Η ιδιωτικοποίηση του ΟΤΕ, η κατάργηση του κρατικού μονοπωλίου, η δραστηριοποίηση πολλών εταιριών στην παροχή τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών, δεν ωφέλησαν τους εργαζόμενους στον πολυδιαφημισμένο κλάδο. Εφεραν μείωση των θέσεων εργασίας, εντατικοποίηση της δουλιάς, επέλαση των απάνθρωπων «ελαστικών μορφών απασχόλησης» και μισθό μόνο για όποιον έχει να πληρώσει την κατάρτισή του.

Σύμφωνα με τον υπουργό Μεταφορών - Επικοινωνιών Χρ. Βερελή, με τη λεγόμενη απελευθέρωση των τηλεπικοινωνιών από το 2000, τα τελευταία δύο χρόνια δημιουργήθηκαν πολλές νέες τηλεπικοινωνιακές επιχειρήσεις και περίπου 4.000 νέες θέσεις εργασίας. Είναι έτσι; Και αν ναι, αυτό από μόνο του είναι θετικό;

Το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας ζήτησε από το Κέντρο Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ) να ακτινογραφήσει τον κλάδο και να δώσει μια απάντηση. Το Κέντρο κατέληξε στην «Εκθεση», με τίτλο «Απελευθέρωση της αγοράς των τηλεπικοινωνιών: Επιπτώσεις στην απασχόληση του κλάδου». Εκεί διερευνώνται και τα ζητήματα της απασχόλησης.

Οι ερευνητές, εξετάζοντας την περίοδο 1992 - 2000 και τις 36 επιχειρήσεις, με άδεια από την εποπτεύουσα τον κλάδο Εθνική Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών - Ταχυδρομείων για την παροχή τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών, κατέληξαν στο εξής: Αν και τα έσοδα των τηλεπικοινωνιακών επιχειρήσεων τετραπλασιάστηκαν (προφανώς οφείλεται, πέρα από τις νέες υπηρεσίες που άρχισαν να πωλούνται, και στα μεγάλα τέλη της κινητής τηλεφωνίας, όπως και στις συνεχείς αυξήσεις των τιμολογίων του ΟΤΕ), η συνολική απασχόληση μειώθηκε κατά 10%! Οι εργαζόμενοι, από 26.972 που ήταν το 1992, μειώθηκαν σε 24.143 το 2000.

Η μείωση είναι το καθαρό αριθμητικό αποτέλεσμα της μείωσης στον ΟΤΕ. Εχουμε, λοιπόν, το πρώτο στοιχείο: Και αν δημιουργήθηκαν κάποιες θέσεις εργασίας στις νεοσυσταθείσες εταιρίες, συνολικά ο κλάδος έχασε περισσότερες, λόγω μαζικής «εξόδου» εργαζομένων από τον ΟΤΕ, με συνταξιοδοτήσεις, προγράμματα «εθελούσιας εξόδου» και μη αναπλήρωση των κενών με μόνιμο προσωπικό.

Βέβαια, για να είμαστε ακριβείς, το ΚΕΠΕ επικαλείται μετρήσεις και άλλων, που «βγάζουν» το αριθμό των εργαζομένων στον κλάδο μεγαλύτερο, όμως η γενική του θέση είναι πως ο κλάδος των τηλεπικοινωνιών δημιουργεί, αναλογικά, σχετικά μικρό αριθμό νέων θέσεων εργασίας. Οτι η απασχόληση στον κλάδο μπορεί να αυξάνεται ή να μειώνεται ανάλογα με τις συνθήκες. Οτι, «αν και περιθώρια για παραπέρα αύξηση του κλάδου υπάρχουν, εκείνα για την αύξηση της απασχόλησης στις καθαρά τηλεπικοινωνιακές επιχειρήσεις είναι αρκετά περιορισμένα, ακόμα κι αν δημιουργηθούν κι άλλοι "ΟΤΕ-δες"» (σ.σ.: άλλες αντίστοιχου μεγέθους επιχειρήσεις). Οτι στην κινητή τηλεφωνία «δεν υπάρχουν σημαντικά περιθώρια για τη δημιουργία μεγάλου αριθμού νέων θέσεων απασχόλησης» και ότι οι προβλέψεις για 7.000 θέσεις - από 3.500 το 2000 - είναι «αισιόδοξες».

