• Οι κατακτήσεις και τα δικαιώματα της εργατικής τάξης, που εμποδίζουν την ένταση της εκμετάλλευσης και τη συμπίεση της τιμής της εργατικής δύναμης.
• Η πληθώρα μικρών επιχειρήσεων, που καταλαμβάνουν ένα σημαντικό κομμάτι της αγοράς.
• Η πολυδιάσπαση της γης σε μεγάλο αριθμό μικρών αγροτικών νοικοκυριών, που εμποδίζει την ανάπτυξη του καπιταλισμού στην αγροτική οικονομία.

Ε, σ' αυτήν τη δουλιά ανέλαβαν να βάλουν πλάτη τα αστικά κόμματα και οι παραφυάδες τους. Το αν της δίνουνε ονόματα όπως «μονόδρομος», «σύγκλιση» ή «εκσυγχρονισμός» έχει σχέση περισσότερο με τα τεχνάσματα που χρησιμοποιούνται για τον εγκλωβισμό των λαϊκών συνειδήσεων παρά με την ουσία της πολιτικής που ακολουθείται και είναι ενιαία και δογματικά φιλομονοπωλιακή. Εδώ θα ασχοληθούμε με το δεύτερο «εμπόδιο» που προαναφέραμε και τις προσπάθειες για την εξάλειψή του. Θα διακινδυνεύσουμε μάλιστα μια πρόβλεψη: Δεν έχουμε δει τίποτα ακόμα!

Μπορεί η ΝΔ γύρω στο 1980 να έταζε την αγορά των 250 εκατ. πελατών, που δήθεν θα άνοιγε για τα ελληνικά προϊόντα με την ένταξη στην ΕΟΚ. Το ψέμα όμως έχει κοντά ποδάρια. Οι αδυσώπητοι οικονομικοί νόμοι της εξέλιξης του καπιταλισμού έβαλαν τα πράγματα στη θέση τους. Η Ελλάδα έγινε μια καλή αγορά για τα ευρωπαϊκά μονοπώλια (ΠΙΝΑΚΑΣ 1). Τα μονοπωλιακά εμπορεύματα κατέκλυσαν την αγορά της χώρας, και αυτός ήταν ο στόχος εξ αρχής. Η ψαλίδα μεταξύ εισαγωγών και εξαγωγών με την ΕΕ από το 170,7% (υπέρ των εισαγωγών), που ήταν το 1980, έφτασε στο περσινό 393%.

Τα περί χαμηλής ανταγωνιστικότητας των ελληνικών προϊόντων δεν αντέχουν σε σοβαρή κριτική. Η ελληνική οικονομία βασισμένη σε σημαντικό βαθμό στη μικρή παραγωγή (κύρια στον αγροτικό τομέα αλλά και σε κλάδους της μεταποίησης) δεν ήταν δυνατόν να ανταγωνιστεί αποτελεσματικά τις ανώτερες ποιοτικά παραγωγικές δυνάμεις, που αντιπροσώπευαν τα ευρωπαϊκά μονοπώλια. Θυμίζουμε μόνο ότι ενώ στην Ελλάδα υπάρχουν περίπου 100 επιχειρήσεις ανά 1.000 κατοίκους, το αντίστοιχο νούμερο για τη Γερμανία είναι 30.

Και μπορεί η αστική τάξη να διασφάλισε τα συμφέροντά της, στερεώνοντας την εξουσία της και μεταφέροντας τα κεφάλαιά της από κλάδο σε κλάδο και από χώρα σε χώρα, οι μικρές επιχειρήσεις όμως αντιμετώπισαν σκληρότατο ανταγωνισμό από τα ευρωπαϊκά μονοπώλια. Μια εικόνα του τι συνέβη σε κλάδους που κυριαρχούσε η μικρή παραγωγή αποτελεί το σχετικό διάγραμμα.

Και να σημειώσουμε ότι αυτή δεν είναι ολόκληρη η εικόνα, γιατί οι δείκτες βασίζονται στα οικονομικά αποτελέσματα των μεγάλων επιχειρήσεων και δε λαμβάνουν υπόψη τις αλλαγές στην εσωτερική διάρθρωση του κάθε κλάδου. Ενώ είναι βέβαιο ότι η συρρίκνωση του κλάδου συμπαρασύρει τις αντίστοιχες μικρές επιχειρήσεις, δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι η τυχόν άνοδός του τις ευνοεί. Η μονοπώληση γίνεται με δυο τρόπους. Από τον ανταγωνισμό εντός της χώρας (από τις ελληνικές μεγάλες επιχειρήσεις) και από τον ανταγωνισμό εκτός της χώρας (από τις ξένες μονοπωλιακές επιχειρήσεις και τα εισαγόμενα εμπορεύματα). Ετσι, ενώ φαίνεται ότι ο ιματισμός και η υπόδηση έχουν κάποια υπόσταση στην ελληνική μεταποίηση, έστω και πιο υποβαθμισμένη σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια, το επάγγελμα του ράφτη και του τσαγκάρη (δηλαδή του αυτοαπασχολούμενου βιοτέχνη) έχει σχεδόν εξαφανιστεί. Αντικαταστάθηκαν από μεγαλύτερες βιοτεχνίες που και αυτές αντιμετωπίζουν σήμερα το σκληρό ανταγωνισμό των μονοπωλίων.

