Νίσυρο («Ηθέλησεν ο κυρ Βοριάς»), Σκιάθο («Νύχτα ήταν που φιλιόμαστε»), Κάλυμνο («Ο μισεμός είναι καημός»), Προποντίδα («Ολους τους μήνες τους θέλω»), Ανατολική Θράκη («Σε καινούρια βάρκα μπήκα»), Μικρά Ασία («Νανούρισμα», «Γιω Μαργιώ»), Πόντος («Κάτω σην άσπρην θάλασσαν») κ.ά.

Τα περισσότερα κομμάτια ερμηνεύει η ίδια η Δόμνα Σαμίου, ενώ τα υπόλοιπα συνεργάτες της από περιοχές που ανήκουν τα τραγούδια: Βαγγέλης Δημούδης, Μιχάλης Ζωγραφίδης, Κατερίνα Παπαδοπούλου, Δημήτρης Φαλκής, Παντελής Μαντζούρης, Νίκος Οικονομίδης, Σπύρος Κούκος, Κώστας Αντιμισιάρης, Νίκος Γιαμαρέλος, Ηλίας Υφαντίδης και τα παιδιά Γιώργος Παπαδόπουλος και Στεφανία Σαμακοβίτη.

Οπως όλες τις προηγούμενες παραγωγές του Καλλιτεχνικού Συλλόγου Δημοτικής Μουσικής Δόμνα Σαμίου, ο διπλός δίσκος ακτίνας συνοδεύεται από καλαίσθητο τρίγλωσσο βιβλιαράκι (ελληνικά, αγγλικά, γαλλικά), με στίχους όλων των τραγουδιών, κείμενα της λαογράφου - εθνολόγου Μιράντας Τερζοπούλου και της διδάκτορος Βυζαντινής Αρχαιολογίας Μαγδαληνής Παρχαρίδου - Αναγνώστου, καθώς και πλούσια εικονογράφηση. Το άλμπουμ «της Κυρα Θάλασσας» σε μια εποχή που καλλιεργείται η λήθη και η φτήνια διασώζει ένα μέρος της μουσικής μας παράδοσης, μα πάνω απ' όλα της ψυχής μας.

Ρ. ΣΟΥΛΗ

Μάθημα 6ο: Τα σπίτια των νεολιθικών

Ο αρχαιολόγος Σαούλ Γουάιμπεργκ έγραψε στην αρχαία ιστορία του Cambridge (Κέμπριτζ) ότι τα σπίτια τους οι νεολιθικοί γεωργοκτηνοτρόφοι, μέχρι και το 5200 π.Χ. τα έχτιζαν με λάσπη και καλάμια. Δε χρησιμοποιούσαν, δηλαδή, πέτρες ούτε στα θεμέλιά τους. Με τον τρόπο αυτό ο Γουάιμπεργκ θεωρούσε πως το είδος των υλικών δομής ήταν θέμα επιλογής του «οικοδόμου». Με άλλα λόγια ο χτίστης αποφάσιζε με ποια υλικά θα έχτιζε το σπίτι του, γιατί έτσι του άρεσε ή γιατί αυτά τα έβρισκε πιο βολικά ή πιο ωραία!

Δεν ήταν έτσι όμως. Η άποψη αυτή αποδείχτηκε λάθος, όταν σε μια ανασκαφή στον προϊστορικό οικισμό της Αγίας Αννας, λίγο πιο έξω από τον Τύρναβο, ήρθε στο φως ένα σπίτι που χρονολογήθηκε στο 5800 π.Χ. και που τα θεμέλιά τους ήταν από πέτρα. Θα έπρεπε να πούμε ότι αυτοί που έκτισαν το πέτρινο σπίτι στην Αγία Αννα έκαναν λάθος και πως ήταν εκτός «μόδας»; Οχι βέβαια. Απλώς, ένας ψηλός, πέτρινος λόφος που βρισκόταν δίπλα στον οικισμό, και θα βρισκόταν ασφαλώς εκεί και κατά την προϊστορική περίοδο, ήταν πρώτης τάξης πρόκληση για τους προϊστορικούς οικοδόμους να χρησιμοποιήσουν τις «ωραίες» του πέτρες για το χτίσιμο των σπιτιών τους. Οπως, ακριβώς, η παχιά λάσπη και οι καλαμιώνες του κάμπου θα ήταν επίσης μια αναγκαστική πρόκληση για τους οικοδόμους αυτής της περιοχής να χτίζουν αναγκαστικά τα σπίτια τους από λάσπη και καλάμια. Και, φυσικά, το ίδιο πρέπει να πούμε για τους οικισμούς που βρίσκονταν δίπλα σε δάση. Εκεί τα σπίτια θα χτίζονταν, ασφαλώς, με κορμούς δέντρων!

