Η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, που πρωτοεμφανίστηκε το 1893 ως «Μαθητική Ορχήστρα του Ωδείου Αθηνών», το 1942 γίνεται κρατικός οργανισμός, αποκτά τον οριστικό τίτλο της και ξεκινά τη νέα της πορεία ως ο κυριότερος συμφωνικός φορέας της χώρας. Πώς φτάσαμε, όμως, στο σημείο να ικανοποιηθεί μέσα στην Κατοχή το αίτημα για την κρατικοποίηση της ορχήστρας, που είχε προβληθεί πριν από την κήρυξη του πολέμου, το 1937; Η Κατοχή μαζί με τα άλλα δεινά είχε φέρει την πείνα, που μάστιζε και τους μουσικούς της Ορχήστρας. Οπως σημειώνει η Χριστίνα Τζάθα στο βιβλίο της «Γραμματεύς εκτός Ορχήστρας», «κάτω από το οικονομικό αδιέξοδο που δημιουργήθηκε η Ορχήστρα βρίσκεται υπό διάλυση. Οι μουσικοί σκέπτονται να φύγουν, να γυρίσουν στην ιδιαίτερη πατρίδα τους - στα νησιά τους οι περισσότεροι. Σε ειδική μάλιστα σύσκεψη, στο Ωδείο Αθηνών, αποφασίστηκε να πουληθούν τα πιάνα (του Ωδείου), για να εξοφληθούν οι μισθοί των μουσικών..». Μέσα σε αυτό το κλίμα επανέρχεται το αίτημα κρατικοποίησης της ορχήστρας από τον τότε διευθυντή της Φιλοκτήτη Οικονομίδη.
«Με γρήγορους ρυθμούς ανασυγκροτήσαμε τις δυνάμεις μας», ανέφερε ο Αλ. Ξένος. «Δημιουργήσαμε πυρήνες στα διάφορα μουσικά τμήματα, (χώρους καθηγητών, συνθετών, ορχηστρών, θεάτρου, καμπαρέ, φιλαρμονικών, χορωδιών κλπ.) και παραπέρα μαζί με την πρακτική εργασία προχωρούσαμε σε πλατιά στρατολογία μελών στο ΕΑΜ. Πολλοί απ' αυτούς, οι πιο ικανοί έγιναν δραστήρια μέλη του ΚΚΕ. Σε έναν πολύγραφο του Πανελλήνιου Μουσικού Συλλόγου τυπώναμε την εφημερίδα μας "Ο Μουσικός" που, μαζί με τα άλλα παράνομα έντυπα "Ελεύθερη Ελλάδα", "Ριζοσπάστη" κλπ. "διοχετεύαμε" μέσα σε διπλές θήκες οργάνων στους μουσικούς μέχρι τη μικρότερη ορχήστρα. Συγκροτούσαμε ομάδες και τις νύχτες γράφαμε συνθήματα στους τοίχους ενάντια στον κατακτητή. Παίρναμε μέρος σε όλες τις κινητοποιήσεις και διαδηλώσεις... Στο διάστημα αυτό δημιουργήσαμε συσσίτια και κάπως μπορέσαμε να σταθούμε στα πόδια μας. Κινητοποιήσαμε τη μουσική διανόηση όχι μόνο για τα άμεσα οικονομικά και πολιτικά ζητήματα, αλλά και για τη μελέτη και τη λύση στο παρόν και το μέλλον των γενικότερων προβλημάτων που απασχολούσαν το μουσικό κόσμο: επαγγελματικών, δημιουργικών, πολιτιστικών, σε σχέση με το πνευματικό, αισθητικό επίπεδο και τις ανάγκες του λαού μας. Ετσι, πολύ σύντομα πρότεινα στο Κόμμα να υιοθετήσει ένα πλατύ πολιτιστικό μουσικό πρόγραμμα που θα άρχιζε να εφαρμόζεται στις απελευθερωμένες από τον κατακτητή περιοχές και σταδιακά θα απλωνόταν στην Ελλάδα μετά την απελευθέρωση».
«Με τους αγώνες μας», αναφέρει ο Αλ. Ξένος σε σημειώσεις του, δημοσιευμένες στο βιβλίο της Βάγιας Παπακόγκου «Στα πύρινα χρόνια 1940-'49, Λαϊκών Αγώνων Αναπαραστάσεις», «κατορθώσαμε την περίοδο των δύσκολων χρόνων της Κατοχής να κρατικοποιήσουμε την Ορχήστρα του Ωδείου Αθηνών, να δημιουργηθεί Οργανισμός Λυρικού Θεάτρου, ανεξάρτητος από το Εθνικό Θέατρο που μαζί του μέχρι τότε συστεγαζόταν, να γίνει μόνιμη η Ορχήστρα Ραδιοφωνίας και να δημιουργηθεί μόνιμη ελαφριά ορχήστρα στο ΕΙΡ...».
