Τρία ζητήματα θέλω να επισημάνω στον προσυνεδριακό διάλογο για το 17ο Συνέδριο του ΚΚΕ.

Πρώτον, στη σημερινή επικράτηση στην Ευρώπη και τη Β. Αμερική του νεοφιλελευθερισμού, στην τάση της επιβολής σε όλο τον πλανήτη της παγκυριαρχίας των τεράστιων συγκροτημάτων των ισχυρών πολυεθνικών εταιριών (ακόμα και ανεξάρτητα από τις δυσμενείς οικολογικές και άλλες συνέπειες, που οι ενέργειές τους συνεπάγονται) και της καταστρεπτικής για τους λαούς παγκοσμιοποίησης, η καταπίεση των μικρών ή ανίσχυρων εθνών και κρατών από τα ισχυρά, είναι ένα γενικό και παγκόσμιο φαινόμενο και εξαιτίας αυτού η σημερινή κυρίαρχη τάση της επαναστατικής διαδικασίας είναι ο αγώνας για την εθνική αυτοδιάθεση και η αποτίναξη της εθνικής υποδούλωσης, φανερής - άμεσης ή μη φανερής και έμμεσης.

Αυτή η τάση αποτελεί την κύρια προϋπόθεση για την κατάλυση του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος και την επικράτηση του σοσιαλισμού. Κατά συνέπεια, το ΚΚΕ, αν θέλει να χαράξει μια στέρεη επαναστατική στρατηγική, πρέπει κύρια ν' αποβλέπει στην αποτίναξη της έμμεσης στην Ελλάδα επιβολής της καταπίεσής της (και ουσιαστικής υποταγής της) από τα ισχυρά κράτη, καθώς και στην ολόπλευρη συμμετοχή του στην παγκόσμια επαναστατική διαδικασία αποτίναξης της εθνικής υποδούλωσης των λαών, γεγονός που πρέπει να γίνεται με έμφαση, ως κύριου στρατηγικού σκοπού και με απόλυτη συνέπεια.

Δεύτερον, στο σημερινό κόσμο, με τα πιο πάνω χαρακτηριστικά, πρέπει να γίνει σαφές ότι οι σημερινοί προλετάριοι είναι οι λαοί του λεγόμενου «τρίτου κόσμου», είτε παραμένουν στις ίδιες τις χώρες τους, είτε μεταναστεύουν στις λεγόμενες «αναπτυγμένες» χώρες των καπιταλιστικών «μητροπόλεων». Αυτοί είναι σήμερα το αντικείμενο άγριας εκμετάλλευσης.