Γίνεται αναφορά στη λεγόμενη παραγωγικότητα των εργαζομένων, την οποία επιδιώκουν οι εργοδότες, προκειμένου να αυξήσουν το έργο που κερδίζουν από κάθε υπάλληλό τους. Το ΚΕΠΕ προειδοποιεί ότι «η βελτίωση της παραγωγικότητας, όμως, αν και γενικά αποτελεί επιθυμητό στόχο, επιδρά αρνητικά στη δημιουργία πρόσθετων θέσεων εργασίας...». Η εμπειρία δείχνει ότι οι εργοδότες, κοιτάζοντας μόνον την τσέπη τους, δεν «ξοδεύουν» από τα υπερκέρδη τους σε νέες προσλήψεις, αλλά εντατικοποιούν τη δουλιά των εναπομεινάντων. Οι τελευταίες πληροφορίες, που έρχονται από τους εργασιακούς χώρους της «Telestet» και μιλούν για ασφυκτικές πιέσεις το τελευταίο διάστημα προς τους εργαζόμενους με απολύσεις για «ψύλλου πήδημα», ίσως εντάσσονται σ' αυτό το περίγραμμα.

Εξάλλου, δεν είναι τυχαίο ότι στην περίοδο 1992 - 2000 τα έσοδα που αντιστοιχούσαν σε κάθε θέση εργασίας σχεδόν εφταπλασιάστηκαν (από 11,1 εκατ. δρχ. που αντιστοιχούσαν σε κάθε θέση εργασίας το 1992, έφτασαν στα 75,3 το 2000). Οι πωλήσεις και νέων υπηρεσιών από διαρκώς μειούμενους εργαζόμενους, π.χ., στον ΟΤΕ, απαντούν στο «πώς».

Επιπλέον, «το 2000 τα έσοδα που αντιστοιχούσαν σε κάθε εργαζόμενο στην κινητή τηλεφωνία ήταν υπερτετραπλάσια εκείνων για τον ΟΤΕ (σταθερή τηλεφωνία και λοιπές υπηρεσίες)». Θυμίζουμε εδώ τις επανειλημμένες καταγγελίες συνδικαλιστών της «Ενιαίας Συνδικαλιστικής Κίνησης ΟΤΕ», περί εργασιακού μεσαίωνα στην ΚΟΣΜΟΤΕ. Ητοι, μεγάλος φόρτος εργασίας στους υπαλλήλους της εταιρίας και χαμηλό κόστος ανά υπάλληλο (χαμηλοί μισθοί, απλήρωτες υπερωρίες και βραδινά κ.ά.).

Το ΚΕΠΕ υπογραμμίζει ότι οι «μερικώς απασχολούμενοι» στις επιχειρήσεις κινητής τηλεφωνίας, και κυρίως σε εκείνες που λειτουργούν με τη λεγόμενη γενική άδεια, αυξάνονται. Οτι το 2000 αποτελούσαν περίπου το 3% του εργατικού δυναμικού της «Telestet» και το 6% της «Panafon». Οτι σχετικά με τους «εξωτερικούς συνεργάτες» (βλ. εργολάβους) το 2000 αποτελούσαν το 10% των απασχολουμένων σε εργασίες των εταιριών με γενική άδεια. Οι ερευνητές διαβεβαιώνουν ότι στα επόμενα χρόνια «θα αυξηθεί ο αριθμός των μερικώς απασχολουμένων και των εξωτερικών συνεργατών».

