Associated Press

Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Η νίκη του ΑΚΡ, ο ηγέτης του οποίου πανηγυρίζει στη φωτογραφία, αποτέλεσε μάλλον απόρροια της ψήφου διαμαρτυρίας

Η ανατροπή, λοιπόν, συνέβη πράγματι: το Κόμμα Δικαιοσύνης & Ανάπτυξης (ΑΚΡ) υπό το Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν σάρωσε το πολιτικό σκηνικό, αποσπώντας το «εκπληκτικό» ποσοστό του 34,2% στις προχτεσινές εκλογές, που του εξασφαλίζει 363 από τις 550 έδρες της Μεγάλης Εθνοσυνέλευσης της Τουρκίας. Το μόνο άλλο κόμμα που κατάφερε να εισέλθει στην τουρκική Βουλή, όπως ακριβώς προέβλεπαν οι δημοσκοπήσεις, είναι το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP) της διανδρίας Ντενίζ Μπαϊκάλ και Κεμάλ Ντερβίς, που με κάτι παραπάνω από 19% αναμένεται να καταλάβει 178 έδρες. Διάφοροι ανεξάρτητοι βουλευτές καταλαμβάνουν συνολικά 9 έδρες. Το «εκπληκτικό» για τους αναλυτές είναι πως όλα τα κόμματα της απερχόμενης Βουλής και οι περισσότερες πατριαρχικές και ηγετικές μορφές της τουρκικής πολιτικής έμειναν εκτός αυτής.

Η λαϊκή αποδοκιμασία εκφράστηκε κατ' απόλυτο και μη επιδεχόμενο παρερμηνειών τρόπο. Η συμπολίτευση του πρωθυπουργού Μπουλέντ Ετζεβίτ του Δημοκρατικού Κόμματος της Αριστεράς (DSP), του Κόμματος Μητέρας Πατρίδας (ΑΝΑΡ) του αντιπροέδρου της κυβέρνησης Μεσούτ Γιλμάζ και του ακροδεξιού Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης (ΜΗΡ) του Ντεβλέτ Μπαχτσελί, υπέστη έναν ηχηρό κόλαφο. Τα κυβερνητικά κόμματα συγκέντρωσαν αποκαρδιωτικά ποσοστά: αντίστοιχα, το DSP 1,29%, το ΑΝΑΡ 5,11% και το ΜΗΡ, το πρώτο κόμμα της προηγούμενης Βουλής, 8,40%. Ο Ετζεβίτ, χτες, επισκεπτόμενος την Τζένγκαγια, το προεδρικό μέγαρο, για να υποβάλει την παραίτησή του στον Αχμέντ Νετζντέτ Σεζέρ (θα μείνει ως υπηρεσιακός πρωθυπουργός μέχρις ότου συγκροτηθεί νέα κυβέρνηση), δήλωσε: «αυτοκτονήσαμε». Αναφερόταν στην προκήρυξη εκλογών σε σύντομο χρονικό διάστημα μετά την kriz, την οικονομική κρίση που πλήττει τη χώρα μετά το Φλεβάρη του 2001. Οχι πως τα κόμματα της αντιπολίτευσης τα πήγαν καλύτερα. Το Κόμμα Ορθού Δρόμου (DYP) της Τανσού Τσιλέρ συγκέντρωσε 9,46, κι έμεινε εκτός, το Νεαρό Κόμμα (GP) του Τζεμ Ουζκάν, επιχειρηματία που έγινε λαϊκιστής πολιτικός, 7,25%, το Κόμμα της Ευτυχίας (SP) που προέκυψε από τη διάσπαση του «πολιτικού Ισλάμ» έμεινε στα χαμηλά με 2,52%, ενώ το Κόμμα της Νέας Τουρκίας (YTP) του πολυδιαφημισθέντος Ισμαήλ Τζεμ καταποντίστηκε στο 1,22%.

Αξιοσημείωτο του αποτελέσματος είναι τα συγκριτικά καλά ποσοστά της Αριστεράς. Το ΚΚ Τουρκίας (TKP) έμεινε στο 0,19%, αλλά κατέγραψε την πρώτη του νόμιμη παρουσία σε εκλογική μάχη, το ODP κατέλαβε αυτόνομο 0,34% και το DEHAP -ο συνασπισμός που συναποτέλεσαν το Δημοκρατικό Λαϊκό Κόμμα που εκφράζει την κουρδική μειονότητα, το Κόμμα της Εργασίας (EMEP) και το SHP του Καραγιαλτσίν- έφθασε το 6,23%, ποσοστό που θα μπορούσε να είναι ακόμη μεγαλύτερο, αν δε διασπούσε η φιλολαϊκή ρητορική του Ερντογάν την ψήφο των λαϊκών στρωμάτων ακόμη και σε περιοχές όπου το κουρδικό στοιχείο και η Αριστερά έχει τα προπύργιά της, όπως στην Ανατολία και το βιομηχανικό βορρά.