Στα χρόνια που ακολούθησαν και παρά τις αντιξοότητες που συνάντησε η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, πρόσφερε στο κοινό της τη δυνατότητα επικοινωνίας με αριστουργήματα του παγκόσμιου ρεπερτορίου, ενώ ταυτόχρονα υπήρξε σημαντικός, και σε ορισμένες εποχές ο μοναδικός, προβολέας της εγχώριας συνθετικής παραγωγής. Στην υπηρεσία της τέθηκαν πολλοί επιφανείς Ελληνες καλλιτέχνες, που διαμόρφωσαν την υπάρχουσα συμφωνική παράδοση και αποτέλεσαν για τους νεότερους φωτεινά σημεία αναφοράς, όπως ο Δημήτρης Μητρόπουλος, που επί σειρά ετών διατέλεσε καθοδηγητής της. Παράλληλα, το αθηναϊκό κοινό είχε την ευκαιρία να απολαύσει, μέσω της ορχήστρας του, μερικά από τα μεγαλύτερα ονόματα παγκοσμίως, που κατά καιρούς συνέπραξαν μαζί της. Το πόντιουμ της ΚΟΑ τιμήθηκε από διαπρεπείς συνθέτες (Ρίχαρντ Στράους, Καμίλ Σαιν-Σανς, Αλφρέντο Καζέλλα, Γκαμπριέλ Πιερνέ κ.ά.) και αρχιμουσικούς (Βάλτερ, Κνάππερτσμπους, Στοκόφσκι, Μυνχ, Ορμαντι, Χορενστάιν, Κράους, Κάραγιαν κ.ά.). Συνεργάστηκε με διακεκριμένους σολίστες όπως οι Κράισλερ, Κόγκαν, Φραντσεσκάτι, Ρίτσι, Στερν, Καζάλς, Μαϊνάρντι, Φουρνιέ, Μπάκχαους, Ρουμπινστάιν, Μπαχάουερ, Ασκενάζι, Μπαντούρα - Σκόντα, Τζάνις κ.ά.
Παρά τη μεγάλη της ιστορία και προσφορά η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, σήμερα παραμένει δέσμια αρκετών προβλημάτων, που δυσχεραίνουν το έργο της. Από το προβληματικό «Παλλάς», βρέθηκε στην προσωρινή αίθουσα του Ωδείου Αθηνών, που «αποδείχτηκε ακατάλληλη για τις δοκιμές μιας τόσο μεγάλης ορχήστρας» όπως αναφέρει η πρόεδρος του Συλλόγου Μουσικών, Ε. Οικονομίδου. Οι κυβερνητικές υποσχέσεις για αποπεράτωση του αμφιθεάτρου του Ωδείου Αθηνών - υπάρχει η δέσμευση να δοθεί αποκλειστικά στην ΚΟΑ - παραμένουν ανεκπλήρωτες. Τα έργα αποπεράτωσης δεν έχουν ξεκινήσει, με αποτέλεσμα η ορχήστρα να κάνει τις πρόβες της «σε μια αίθουσα με κακή ακουστική και κακό κλιματισμό», όπως λέει η Ε. Οικονομίδου. «Λόγω της μεγάλης έντασης του ήχου τρεις μουσικοί παρουσίασαν ακουστικά τραύματα. Δεν ακούμε τι παίζουμε, η ορχήστρα σφίγγει και προσπαθούμε με μια γενική πρόβα στο Μέγαρο Μουσικής να έχουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα», λέει. Σημειώνει, επίσης, ότι στην ΚΟΑ «υπάρχουν περίπου τριάντα κενές οργανικές θέσεις μουσικών, με αποτέλεσμα να λείπουν βασικά όργανα. Είχαμε ζητήσει την πρόσληψη 15 μουσικών, όμως εγκρίθηκαν μόνο τέσσερις θέσεις», ενώ επισημαίνει την έλλειψη δισκογραφίας. «Ενώ έχουμε αξιόλογο δυναμικό», λέει η Ε. Οικονομίδου, «δεν υπάρχουν οι απαιτούμενες προϋποθέσεις, η μέριμνα και ο σχεδιασμός για την καλύτερη λειτουργία της ορχήστρας. Η πολιτεία δεν εκμεταλλεύεται την ορχήστρα. Δεν έχει απαντήσει στις προτάσεις και στα αιτήματά μας για πολύπλευρη αξιοποίησή της. Ζητήσαμε να συμμετάσχουμε στην Πολιτιστική Ολυμπιάδα, όμως δεν πήραμε απάντηση».