Κομψά αναφέρονται στη λεγόμενη «κινητικότητα των απασχολουμένων». Δηλαδή, στην εργασία για λίγες ώρες, για λίγους μήνες, με ανά πάσα στιγμή «έξοδο» από την επιχείρηση, μόλις η εργοδοσία κρίνει ότι δε σε χρειάζεται άλλο. Το ΚΕΠΕ σημειώνει ότι ο τηλεπικοινωνιακός κλάδος προσφέρεται κατ' εξοχήν για την εισαγωγή και αυτών των μορφών απασχόλησης. Οτι η υιοθέτηση της «κινητικότητας» εξαρτάται και από τις εξελίξεις στο γενικότερο θεσμικό πλαίσιο που διέπει τις εργασιακές σχέσεις». Αναφορικά με αυτό, οι εργοδότες να μην ανησυχούν. Η κυβέρνηση τις προωθεί με κάθε τρόπο.

Οι υπέρμαχοι αυτών των μορφών εργασίας υποστηρίζουν ότι ο κλάδος αναπτύσσεται. Επομένως, μπορεί ο εργαζόμενος - αξιοποιώντας τα προσόντα και την πείρα που αποκόμισε από την εταιρία που τον «απομακρύνει» - να βρει δουλιά σε άλλη επιχείρηση του κλάδου. Ψεύδονται. Πρόσφατα, ο «Ρ» αποκάλυψε τις ατομικές συμβάσεις εργασίας, που επιβάλλει η διοίκηση της ΚΟΣΜΟΤΕ στους εργαζομένους της. Εκεί ορίζεται σαφώς ότι «απαγορεύεται ρητά ο μισθωτός να εργαστεί σε φυσικό ή νομικό πρόσωπο που αναπτύσσει δραστηριότητα στον τομέα των τηλεπικοινωνιών και της τηλεπληροφόρησης για δύο τουλάχιστον έτη μετά τη λύση της παρούσας σύμβασης». Οι εργοδότες απαγορεύουν στους εργαζόμενους να αξιοποιήσουν την πείρα που αποκόμισαν δουλεύοντας σκληρά. Πληροφορίες αναφέρουν ότι ανάλογες ρήτρες ισχύουν και σε άλλες τηλεπικοινωνιακές εταιρίες.

Το ΚΕΠΕ προσφέρει άλλο ένα στοιχείο: Η λεγόμενη απελευθέρωση, «ενώ δημιουργεί θέσεις απασχόλησης που απαιτούν υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης, ταυτόχρονα καταργεί υφιστάμενες θέσεις χαμηλού σχετικά εκπαιδευτικού επιπέδου». Στις 36 υπό εξέταση επιχειρήσεις, το 1992 - 2000, οι νέες θέσεις που δημιουργήθηκαν για πτυχιούχους ΑΕΙ, ΤΕΙ και ΙΕΚ ήταν 1.837. Εκείνες που καταργήθηκαν για αποφοίτους λυκείου και χαμηλότερης βαθμίδας ήταν 4.775. Οι ερευνητές το αποδίδουν, τόσο στην εισαγωγή νέων τεχνολογιών, όσο και στην προσαρμογή του ΟΤΕ στο «ανταγωνιστικό περιβάλλον».

Εδώ σημειώστε τη διαρκή υποβάθμιση της δημόσιας και δωρεάν Παιδείας στην Ελλάδα. Οτι κάθε χρόνο δαπανώνται τεράστια ποσά στα φροντιστήρια. Οτι σήμερα, υπό συνθήκες μακρόχρονης μονόπλευρης λιτότητας, η πλειοψηφία των γονέων, είτε δεν μπορεί, είτε με δυσκολία διαθέτει χρήματα για την εκπαίδευση των παιδιών τους. Αρα, έχουμε Παιδεία, επαγγελματικά εφόδια και δουλιά για λίγους.