Το «ξεκαθάρισμα» του τουρκικού πολιτικού σκηνικού λέγεται πως οδηγεί σε «νέα εποχή» την Τουρκία. Αλλά είναι πολλά περισσότερα τα ερωτήματα που εγείρει το εκλογικό αποτέλεσμα από όσα απαντά. Πρώτο: ποιος θα πάρει τη θέση του πρωθυπουργού; Ο Ερντογάν δεν μπορεί εκ των πραγμάτων να αναλάβει τη θέση, αφού του απαγορεύτηκε το εκλέγεσθαι, όπως και το να αναλάβει κυβερνητικό θώκο. Οι εκτιμήσεις κάνουν λόγο για τρία πρόσωπα. Επικρατέστερος ο Αμπντουλάχ Γκιούλ, παλιός υπαρχηγός του Νετζμετίν Ερμπακάν (η απόφαση αναμένεται σήμερα, Τρίτη). Πάντως, η ανάδειξη ενός «κόμματος με ισλαμικές ρίζες» δε σημαίνει αναγκαστικά και αλλαγή προσανατολισμού της χώρας: «Η νίκη του ΑΚΡ δεν πρέπει να ερμηνευτεί ως τάση των Τούρκων προς τον εξισλαμισμό», τόνιζαν χτες οι Financial Times Deutschland. Το ΑΚΡ επιχείρησε, άλλωστε, το «ξεμάγεμα» του τουρκικού λαού πριν καν αναλάβει την εξουσία: δεσμεύτηκε στη συνέχιση της προσπάθειας ένταξης στην ΕΕ που κορυφώνεται στα μέσα Δεκέμβρη στη Σύνοδο Κορυφής της Κοπεγχάγης, την τήρηση των όρων του δανειοδοτικού προγράμματος 16,3 δισ. δολαρίων του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ), της συμμόρφωσης των «συντριμμιών», που άφησε πίσω της η οικονομική κρίση της περασμένης διετίας, με τρομακτική ύφεση και άλμα της ανεργίας με παράλληλη μείωση του λαϊκού εισοδήματος και άφησε ανοιχτό το ζήτημα της στάσης της Αγκυρας στο ενδεχόμενο του πολέμου κατά του Ιράκ. Η αντιπολίτευση των Ντερβίς και Μπαϊκάλ δεσμεύεται ότι θα λειτουργήσει «καλή τη πίστη αλλά αγρυπνώντας» και «θα βοηθήσει υπεύθυνα και πρακτικά» στην άσκηση της εξουσίας, αν το «μετριοπαθές ισλαμικό» ΑΚΡ δεν υπερβεί τα εσκαμμένα. Ο Ερντογάν δεσμεύτηκε ότι «δε θα διαταράξει τον τρόπο ζωής των ανθρώπων», προς διάψευση των προβλέψεων ότι θα επέβαλλε το τσαντόρ στον τουρκικό ενδυματολογικό κώδικα. Οι «αγορές» έστειλαν μεικτά μηνύματα: το χρηματιστήριο αντέδρασε «θετικά» (+7,2%), ενώ η λίρα έπεσε...

Στο εξωτερικό, ΗΠΑ και ΕΕ επέδειξαν «συγκρατημένη αισιοδοξία» για τη ρότα που θα χαράξει η επόμενη κυβέρνηση, με εκπροσώπους τους να επιδοκιμάζουν, λίγο ως πολύ, την «μετριοπάθεια» του Ερντογάν, ειδικά οι κυβερνήσεις της Ισπανίας, της Βρετανίας και της Γερμανίας. Το γεγονός ότι στην Ουάσινγκτον από χτες βρίσκεται για εβδομαδιαία επίσκεψη ο επικεφαλής του Γενικού Επιτελείου, Χιλμί Οζκόκ, ίσως να κρίνει πολλά. Οπως το έθεσαν σε χτεσινό τους άρθρο οι Times του Λονδίνου, «αν όλα πάνε στραβά, υπάρχει πάντοτε ο στρατός». Η αναφορά δεν είναι καθόλου αθώα: ο στρατός, αν ο Ερντογάν πάει να τα βάλει με το «κοσμικό» κατεστημένο, δε θα διστάσουν να τον ανατρέψουν πραξικοπηματικά. Εξάλλου, το 1980 ο Κενάν Εβρέν είχε κάνει κι αυτός μια μακρά επίσκεψη - στην Ουάσιγκτον, ακριβώς...

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ (Του απεσταλμένου μας Δημήτρη ΜΗΛΑΚΑ).-

Ο Φαντλ Ακγιουτούζ καταζητείται στην Τουρκία και αναζητείται από την Ιντερπόλ για πολλές και μεγάλες οικονομικές απάτες σε βάρος χιλιάδων Τούρκων μεταναστών στη Γερμανία. Παρ' όλα αυτά, είχε το δικαίωμα να διεκδικήσει την είσοδό του στο τουρκικό κοινοβούλιο. Μάλιστα κάνοντας... προεκλογική εκστρατεία μέσω του κινητού του τηλεφώνου και μεγαφώνων που τοποθετούσαν οπαδοί του, κατάφερε να εκλεγεί ως ανεξάρτητος στο Νομό Σιρτ, στη Νοτιοανατολική Τουρκία, συγκεντρώνοντας 25.000 ψήφους, όσους και οι δυο μαζί αντίπαλοι υποψήφιοι των κομμάτων Δικαιοσύνης - Ανάπτυξης και Ρεπουμπλικανικού.