Θα μπορούσε κάποιος με αφέλεια να ισχυριστεί ότι η πλημμυρίδα των εισαγόμενων εμπορευμάτων θα ευνοούσε τουλάχιστον τους μικρέμπορους, αφού διευρύνεται το αντικείμενο των εργασιών τους. Ομως μαζί με τα εισαγόμενα εμπορεύματα μπήκε στη χώρα και το μονοπωλιακό κεφάλαιο στο εμπόριο. MAKRO, CAREFOUR, PRAKTIKER, ΙΚΕΑ, είναι μερικά μόνο από τα ξένα πολυκαταστήματα, άγνωστα στην Ελλάδα μέχρι πριν από λίγα χρόνια, που αναπτύχθηκαν ταχύτατα την τελευταία δεκαετία και σάρωσαν το χώρο του εμπορίου, πατώντας ακριβώς στη μεγάλη διασπορά και το μικρό μέγεθος του εμπορικού κεφαλαίου στη χώρα. Ο πίνακας που ακολουθεί δείχνει καθαρά την εξέλιξη. Η πιο αργή άνοδος του μεριδίου των 4-5 αλυσίδων σούπερ μάρκετ οφείλεται στο γεγονός ότι οι μεγαλέμποροι του τομέα των τροφίμων κατάφεραν τα προηγούμενα χρόνια να ξεκαθαρίσουν τους λογαριασμούς τους με τους μικρέμπορους (τους μπακάληδες) εξαφανίζοντάς τους σχεδόν. Τώρα ντόπιο και ξένο μονοπωλιακό κεφάλαιο εφορμά και σε άλλους τομείς του εμπορίου. Και οι μικρέμποροι έχουν πάρει τη μεζούρα και μετρούν πόσα τετραγωνικά πρέπει να έχει ένα πολυκατάστημα και σε ποια απόσταση πρέπει να βρίσκεται για να τους κάνει τη μικρότερη ζημία και βγάζουν τα απωθημένα τους στους πλανόδιους και το «παραεμπόριο» (ΠΙΝΑΚΑΣ 2).

Αυτές οι οικονομικές εξελίξεις, οι οποίες κύρια οφείλονται στις καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις που πραγματοποιούνται τα τελευταία χρόνια στη χώρα, είχαν αντίκτυπο στην ίδια την πορεία ανάπτυξης των μικρών επιχειρήσεων, που μέχρι τώρα έδειχνε να είναι ανοδική τουλάχιστον ποσοτικά. Οι ατομικές επιχειρήσεις και οι προσωπικές εταιρίες (ΟΕ και ΕΕ), που είναι κατά τεκμήριο μικρές επιχειρήσεις, δείχνουν τάση ανακοπής της αύξησης του καθαρού αριθμού τους (ενάρξεις - διακοπές). Και μάλιστα η καθαρή αύξησή τους αντιπροσωπεύει σήμερα μόλις το 2,9% του συνόλου που σημαίνει ότι η σταθεροποίηση ή ακόμα και η μείωση του αριθμού τους πιθανόν να μην είναι και πολύ μακρινή προοπτική. Αντίθετα, οι ΑΕ και οι ΕΠΕ, κατά τεκμήριο μεσαίες και μεγάλες επιχειρήσεις, φαίνονται να αυξάνονται σταθερά, δείγμα και αυτό της συγκέντρωσης κεφαλαίων και παραγωγής.

Βέβαια, παρόμοια ποσοτικά στοιχεία δεν αναδεικνύουν ολόκληρη την πραγματικότητα των μικρών επιχειρήσεων. Οπως για παράδειγμα δε λαμβάνουν υπόψη τον αριθμό των επιχειρήσεων που αδρανούν, που έχουν κλείσει δηλαδή, αλλά δεν έχουν μπει στη χρονοβόρα και οικονομικά επώδυνη διαδικασία της τυπικής διακοπής των εργασιών τους. Επίσης δε δείχνουν τα οικονομικά αποτελέσματα των μικρών επιχειρήσεων που δε φαίνονται να είναι «ρόδινα».