Και επειδή στην Ελλάδα (σύμφωνα με τις εκτιμήσεις και του ΚΕΠΕ) «το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό», προχωρούν σε συγχωνεύσεις - εξαγορές - συνεργασίες. Μια διαδικασία, που «σαφώς περικόπτει τον αριθμό των θέσεων απασχόλησης. Ο αριθμός των απασχολούμενων στις επιχειρήσεις που προκύπτουν από τις πρακτικές αυτές, κατά κανόνα, είναι μικρότερος από το άθροισμα των απασχολουμένων στις επιχειρήσεις που συγχωνεύτηκαν».

Συμπληρώθηκαν δυο χρόνια από τη λεγόμενη απελευθέρωση των τηλεπικοινωνιών στην Ελλάδα. Οι υπέρμαχοι της εφαρμοζόμενης πολιτικής υπόσχονταν ότι «οι δουλιές θα ανοίξουν». Οτι θα ιδρυθούν πολλές νέες επιχειρήσεις και θα έχουμε χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας. Ομως η πραγματικότητα - όπως αποτυπώνεται και από κυβερνητικά στοιχεία - δείχνει άλλα. Στην αγορά κυριαρχούν τα μονοπώλια. Οι μικρές εταιρίες είτε κλείνουν, είτε - στην καλύτερη περίπτωση - εξαγοράζονται. Οι όποιες θέσεις εργασίας δημιουργήθηκαν είναι επισφαλείς και καταργούνται στην πρώτη «συγχώνευση».

Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του υπουργείου Μεταφορών - Επικοινωνιών (ΥΜΕ), 24 εταιρίες έχουν λάβει άδεια για παροχή υπηρεσιών φωνητικής τηλεφωνίας και άνω των 15 προσφέρουν ήδη υπηρεσίες. Ο ίδιος ο υπουργός Χρ. Βερελής δηλώνει ότι «η αγορά των τηλεπικοινωνιών στη χώρα μας λειτουργεί πλέον ανταγωνιστικά. Παρά τη σημαντική θέση και το μέγεθος του ΟΤΕ, ήδη ένας μεγάλος αριθμός τηλεπικοινωνιακών επιχειρήσεων δραστηριοποιείται στον τομέα αυτό». Στην κινητή τηλεφωνία κινούνται τέσσερις εταιρίες. Συνολικά ως σήμερα έχουν χορηγηθεί 235 άδειες γενικές και 53 ειδικές για την παροχή τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών.

Πάντα σύμφωνα με τα στοιχεία του ΥΜΕ, ο λεγόμενος μεγάλος παίκτης της αγοράς, ο ΟΤΕ, κατέχει περίπου το 60% του κύκλου εργασιών (σταθερής και κινητής) του συνόλου της ελληνικής τηλεπικοινωνιακής αγοράς. Ο Μαν. Γιακουμάκης, πρόεδρος της εποπτεύουσας τον κλάδο Εθνικής Επιτροπής Τηλεπικοινωνιών - Ταχυδρομείων, σημειώνει ότι μέχρι το Σεπτέμβρη του 2002, ο Οργανισμός είχε χάσει το 2,3% από την πίτα της σταθερής τηλεφωνίας. Πέρσι το Μάρτη οι ανταγωνιστές του είχαν μόνο το 0,01%. Η ίδια η διοίκηση του Οργανισμού εκτιμά ότι μέσα στο 2002 έχασε το 3% της αγοράς. Ομως όλα αυτά σημαίνουν ότι ο «ανταγωνισμός» - όπως οι κρατούντες τον προσδιορίζουν και τον επιθυμούν - λειτουργεί;