Την ίδια στιγμή στο νικητή των εκλογών Ερντογάν όχι μόνο δεν επετράπη να είναι υποψήφιος αλλά η... ανεξάρτητη τουρκική δικαιοσύνη τού αμφισβητεί και το δικαίωμα να είναι αρχηγός στο κόμμα του.

Τα παραπάνω δεν περιγράφουν απλώς την απόσταση που χωρίζει την Τουρκία από τη Δημοκρατία. Αυτή η απόσταση περιγράφεται καλύτερα από την ύπαρξη των λευκών κελιών, τις απεργίες πείνας και τους θανάτους κρατουμένων καθώς και από τον εκλογικό νόμο που αφήνει ένα 47% του πληθυσμού της χώρας χωρίς εκπροσώπηση στη Βουλή.

Ολα αυτά, καθώς και τα 2.500.000 ανέργων των δυο τελευταίων χρόνων, τα σκάνδαλα, η διαφθορά και η αναξιοπιστία του πολιτικού προσωπικού που αποσύρεται σαν ξεχαρβαλωμένη μαριονέτα του στρατιωτικού κατεστημένου, εξηγούν τους λόγους για τους οποίους το κόμμα της Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης θριάμβευσε στις εκλογές της περασμένης Κυριακής.

Θα είναι τεράστιο λάθος αν θεωρηθεί η νίκη του Ερντογάν ως νίκη ενός ισλαμικού κινήματος με τα θεοκρατικά χαρακτηριστικά που συνηθίζεται στη Μέση Ανατολή.

Οι όμορφες νεαρές γυναίκες με μαντίλα και... σκουλαρίκι στη μύτη, που πανηγύριζαν στα γραφεία του κόμματος το βράδυ των εκλογών στην Κων/πολη, δεν έχουν καμιά σχέση με την μπούργκα του Αφγανιστάν και τα τσαντόρ της Σ. Αραβίας και του Ιράν. Ούτε οι νεαροί με τα κοστούμια και τις γραβάτες, στελέχη του κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, έχουν την παραμικρή σχέση με τους... Αγιατολάχ της Τεχεράνης. Πολύ περισσότερο οι νεαροί ψηφοφόροι που κατέκλυσαν τα γραφεία και συγκεντρώθηκαν έξω στους δρόμους, δεν έχουν ως όραμα την εγκαθίδρυση του κράτους του Ισλάμ.

Ενας νεαρός οδηγός ΤΑΧΙ, ψηφοφόρους του Ερντογάν, αφού διευκρίνισε κατηγορηματικά ότι δεν είναι θρήσκος, μας εξήγησε ότι δύο μέρες εργάζεται χωρίς να καταφέρει να κερδίσει τίποτε περισσότερο απ' όσα χρήματα θα πρέπει να δώσει στον ιδιοκτήτη. «Η γυναίκα μου, πρόσθεσε, δε φορά μαντίλα. Αλλά δεν καταλαβαίνω γιατί να μην έχει το δικαίωμα να τη φορά η αδελφή μου που το θέλει».

Τέτιοι άνθρωποι ανέδειξαν νικητή των εκλογών το κόμμα της Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης. Ανεργοι, φτωχοί, πεινασμένοι. Στην Τουρκία υπάρχουν πολλοί πεινασμένοι. Στις σελίδες των εφημερίδων βρίσκεις συχνά ρεπορτάζ για αυτοκτονίες ανθρώπων, που έχασαν τη δουλιά τους, που δεν είναι σε θέση να φροντίσουν τα παιδιά τους, την οικογένειά τους.

Σ' όλους αυτούς ο Ερντογάν υποσχέθηκε τρία απλά πράγματα: Δουλιά, ελευθερία, δικαιοσύνη. Κάποιοι που γνωρίζουν την κατάσταση στην Τουρκία χαμογελούν ήδη ειρωνικά και είναι σίγουροι για την αποτυχία του εγχειρήματος, καθώς και την αδυναμία τήρησης των υποσχέσεων.

Ομως οι στρατιές των «απελπισμένων» ψηφοφόρων του κόμματος της Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης τον πίστεψαν και στους πανηγυρισμούς της νίκης έστελναν το μήνυμά τους στο στρατιωτικό κατεστημένο: «Ο Ερντογάν πρωθυπουργός».

Κι ο Ερντογάν στην πρώτη του ομιλία μετά τη νίκη, πέταξε κι αυτός το «μπαλάκι» στο στράτευμα χρησιμοποιώντας μια πασίγνωστη φράση του Κεμάλ Ατατούρκ: «Η εξουσία ανήκει άνευ όρων στο λαό».