Η εργατική τάξη των «αναπτυγμένων» κρατών έχει εξελιχθεί σε «εργατική αριστοκρατία», που η κυρίαρχή της τάξη, της επιτρέπει - ακόμα, στη συγκεκριμένη αυτή ιστορική περίοδο - να συμμετέχει κατά ένα, έστω και ελάσσονα, ποσοστό στην απομύζηση της εργατικής δύναμης των πραγματικών σύγχρονων προλετάριων, εξασφαλίζοντας τις δικές της, έστω και μικρές, ανέσεις (ιδιόκτητο αυτοκίνητο, οικιακά «κομφόρ», ενδεχομένως εξοχική - δεύτερη - κατοικία κλπ., όλα αυτά, βέβαια, με δεύτερης και τρίτης κατηγορίας προϊόντα). Ετσι, όμως, η εργατική τάξη των «αναπτυγμένων» χωρών (αν και τα πληρώνει όλα αυτά με μπόλικο ιδρώτα ή και αίμα καμιά φορά) έχει ενστερνιστεί την κυρίαρχη ιδεολογία, έχει πάψει να είναι επαναστατική τάξη των χωρών της καπιταλιστικής «μητρόπολης», έχει γίνει σε μεγάλο τμήμα της σοσιαλσοβινιστική (όπως και τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, που κατά το μεγαλύτερο κομμάτι της ακολουθεί) κι ένα τμήμα της εμφανίζει και ρατσιστικές τάσεις. Απ' την άλλη πλευρά, πάντως, δεν πρέπει να παραβλέπεται ότι η κρίση και το σάπισμα του παγκόσμιου καπιταλισμού - και, μάλιστα, στο βαθμό που το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα των λαών θα τον φέρνει σε δύσκολη θέση - ενδέχεται να τον κάνει να στραφεί και σε χτύπημα των εγχώριων των καπιταλιστικών «μητροπόλεων» εργατικών τάξεων από τους καπιταλιστές τους, καθώς και στο χτύπημα και των σημερινών μικρομεσαίων, με σκοπό την προλεταριοποίησή τους. Τρίτον, πρέπει, κατά τη γνώμη μου, το ΚΚΕ, μέσα στις σύγχρονες συνθήκες της καταπίεσης των μικρών ή ανίσχυρων εθνών και λαών και της ουσιαστικής υποδούλωσης των κρατών και λαών του λεγόμενου «τρίτου κόσμου» να επικεντρώσει σημαντικά την προσοχή του και να ξεκαθαρίσει περίτρανα το γιατί, πώς, με ποιες διαδικασίες, κατέρρευσαν από τα μέσα και χωρίς καμιά προλεταριακή και γενικότερα λαϊκή αντίσταση, τα συστήματα των χωρών του κάποτε αποκαλούμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού» (πρωτίστως της ΕΣΣΔ, που καταλύθηκε και σαν κράτος), έχουν δε σήμερα μετατραπεί σε χώρες που θέλουν - ακόμα και με κυβερνήσεις «σοσιαλιστικών» κομμάτων που έχουν προέλθει απευθείας από τα πρώην κομμουνιστικά κόμματα - να συμμετέχουν - και εν μέρει, πράγματι, συμμετέχουν - σαν καταπιεστικές και αντιδραστικές δυνάμεις σε βάρος των λαών, που αγωνίζονται για την εθνική τους απελευθέρωση και ανεξαρτησία και την οικονομική, κοινωνική, πολιτική, θρησκευτική και πολιτιστική τους χειραφέτηση και ελευθερία. Χωρίς ένα τέτοιο πλήρες και ολόπλευρο ξεκαθάρισμα αυτού του κύριου ζητήματος, δε θα μπορέσει το ΚΚΕ να χαράξει μια πραγματικά νέα και σύγχρονη στρατηγική και να γίνει μια αληθινή δύναμη οικονομικοκοινωνικής μεταβολής και πολιτικής πρωτοπορίας για τον αντιιμπεριαλιστικό αγώνα και το σοσιαλισμό στην Ελλάδα.

Θεόδωρος Ε. Θεοδώρου

Dr. Ph. του Πανεπιστημίου Humboldt του Βερολίνου, δικηγόρος Αθηνών στον Α.Π.

πρ. δήμαρχος Κύμης

Σύντροφοι,

Στις «Θέσεις» επιχειρείται με έναν κάποιο τρόπο να επανακαθοριστούν ορισμένα θέματα (βιομηχανική παραγωγή, τομέας υπηρεσιών, δομή του ΑΕΠ) που αφορούν τη μελέτη των οικονομικών εξελίξεων, εξακολουθούν όμως να υπάρχουν ζητήματα που χρειάζονται κουβέντα, μελέτη, εμβάθυνση. Υπάρχουν και κάποια άλλα, όπου εντοπίζεται μια ανεξήγητη εμμονή σε αναλύσεις που δεν ανταποκρίνονται στα δεδομένα που μια μαρξιστική ανάλυση οφείλει να παίρνει υπόψη της. Σε ένα από αυτά τα θέματα, μάλιστα, διακρίνεται μια διολίσθηση σε ακόμα πιο απόλυτες - και κατά τη γνώμη μου λαθεμένες - θέσεις. Αναφέρομαι στο θέμα της αξιολόγησης που κάνουμε για τους κλάδους «Μεταφορές -Επικοινωνίες».