Τα σπίτια, λοιπόν, των νεολιθικών γεωργοκτηνοτρόφων ήταν χτισμένα με υλικά που είχε σε αφθονία το περιβάλλον του οικισμού και έπαιρναν τη μορφή που υπαγόρευαν οι ανάγκες που έπρεπε να εξυπηρετήσει η λειτουργία τους. Κι αυτές οι ανάγκες ήταν η στέγαση, μικρές παραγωγικές δραστηριότητες και η υποστήριξη των κοινοτικών διαρθρώσεων. Θέλω να πω μ' αυτό, πως τα σπίτια των προϊστορικών δεν ήταν μεγάλα ή μικρά, σύνθετα ή απλά, γιατί έτσι το ήθελαν αυτοί που τα έχτιζαν. Στο μέγεθος και την εσωτερική τους οργάνωση αντανακλάται η ζωή της κοινότητας. Μελετώντας, δηλαδή, ένα προϊστορικό σπίτι κερδίζουμε πληροφορίες για την οργάνωση της προϊστορικής κοινωνίας. Ενα μικρό σπίτι, π.χ. χωρίς άλλους βοηθητικούς χώρους και με απλή εσωτερική διάρθρωση, ασφαλώς και θα στέγαζε μια μικρή οικογένεια με μικρές ανάγκες διατροφής, άρα αποθήκευσης και καθημερινής λάτρας. Το αντίθετο σημαίνει η παρουσία ενός μεγάλου σπιτιού. Και μια τέτοια εναλλαγή μικρών και μεγάλων σπιτιών ισορροπεί, όσο περνούν οι αιώνες. Ετσι, με την καθιέρωση της χρήσης των μετάλλων, φαίνεται πως η σύνθεση της οικογένειας αλλάζει, όπως αλλάζουν και οι δραστηριότητές της και τότε είναι που εμφανίζονται τα μεγάλα σπίτια, τα «Μέγαρα».

Στην αρχή τα σπίτια είναι μικρά, τετράγωνα, χωρίς εσωτερικές διαρθρώσεις, και αυτά δε θα πρέπει να στέγαζαν παραπάνω από μια ομάδα -οικογένεια των 4 ή 5 ανθρώπων. Υστερα τα σπίτια αποκτούν μεγάλες διαστάσεις και εσωτερικές διαρθρώσεις, είναι τα μεγαροειδή. Η πιο εξελιγμένη μορφή του προϊστορικού σπιτιού είναι αυτή του μεγάρου. Το μέγαρο αποτελείται από μια μικρή βεράντα που τη στηρίζουν δυο κολόνες, τον «πρόδομο», από ένα μεγάλο «δωμάτιο», το «δώμα», όπου βρίσκεται στη μέση η οικογενειακή εστία. Και τέλος το μέσα «δωμάτιο» που λέγεται «θάλαμος» και που το χρησιμοποιούσε η οικογένεια για τις δικές της στιγμές.

Αυτή η μορφή του σπιτιού θα γίνει ανάκτορο, ναός και θα φτάσει μέχρι τις μέρες ως εκκλησία. Αλλο ένα γεγονός που αποδεικνύει πως η προϊστορία είναι ένα στοιχείο οργανικά δεμένο με τον ελληνικό πολιτισμό.

Του
Γιώργου ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΑΔΗ