Σε καμιά ίσως άλλη χώρα της κατεχόμενης Ευρώπης η αναλογία των ανθρώπων της διανόησης, που πήραν μέρος στον αγώνα δίπλα στο λαό για τη λευτεριά και την ανεξαρτησία της πατρίδας, δεν ήταν τόσο μεγάλη όσο στην Ελλάδα. Σε καμιά, ίσως, άλλη χώρα της κατεχόμενης Ευρώπης η αναλογία των διανοουμένων που συνεργάστηκαν με τον κατακτητή δεν υπήρξε μικρότερη απ' όσο ήταν στην Ελλάδα. Στην Παιδεία, αν εξαιρέσουμε την Ανώτερη Εκπαίδευση, μπορούμε να πούμε πως στη Μέση και Κατώτερη Εκπαίδευση, ιδιαίτερα στις δασκάλες, η συμμετοχή ήταν σχεδόν καθολική.

Τα ελεύθερα επαγγέλματα, οι καλλιτέχνες, οι συγγραφείς, οι τεχνικοί σχημάτισαν ένα αδιάσπαστο μέτωπο αξιοπρέπειας, αποφασιστικότητας και πατριωτισμού. Από τα 120 μέλη της η Εταιρία Ελλήνων Λογοτεχνών διέγραψε, μεταπολεμικά, μόνο ένα για συνεργασία με τον κατακτητή. Σε σύνολο 500 καλλιτεχνών του θεάτρου, μονάχα τρεις ηθοποιοί και τέσσερις αοιδοί διαγράφηκαν. Στις εικαστικές τέχνες - ζωγράφοι, γλύπτες - στους δημοσιογράφους, μηχανικούς, αρχιτέκτονες το ποσοστό αυτό ήταν επίσης πολύ χαμηλό.

Και είναι μεγάλη η προσφορά της διανόησης στον αγώνα αυτό. Το μεγαλύτερο μέρος, π.χ., των εκπαιδευτικών στις πόλεις και την ύπαιθρο, στελέχωσαν τον ΕΛΑΣ με στρατιωτικά στελέχη, μιας και η πλειοψηφία τους ήταν έφεδροι αξιωματικοί, τις απελευθερωτικές οργανώσεις με στελέχη, βοήθησαν το έργο της Γραμματείας της Παιδείας στη λειτουργία των σχολείων να οργανωθούν και να λειτουργήσουν καλά τα παιδαγωγικά φροντιστήρια του Καρπενησιού - Τροβάτου, της Τύρνας και των Γρεβενών. Οργάνωσαν παιδικά και μαθητικά συσσίτια, εργάστηκαν για να πετύχουν οι θεσμοί της Δικαιοσύνης και της Λαϊκής Αυτοδιοίκησης, βοήθησαν στο ανέβασμα της πολιτιστικής κίνησης στο χωριό. Δεν υπάρχει μαζική κινητοποίηση που να μην πήραν μέρος σ' αυτήν οι εκπαιδευτικοί. Ανάλογη ήταν και η προσφορά των λογοτεχνών, καλλιτεχνών ιδιαίτερα των χαρακτών και ηθοποιών.

Πολλές και σε αναλογία, είναι και οι θυσίες που έδωσαν οι πνευματικοί άνθρωποι στον αγώνα, κυρίως οι δάσκαλοι και φοιτητές. Πάνω από δύο εκατοντάδες δάσκαλοι, πολλοί περισσότεροι οι φοιτητές, δεκάδες άνθρωποι των καλών τεχνών πότισαν με το αίμα τους το δέντρο της λευτεριάς.

Ανάμεσα στους πανεπιστημιακούς που πέσανε θύματα των χιτλερικών δύο προσωπικότητες πρώτου πλάνου. Η πρώτη είναι μια γυναίκα - η Μάρω Μάστρακα, ελεύθερη καθηγήτρια, ουμανίστρια, θρεμμένη με το γαλλικό πνεύμα και γεμάτη λατρεία για την πατρίδα μας. Προδότες την παρέδωσαν στους Ες-Ες μαζί με 12 άλλες πατριώτισσες. Οι Γερμανοί τις κράτησαν και τις 12 απομονωμένες δυο ημερόνυχτα.

Πέρασαν την τελευταία τους νύχτα τραγουδώντας και περιποιούμενες την ομορφιά τους και την άλλη μέρα την αυγή, στις 10 Μάη 1944 η Μάρω Μάστρακα - Χερ Ντόκτορ την αποκαλούσαν οι Γερμανοί υποταγμένοι μπρος στο κύρος και τη λεβεντιά της - εκτελέστηκε με τις 12 συντρόφισσές της, τις πρώτες γυναίκες που εκτελέστηκαν ομαδικά στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής. Ο θάνατός της, αν ήταν θάνατος, έγινε σύμφωνα με τα πατροπαράδοτα: η κάθε μία από τις γυναίκες παρουσιάζονταν μπροστά στις σφαίρες του αποσπάσματος, αφού πρώτα ασπάζονταν όλες χορεύοντας το χορό του Ζαλόγγου, ενώ οι άλλες συνέχιζαν να τραγουδούν και να χορεύουν ως το τέλος.

Οι γυναίκες ακολούθησαν από κοντά τους διακόσιους συντρόφους τους που είχαν τουφεκιστεί την Πρωτομαγιά του 1944 με επικεφαλής τον καθηγητή γυμνασίου, το θρυλικό Ναπολέοντα Σουκατζίδη για τον οποίο όλη η ανθρωπότητα μιλά με ευλάβεια. Η ιστορία δεν έχει να επιδείξει παρόμοιο φαινόμενο ηρωισμού και αυτοθυσίας.

Ο Ναπολέων είχε γίνει η υπομονετική, η στωική ψυχή της αντίστασης μέσα στο στρατόπεδο, η ακτινοβολία της λαϊκής αγωνιστικότητας, είχε αποσπάσει ακόμα και το θαυμασμό και το σεβασμό των ίδιων των δημίων του. Οντας επικεφαλής του μπλοκ και διερμηνέας πρόσφερε ο ίδιος το κορμί του στις σωματικές τιμωρίες που του πρόσταζαν να επιβάλει ο ίδιος στους συντρόφους του. Κι όταν την αυγή, στο πρωινό προσκλητήριο ο Γερμανός διοικητής του στρατοπέδου θέλησε να τον σώσει με κάθε τρόπο από το εκτελεστικό απόσπασμα, αυτός αρνήθηκε να αφήσει να βάλουν στη θέση του άλλον. Εσμιξε με τους 199 μελλοθάνατους και φρεσκοξυρισμένοι και ντυμένοι με τα γιορτερά τους, κινούσαν τραγουδώντας στην ύστατη θυσία.

Μέσα σε δέκα μέρες η Μάρω Μάστρακα και ο Ναπολέων Σουκατζίδης σφράγισαν δύο φορές με το αίμα τους την απελευθερωτική συμμαχία λαού και διανοουμένων ενάντια στο χιτλερισμό.

Μαίρη Ζιώγα

Δρ ιστορίας

-- Την Κυριακή 26.9.2004 και ώρα 11 το πρωί, στο μνημειακό χώρο της Λαμπούσας, το Παράρτημα της ΠΕΑΕΑ Αλιβερίου με τη σύμπραξη του Δήμου Αυλωναρίου, διοργανώνει εκδήλωση μνήμης και τιμής για την 60ή επέτειο από την ιστορική και νικηφόρα μάχη του ΕΛΑΣ Εύβοιας, στην οποία συνέτριψε ναζιστική φάλαγγα 120 ανδρών και πυρπόλησε τα 10 καμιόνια τους. Επίσης θα τιμηθεί ο μόνος νεκρός του ΕΛΑΣ, ο τολμηρός σαμποτέρ Βασίλης Μήτρου, ο ξακουστός τότε «ΓΥΦΤΟΣ» και οι συντροφοί του.

-- Το Παράρτημα Κέρκυρας της ΠΕΑΕΑ, σε συνεργασία με το Παράρτημα του Πανελλήνιου Συλλόγου Απογόνων και Φίλων της ΕΑ και του ΔΣΕ, την Κυριακή 26.9.04 και ώρα 11 π.μ., οργανώνουν εκδήλωση, για να τιμήσουν τη μνήμη των εκτελεσμένων ηρώων στο Λαζαρέτο.

-- Το παράρτημα της ΠΕΑΕΑ Λιβαδειάς, ο Δήμος Αράχοβας και συγγενείς των αγωνιστών, πραγματοποιούν, την Κυριακή 26.9.2004 και ώρα 11 π.μ., εκδήλωση τιμής για τους αγωνιστές που έπεσαν στην τριήμερη μάχη του ΕΛΑΣ με τους Γερμανοφασίστες κατακτητές στη θέση Σφάλας Αράχοβας, στις 8, 9 και 10 Σεπτέμβρη 1943, αλλά και τον αφοπλισμό ενός τάγματος Ιταλών που έδρευε εκεί. Από τη Λιβαδειά θα αναχωρήσουν πούλμαν ώρα 10.15 για τον τόπο της εκδήλωσης.