Οι απόψεις, που από αρκετά χρόνια ακούγονταν, σποραδικά, γι' αυτούς τους κλάδους από μερικά στελέχη του Κόμματος, δημιουργούσαν περισσότερο την εντύπωση ότι οφείλονται σε παραδρομή, που ξεκινούσε από την προσπάθεια να μιλήσουν για αυξητική τάση των κλάδων της βιομηχανίας. Δεν ήταν όμως έτσι. Στις Θέσεις της ΚΕ για το 16ο Συνέδριο του Κόμματος υποστηρίχτηκε η άποψη ότι «οι κλάδοι των μεταφορών και τηλεπικοινωνιών στην πραγματικότητα είναι βιομηχανικοί». Στην περίοδο που ακολούθησε, με όλο και μεγαλύτερη έμφαση, όλο και περισσότερα στελέχη του Κόμματος διατυπώνουν μια ακόμα πιο «προχωρημένη» άποψη, αυτή που αναβαθμίζει τις Μεταφορές -Επικοινωνίες σε ...«κατ' εξοχήν βιομηχανικούς κλάδους». Τώρα, αυτή την τοποθέτηση την υιοθετούν και οι Θέσεις της ΚΕ για το 17ο Συνέδριο.

Στην ανάλυση που κάνουμε για την πορεία της ελληνικής οικονομίας φαίνεται να μας διακατέχει μια τάση να ενισχύουμε την εικόνα που έχει η βιομηχανία στη δομή του ΑΕΠ της χώρας. Πρόκειται για μια τάση που ορισμένες φορές εκδηλώνεται σαν άγχος μήπως και υποτιμηθεί ο ρόλος τής (έτσι κι αλλιώς σταδιακά υποβαθμιζόμενης) βιομηχανικής παραγωγής και των κλάδων της μεταποίησης. Λες και σ' αυτή την περίπτωση αλλάζει ο χαρακτήρας, η φάση και η ουσία των εξελίξεων στην καπιταλιστική οικονομία. Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης και της αποφυγής (όχι αδυναμίας) να δούμε σε μεγαλύτερο βάθος τα ζητήματα των καπιταλιστικών παραγωγικών σχέσεων την περίοδο των μονοπωλίων και του ΚΜΚ, είναι να καταλήγουμε μεν σε συνολικά συμπεράσματα, που είναι σωστά - μια και στηρίζονται σε συνειδητοποιημένες νομοτέλειες - η διαδρομή όμως που ακολουθούμε δεν είναι πάντα σωστή. Σήμερα το κακό δεν είναι μεγάλο (ίσως δεν υπάρχει καν), όμως αν συνεχίσουμε να δείχνουμε εμμονή σε λανθασμένες προσεγγίσεις, δεν είναι απίθανο μελλοντικά να δημιουργήσουμε ψευδείς εικόνες και παραστάσεις για τις οικονομικές εξελίξεις, για τις οποίες πρώτοι εμείς πρέπει και θέλουμε να έχουμε πλήρη και ολοκληρωμένη άποψη.

Κλάδοι της βιομηχανίας - και μάλιστα κατ' εξοχήν - οι «Μεταφορές - Επικοινωνίες» ποτέ δεν ήταν και δε θα μπορούσαν να είναι. Βιομηχανικοί κλάδοι είναι οι κλάδοι παραγωγής μεταφορικών μέσων και οι κλάδοι που συνδέονται με την παραγωγή τηλεπικοινωνιακού υλικού. Ενδεχόμενα πίσω από τη διατύπωση «βιομηχανικοί κλάδοι», υπονοείται ότι οι «Μεταφορές -Επικοινωνίες» ανήκουν στη σφαίρα της υλικής παραγωγής, δηλαδή η κάθε δραστηριότητα σ' αυτούς είναι παραγωγική, δημιουργεί πρωτογενή εισοδήματα, συμβάλλει άμεσα στην αύξηση του κοινωνικού πλούτου, ενισχύει τη θέση της υλικής παραγωγής στο ΑΕΠ της χώρας κ.ο.κ. Αυτά όλα είναι υπό συζήτηση, όμως τίποτα παραπάνω και βεβαίως τίποτα που να έχει σχέση με την ταξινόμησή τους στους κλάδους της βιομηχανίας.

Οι μαρξιστές οικονομολόγοι εδώ και αρκετές δεκαετίες συζητούν για το πώς είναι σωστό να αντιμετωπίζονται οι μεταφορές και οι επικοινωνίες, κατά την κατηγοριοποίηση των κοινωνικών δραστηριοτήτων σε σφαίρες. Αρχικά, το πρόβλημα ήταν ανύπαρκτο. Και οι μεταφορές και οι επικοινωνίες υπήρχαν και αναπτύσσονταν αποκλειστικά (ή σχεδόν αποκλειστικά) για να εξυπηρετούν την παραγωγική διαδικασία. Στην πραγματικότητα αποτελούσαν μέρος της παραγωγικής διαδικασίας. Για τις μεταφορές των πρώτων υλών, για τη μεταφορά των παραγόμενων εμπορευμάτων στις αγορές, είτε για τις επικοινωνίες ανάμεσα σε παραγωγικές μονάδες και εργοστασιακά συγκροτήματα, που λειτουργούσαν σε διαφορετικούς χώρους, αλλά οι παραγγελίες και τα συμβόλαια «έτρεχαν» και απαιτούνταν συνεννοήσεις.