Είναι γεγονός ότι τα όργανα της ΕΕ ασχολούνται πολύ με τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ) και τελευταία πιο έντονα με τις μικρές. Αναλύσεις επί αναλύσεων για την «τόνωση της επιχειρηματικότητας». Ας δούμε μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα.

«Αναγνωρίζουμε τη δυναμική των μικρών επιχειρήσεων για ανταπόκριση στις νέες ανάγκες της αγοράς και τη δημιουργία θέσεων απασχόλησης. Οι μικρές επιχειρήσεις πρέπει να θεωρούνται ως κινητήριος μοχλός της καινοτομίας, της απασχόλησης, καθώς και της κοινωνικής και τοπικής ολοκλήρωσης στην Ευρώπη» (Ευρωπαϊκός Χάρτης για τις μικρές επιχειρήσεις).

«Οι νέες και μικρές επιχειρήσεις δημιουργούν όλο και περισσότερες θέσεις εργασίας έναντι των μεγάλων επιχειρήσεων» (Πράσινη Βίβλος για την Επιχειρηματικότητα).

Η απορία είναι προφανής. Πώς συμβαδίζουν οι εκτιμήσεις αυτές με την πραγματικότητα των μικρών επιχειρήσεων που περιγράψαμε παραπάνω. Θα χρησιμοποιήσουμε δυο κλειδιά για να αποκρυπτογραφήσουμε αυτές τις παραδοξολογίες. Το πρώτο είναι λέξη «απασχόληση» που συχνά - πυκνά αναφέρεται και το δεύτερο ποιες επιχειρήσεις αφορούν αυτές οι διακηρύξεις. Ας τα εξετάσουμε πιο συγκεκριμένα:

Είναι γεγονός ότι η εξέλιξη της τεχνολογίας, οι πιο σύγχρονες τεχνικές ωθούν την παραγωγικότητα προς τα πάνω. Οι μονοπωλιακές επιχειρήσεις με τη λογική του μέγιστου κέρδους περικόπτουν θέσεις εργασίας. Αν στην αγορά υπήρχαν μόνο τέτοιου είδους επιχειρήσεις, είναι σίγουρο ότι η ανεργία στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες θα ήταν πολύ υψηλότερη. Ομως υπάρχουν και οι ΜΜΕ. Και εκεί φαίνεται ότι εστιάζονται οι πιο βάσιμες ελπίδες των αστών πολιτικών για την άμβλυνση της «μάστιγας» της ανεργίας.

Το ανώτερο και πιο δυναμικό τμήμα τους είναι χρήσιμο για τα μονοπώλια σε λιγότερο αποδοτικές γι' αυτά δραστηριότητες, σε τομείς της αγοράς με μεγάλο ρίσκο, στο ρόλο του «δούρειου ίππου» για το άνοιγμα νέων αγορών κλπ. Αυτές οι επιχειρήσεις παίζουν το ρόλο του δορυφόρου γύρω από τα μονοπώλια που έχουν την άνεση να τις κρατούν εξαρτημένες ή και να τις καταβροχθίζουν αν το κρίνουν απαραίτητο. Συμπληρώνουν τις διαδικασίες συγκέντρωσης κεφαλαίων και παραγωγής και τις ενισχύουν. Είναι αυτές οι επιχειρήσεις που περιγράφονται από τις αναλύσεις της ΕΕ για τις ΜΜΕ. Είναι κυρίως μεγάλες και μεσαίες επιχειρήσεις για τα ελληνικά δεδομένα.

Το κατώτερο τμήμα τους και ειδικά οι επιχειρήσεις των αυτοαπασχολούμενων απουσιάζουν από τις αναλύσεις της ΕΕ. Και όμως αποτελούν το 91% του συνόλου και είναι υπεύθυνες για το 46% της συνολικής απασχόλησης και το 16% της απασχόλησης της εργατικής τάξης. Προϊόν του παρελθόντος της ανάπτυξης του καπιταλισμού στην Ελλάδα, που δεν έχει χάσει ακόμα τον οικονομικό του ρόλο, που όμως ένα τμήμα τους μοιάζει να αποτελεί όλο και περισσότερο σήμερα μορφή καλυμμένης ανεργίας. Εδώ θα συμφωνήσουμε με την εκτίμηση της ελληνικής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής (ΟΚΕ) ότι «στην Ελλάδα ένας αριθμός αυτοαπασχολουμένων επιχειρεί εκκινώντας περισσότερο από την ανάγκη για εύρεση εργασίας μπροστά στο φάσμα της ανεργίας και λιγότερο ως προσωπική επιλογή».