Στην έκθεσή του για την «Απελευθέρωση της αγοράς των τηλεπικοινωνιών και τις επιπτώσεις στην απασχόληση του κλάδου» το Κέντρο Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ) σημειώνει: «Η δημιουργία μεγάλου σχετικά αριθμού νέων επιχειρήσεων, αν και επιθυμητή, από μόνη της δεν αποτελεί και ικανοποιητικό δείκτη θετικών εξελίξεων στον κλάδο. Με δεδομένη τη μεγάλη κινητικότητα που παρατηρείται στο θέμα αυτό, αντιπροσωπευτικό δείκτη αποτελεί η δημιουργία πολλών βιώσιμων επιχειρήσεων». Για παράδειγμα αναφέρει τις 162 επιχειρήσεις που μέχρι το 2000 αδειοδοτήθηκαν για παροχή υπηρεσιών διαδικτύου. Τονίζει ότι ο αριθμός αυτός «είναι σαφώς μεγαλύτερος από εκείνον που μπορεί να είναι βιώσιμος», ότι «οι σχετικά μεγαλύτερες επιχειρήσεις του κλάδου επιβιώνουν καλύτερα στην αγορά», ότι «η αγορά κυριαρχείται ολοένα και περισσότερο από τις 2-3 μεγαλύτερες επιχειρήσεις του χώρου» και ότι «λιγότερες από το 10% από αυτές (σ.σ. τις 162) έχουν άξια λόγου παρουσία».

Γενικά για τον τηλεπικοινωνιακό κλάδο, οι ερευνητές του ΚΕΠΕ προειδοποιούν: Ο αριθμός των επιχειρήσεων «είναι μάλλον μεγαλύτερος από εκείνο που μπορεί να είναι βιώσιμος» και «οι σχετικά μεγαλύτερες επιχειρήσεις του κλάδου επιβιώνουν καλύτερα στην αγορά». Το ΚΕΠΕ προδικάζει «συνεργασίες, συγχωνεύσεις και εξαγορές».

Αλλωστε οι μεγαλύτερες επιχειρήσεις έχουν ήδη αρχίσει να «απορροφούν» μικρότερες, ακόμα και «επιτυχημένες». Ενδεικτικά, μόνο πέρσι η «Panafon - Vodafone» απορρόφησε τις «Panafon Εμπορική» και «Unifon», τους μεγαλύτερους δηλαδή εμπορικούς συνεργάτες της. Οπως απορρόφησε και τις εταιρίες ««ΝΕΧΤΝΕΤ», ΤΕΤΟΜΑ ΚΟΜ» και «MULTIMEDIA». Πέρα από την ηγεμονική της θέση στην κινητή τηλεφωνία, απέκτησε άδεια παροχής υπηρεσιών ασύρματης σταθερής τηλεφωνίας. Η δε «Telekom Italia», που ελέγχει την εταιρία κινητής τηλεφωνίας «Stet Hellas», ελέγχει και τις «Μεσογειακές Ευρυζωνικές Υπηρεσίες», που επίσης έλαβε άδεια παροχής υπηρεσιών ασύρματης σταθερής τηλεφωνίας. Παράλληλα δραστηριοποιείται και στην παροχή υπηρεσιών διαδικτύου.

Και στην πράξη λοιπόν φαίνεται ότι το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό. Οι μεγάλες εταιρίες δεν αφήνουν χώρο για τις μικρές. Αναπτύσσονται, προσφέροντας όλο και περισσότερες υπηρεσίες, δραστηριοποιούμενες σε ευρύ φάσμα υπηρεσιών. Οι μικρές εταιρίες εκ των πραγμάτων δεν αντέχουν τον ανταγωνισμό.

Και επειδή τα μονοπώλια, η συγκέντρωση και συγκεντροποίηση κεφαλαίου δεν είναι ελληνικό προνόμιο, θυμίζουμε έρευνα που έκανε πέρσι ο ξένος οίκος «Forrester». Συμμετείχαν 26 εταιρίες κινητής τηλεφωνίας της Ευρώπης και οι προβλέψεις για το μέλλον τους ήταν δυσοίωνες.