Είναι έτσι σήμερα τα πράγματα; Σε ό,τι αφορά το κομμάτι που συνδέεται με την εξυπηρέτηση της παραγωγικής διαδικασίας, ναι. Κατά τ' άλλα, σίγουρα όχι. Και το όχι δε βγαίνει επειδή τα παλιά δεδομένα εμφανίζονται στα μάτια μας με άλλη μορφή, μεταμφιεσμένα, όπως γίνεται με πολλές οικονομικές κατηγορίες στον καπιταλισμό. Οχι. Από την περίοδο που οι λεγόμενες υποδομές στις καπιταλιστικές χώρες άρχισαν (για λόγους που δεν είναι της στιγμής, αλλά πάντως όχι για την αύξηση του κοινωνικού πλούτου) να παίρνουν μαζικό χαρακτήρα και να αφορούν ολόκληρες κοινωνικές ομάδες, αλλάζει σταδιακά και ο χαρακτήρας των «Μεταφορών - Επικοινωνιών», ως προς τη σχέση τους με τους κλάδους της υλικής παραγωγής. Ο χαρακτήρας της εξέλιξης του καπιταλισμού είναι τέτοιος, που με την πάροδο του χρόνου, ο ρόλος αυτών των κλάδων αλλάζει ριζικά. Μάλιστα, οι αλλαγές είναι τέτοιες που, σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, μικραίνει όλο και περισσότερο εκείνο το κομμάτι τους που αφορά - άμεσα και έμμεσα - την παραγωγική δραστηριότητα, ενώ μεγαλώνει συνεχώς το άλλο κομμάτι. Εκείνο που αναφέρεται στη μη παραγωγική σφαίρα της οικονομίας και το οποίο γίνεται κομμάτι των υπηρεσιών (έχει πολύ ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς αυτή την εικόνα στον κλάδο των Μεταφορών στην Ελλάδα).

Για παράδειγμα, η μεταφορά ενός ενδιάμεσου προϊόντος από τη μία παραγωγική μονάδα σε μια άλλη είναι σαφώς μια παραγωγική δραστηριότητα. Μια δραστηριότητα που εμπεριέχει εργασία, η οποία συμβάλλει στη δημιουργία μιας νέας αξίας χρήσης. Ομως, είναι εντελώς διαφορετικό, όταν στέλνουμε τα παιδιά με πούλμαν σε μια σχολική εκδρομή ή στην καλοκαιρινή κατασκήνωση. Στη μια περίπτωση έχουμε μεταφορικό έργο που συμμετέχει στην παραγωγική διαδικασία, στην περίπτωση του μαθητικού πούλμαν έχουμε μια υπηρεσία που προσφέρεται έναντι αμοιβής στο γονιό που διαθέτει μέρος του εισοδήματός του γι' αυτή τη δουλιά. Παραγωγική είναι κάθε επικοινωνία από το εργοστασιακό συγκρότημα, αφού κατά τεκμήριο αφορά ενέργειες που γίνονται για την εξυπηρέτηση της παραγωγικής διαδικασίας. Με κανέναν όμως τρόπο δεν μπορεί να ενταχθεί στη σφαίρα της παραγωγής η τηλεφωνική επικοινωνία της κόρης με τη μητέρα της για να της εξηγήσει την εκτέλεση κάποιας συνταγής φαγητού. Το ταξίδι αναψυχής με κάποιο αεροπλάνο, τρένο ή λεωφορείο δεν μπορεί να προσμετρηθεί στο σύνολο των διαδικασιών που συναθροίζουν την παραγωγή υλικών αγαθών της κοινωνίας ή αφορούν την εξυπηρέτηση της παραγωγικής διαδικασίας, αλλά αποτελούν οπωσδήποτε στάδιο της παραγωγικής διαδικασίας οι μεταφορές των τάνκερ που φέρνουν το πετρέλαιο στα διυλιστήρια.