Τα πάσης φύσεως κοινοτικά προγράμματα αποτυπώνουν τις προθέσεις της ΕΕ για τις ΜΜΕ. Βέβαια τα ποσά είναι ελάχιστα και απευθύνονται σε πολύ λίγες επιχειρήσεις. Για παράδειγμα στο Β' Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης (ΚΠΣ) επιχορηγήθηκαν συνολικά 8.310 επιχειρήσεις ή περίπου το 1% του συνόλου.

Από το Γ' ΚΠΣ, που βρίσκεται σε εξέλιξη, αξίζει τον κόπο να ρίξουμε μια ματιά στο πρόγραμμα για την «ενίσχυση επιχειρηματικών σχεδίων πολύ μικρών και μικρών μεταποιητικών επιχειρήσεων» - το «βαρύ πυροβολικό» της ΕΕ για τις ΜΜΕ και είναι χαρακτηριστικό του τρόπου που αντιλαμβάνεται τις επιχειρήσεις αυτές. Το πρόγραμμα αυτό απευθύνεται σε υφιστάμενες μεταποιητικές επιχειρήσεις που έχουν μέσο ετήσιο κύκλο εργασιών μεγαλύτερο των 25 εκατ. δρχ. Δηλαδή τίθενται εκτός χρηματοδότησης «από χέρι» το 70-75% του συνόλου των επιχειρήσεων στη χώρα. Στον πρώτο κύκλο έχουν ενταχθεί 591 επιχειρηματικά σχέδια συνολικού προϋπολογισμού 132,5 εκατ. ευρώ και στο δεύτερο κύκλο εντάχθηκαν 511 επιχειρηματικά σχέδια, προϋπολογισμού 115 εκατ. ευρώ, ενώ στο τέλος Απρίλη, έληξε και ο τρίτος κύκλος, συνολικού προϋπολογισμού 110 εκατ. ευρώ. Τα αποτελέσματα του β' κύκλου που ανακοινώθηκαν πρόσφατα είναι χαρακτηριστικά. Ο μέσος όρο επιχορήγησης ήταν 225.000 ευρώ (76,7 εκατ. δρχ. περίπου) και από τις επιχειρήσεις που το υλοποίησαν το 55% ήταν ΑΕ και ΕΠΕ και το 45% ΟΕ και ατομικές επιχειρήσεις.

Πέρα όμως από το ποιες και πόσες επιχειρήσεις καταφέρνουν να χρηματοδοτηθούν και για ποιο σκοπό, έχει σημασία να επισημάνουμε το τι δεν κάνουν τα περίφημα ευρωπαϊκά προγράμματα και η πολυδιαφημισμένη πολιτική της ΕΕ για τις ΜΜΕ:

• Αφήνει εκτός κοινοτικής χρηματοδότησης το σύνολο σχεδόν των μικρών επιχειρήσεων, που είναι και οι πιο ευάλωτες στις διαδικασίες συγκέντρωσης κεφαλαίων και παραγωγής.
• Δεν ευνοεί τη στήριξη κλαδικών πολιτικών σε τομείς που αυτές δραστηριοποιούνται και κύρια τη βιοτεχνία.
• Είναι μακριά από κάθε σκέψη για μέτρα συνεταιριστικοποίησής τους, που θα τις θωράκιζε απέναντι στον έτσι κι αλλιώς άνισο ανταγωνισμό με το μεγάλο κεφάλαιο και τα μονοπώλια, θα βελτίωνε την παραγωγικότητά τους και το εισόδημα των μικρών ΕΒΕ και των αυτοαπασχολούμενων, προς όφελος και της ελληνικής οικονομίας.

Η συμφωνία του Μάαστριχτ (η ιδρυτική συνθήκη την ΕΕ) βασίστηκε στο ιδεολογικό υπόβαθρο των περίφημων «τεσσάρων ελευθεριών». Τις ελευθέριες κίνησης εμπορευμάτων, κεφαλαίων, υπηρεσιών και εργαζομένων. Μόνο που, σκόπιμα, αποσιωπήθηκε ότι αυτές οι ελευθερίες αφορούσαν το μονοπωλιακό κεφάλαιο. Και αν οι «τέσσερις ελευθερίες» οδήγησαν τις μικρές επιχειρήσεις στη σημερινή κατάσταση, τότε οι μικροί ΕΒΕ και οι αυτοαπασχολούμενοι οφείλουν να εξασκήσουν τις δικές τους ελευθερίες για αντίσταση, ανυπακοή και απειθαρχία στους καθημερινούς αγώνες. Εχουν χρέος να καταδικάσουν τους απολογητές του μεγάλου κεφαλαίου και των μονοπωλίων στις ευρωεκλογές. Μπορούν να εμπιστευτούν την ψήφο τους στο ΚΚΕ που δε μάσησε τα λόγια του τα προηγούμενα χρόνια και δε θα τους αφήσει ξεκρέμαστους στα δύσκολα χρόνια που έρχονται.