-- Την ετήσια επίσκεψη - προσκύνημα στο μαρτυρικό νησί της Γυάρου διοργανώνει για τέταρτη συνεχή χρονιά ο Σύλλογος «Γυάρος - Ιστορική Μνήμη» στις 1, 2 και 3 Οκτώβρη 2004.

Οι δηλώσεις συμμετοχής και η εξόφληση το αργότερο μέχρι τις 27 Σεπτέμβρη στα τηλέφωνα 210.3313.974, 210.9709.405, 697.7347.896.

-- Ο Σύλλογος Απογόνων και Φίλων της ΕΑ και του ΔΣΕ, Παράρτημα Εύβοιας, το Παράρτημα της ΠΕΑΕΑ Λουτρών Αιδηψού και αντιστασιακοί - μέλη της ΠΕΑΕΑ, λουόμενοι εκεί, διοργανώνουν διήμερη εκδήλωση για την 63η επέτειο του ΕΑΜ την Κυριακή 26.9, ώρα 10 π.μ., στο «χώρο της Βουλής», στην παραλία Αιδηψού και τη Δευτέρα στον ίδιο χώρο. Θα λειτουργήσει έκθεση βιβλίου, έκθεση πυρογραφίας με αντιστασιακά θέματα του Γιώργου Βρεττού, καθώς και έκθεση φωτογραφίας του Καραβανιού Αλληλεγγύης του ΠΑΜΕ στο Νησί της Επανάστασης, τη σοσιαλιστική Κούβα.

-- Το Παράρτημα της ΠΕΑΕΑ Εξαρχείων - Νεάπολης - Κολωνακίου διοργανώνει σύσκεψη αντιστασιακών και των μελών του στα γραφεία του (Θεμιστοκλέους 48), την Τετάρτη 29.9.04 και ώρα 6 μ.μ. για την προετοιμασία της συμμετοχής του στο πανελλαδικό συλλαλητήριο της 9ης Οκτώβρη στην Αθήνα.

-- Την Κυριακή 3.10.2004 και ώρα 11 π.μ. στην Αμφίκλεια (Δαδί), ο Δήμος και το Παράρτημα της ΠΕΑΕΑ Αμφίκλειας και η Επιτροπή Μνημείου, κάνουν τα εγκαίνια του μνημείου της Εθνικής Αντίστασης στην απάνω πλατεία (Παρνασσού).

Στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου Αθήνας, τη Δευτέρα 27/9 και ώρα 6.30 μ.μ., θα γιορταστεί η 63η επέτειος της ίδρυσης του ΕΑΜ (στις 27.9.1941), σε εκδήλωση που διοργανώνει η Πανελλήνια Ομοσπονδία Αντιστασιακών Οργανώσεων (ΠΟΑΟ), η οποία καλεί όλους τους αντιστασιακούς και τους φίλους της Εθνικής Αντίστασης, κάθε Ελληνα πατριώτη να συμμετάσχουν στην εκδήλωση.

Το καλλιτεχνικό μέρος θα καλύψει η μεικτή χορωδία και μαντολινάτα του Συλλόγου Φαρακλάτων Κεφαλλονιάς «η Εύγερος», που διευθύνει ο Παναγιώτης Μπαρμπάτης, ευγενική προσφορά του Συλλόγου προς την Εθνική Αντίσταση.

Συνέδριο με τίτλο: «Το πολιτισμικό "ταξίδι" των εξορίστων στο Αιγαίο», διοργανώνει, το Σαββατοκύριακο 25 και 26 Σεπτέμβρη 2004, ο Πολιτιστικός Οργανισμός του Δήμου Ευδήλου (ΠΟΔΕ) στην Ικαρία, τον τόπο που φιλοξένησε και αντάλλαξε πολιτισμό με τους εξόριστους της περιόδου 1947-48. «Και με σκοπό, όπως σημειώνεται στο προσκλητήριο, να φωτίσουμε μια τόσο σημαντική για τον πολιτισμό μας περίοδο».

Το Συνέδριο θα γίνει στον Εύδηλο Ικαρίας στο ξενοδοχείο «ΑΘΕΡΑΣ». Το Σάββατο, στα πλαίσια του προγράμματος ομιλιών και παρεμβάσεων για «την επιρροή των εξορίστων στους κατοίκους της Ικαρίας» και «την επιρροή της Ικαρίας στους εξόριστους», θα υπάρξει έκθεση φωτογραφίας με θέμα: «Εξόριστοι στην Ικαρία» και προβολή ντοκιμαντέρ του Λεωνίδα Βαρδαρού, με θέμα: «Τόποι Πολιτικής Εξορίας και Ιστορικής Μνήμης». Την Κυριακή, θα γίνει συζήτηση και η κατάληξη με τα συμπεράσματα.