Οι αναλυτές εκτιμούν ότι μέχρι το 2015, η παγκόσμια αγορά θα ελέγχεται από όλες κι όλες πέντε εταιρίες. Στην έρευνα σημειώνεται ότι τα κέρδη των εταιριών από τα κινητά «τρίτης γενιάς» (προσφέρουν υπηρεσίες διαδικτύου κ.α. σε υψηλές ταχύτητες) θα αρχίσουν να μειώνονται αισθητά από το 2013 και μετά. Η «Forrester» προβλέπει συμπίεση κερδών και τι άλλο; «Συνεχείς συγχωνεύσεις ή εξαγορές εταιριών».

Βραχυπρόθεσμα, η «Forrester» προδικάζει ότι στο διάστημα 2000-2005 ο μέσος όρος εσόδων για κάθε χρήστη κινητού τηλεφώνου θα μειωθεί κατά 15% (αποτέλεσμα προφανώς και της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης που αναγκάζει τα πλατιά λαϊκά στρώματα να «κόβουν» από παντού). Η μείωση θα είναι μεγαλύτερη στις υπηρεσίες φωνητικών και γραπτών μηνυμάτων, όπου τα έξοδα των πελατών θα μειωθούν κατά 36%. Το αποτέλεσμα; Πολλές εταιρίες θα σταματήσουν να είναι βιώσιμες μετά το 2003.

Μια τέτοια προοπτική σημαίνει χιλιάδες απολύσεις. Ηδη, εταιρείες τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών, για να αντιμετωπίσουν τα πρώτα συμπτώματα της κρίσης έχουν προχωρήσει σε χιλιάδες απολύσεις. Ειδικά για την Ελλάδα, το ΚΕΠΕ υπογραμμίζει ότι η πρακτική των συγχωνεύσεων - εξαγορών - συνεργασιών «σαφώς περικόπτει τον αριθμό των θέσεων απασχόλησης. Ο αριθμός των απασχολούμενων στις επιχειρήσεις που προκύπτουν από τις πρακτικές αυτές, κατά κανόνα, είναι μικρότερος από το άθροισμα των απασχολουμένων στις επιχειρήσεις που συγχωνεύτηκαν».

Η ΚΕ του ΚΚΕ στο 16ο Συνέδριο του Κόμματος υπογράμμιζε μεταξύ άλλων: «Οι καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις, με τη μία ή την άλλη μορφή, εκτείνονται σήμερα σε όλο τον καπιταλιστικό κόσμο, ανεξάρτητα από τη βαθμίδα ανάπτυξης των ξεχωριστών χωρών ή περιφερειών». Συνέχιζε: «Στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης έχουν αναπτυχθεί όλες οι διαδικασίες για την πλήρη απελευθέρωση της αγοράς και τον άγριο ανταγωνισμό ανάμεσα στις μονοπωλιακές επιχειρήσεις. Προωθούνται μεγάλης κλίμακας εξαγορές και συγχωνεύσεις, κυρίως στις τηλεπικοινωνίες... Επιδιώκεται να ενισχυθούν τα μονοπώλια και η θέση τους στον ανταγωνισμό τους κυρίως έναντι των ΗΠΑ, αλλά και της Ιαπωνίας».

Για την Ελλάδα εξειδίκευε: «Επιτυγχάνεται η υλοποίηση του βασικού σχεδιασμού των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων. Σημειώθηκε νέο επίπεδο συγκεντροποίησης και μονοπώλησης. Είναι ραγδαία η διείσδυση των ιδιωτικών μονοπωλίων στον τομέα των κοινωνικών υπηρεσιών, η οποία θα επιταχύνει και τη διαδικασία συγκεντροποίησης. Αυξητική τάση εμφανίζουν οι κλάδοι των μεταφορών και των τηλεπικοινωνιών, οι οποίοι στην πραγματικότητα είναι βιομηχανικοί».