Το ίδιο περίπου συμβαίνει και με τις επικοινωνίες. Το κόστος σύνδεσης με το internet ενός εργοστασίου παραγωγής παπουτσιών ή τσιμεντοκατασκευών είναι κόστος που πληρώνεται από το κεφάλαιο και αφορά ενέργειες για την εξυπηρέτηση της παραγωγής στο εργοστάσιο. Από την άλλη, από το πρωί μέχρι το βράδυ να είμαστε στο σπίτι μας συνδεδεμένοι με το internet δε συμβάλλουμε στο παραμικρό στην αύξηση του κοινωνικού πλούτου.

Παράλληλα, επειδή και αυτό λέγεται, η ταξινόμηση των δραστηριοτήτων που είναι παραγωγικές και συμβάλλουν στην αύξηση του κοινωνικού πλούτου δε γίνεται με κριτήριο (όπως ακριβώς κάνουμε με τους γιατρούς, με τους δασκάλους, κ.ο.κ.) τη συμβολή ή όχι της όποιας δραστηριότητας στην αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης.

Ανεξάρτητα από τις γνώμες που σήμερα διατυπώνονται και αφορούν ένα πολύ ευρύ φάσμα προσεγγίσεων, μπορούμε και προτείνω να μείνουμε στην αντίληψη που από τη δεκαετία του '70 υποστήριζαν οι μαρξιστές οικονομολόγοι: Οι κλάδοι των «Μεταφορών - Επικοινωνιών» ανήκουν στη σφαίρα της υλικής παραγωγής, τουλάχιστον και μέχρι το βαθμό που εξυπηρετούν την παραγωγική διαδικασία, προετοιμάζουν ή συνεχίζουν τη διαδικασία αυτή, είναι απαραίτητοι για την ολοκλήρωση της παραγωγικής φάσης, αποτελούν μέσο για την υλοποίηση της παραγωγής. Αρα σ' αυτό το βαθμό - που κατά περίπτωση μπορεί να ποσοστοποιηθεί, κάτι που είναι προς μελέτη - συμμετέχουν στην παραγωγική σφαίρα της οικονομίας και συμβάλλουν στη μεγέθυνση του κοινωνικού πλούτου.

Τέλος, μια στατιστική λεπτομέρεια, έτσι για την ιστορία: Ακόμα και αν στο ΑΕΠ συναθροίσουμε, κατά 100%, τις «Μεταφορές - Επικοινωνίες» με τους άλλους κλάδους της δευτερογενούς παραγωγής, δεν αλλάζει τίποτα απολύτως σε ό,τι αφορά τις τάσεις. Οι τάσεις παραμένουν ίδιες! Δηλαδή, οι κλάδοι της υλικής παραγωγής κινούνται πτωτικά, ενώ οι υπηρεσίες ανοδικά.

Ευχαριστώ

Γιώργος Κακουλίδης

ΚΟΒ «Ριζοσπάστη»

Φίλοι του ΚΚΕ,

Ο αγώνας για την κοινωνική απελευθέρωση και τον κομμουνισμό είναι αναμφιβόλως δίκαιος, αλλά όχι δικαιωμένος (εφόσον δεν πραγματώθηκε ο σκοπός του). Στους αιώνες του παρελθόντος χρόνου, τα υποκείμενα του απελευθερωτικού προτάγματος διατύπωσαν και υλοποίησαν διαφορετικές θεωρήσεις, σχετικά με τα μέσα και τις μορφές που θα οδηγήσουν στους επιδιωκόμενους σκοπούς και περιεχόμενα. Το ιδεολογικό εργαλείο που ενέπνευσε τη σημαντικότερη απόπειρα της ανθρωπότητας προς το βασίλειο της ελευθερίας ήταν ο μαρξισμός και ο εμβολιασμός που δέχτηκε από τον Λένιν και τους μπολσεβίκους. Η συγκεκριμένη προσπάθεια όμως έμεινε ανολοκλήρωτη. Τι έφταιξε και τι εμπόδισε την αποβίβαση του μεγάλου τρένου της ρωσικής επανάστασης σε όλους τους σταθμούς; Το ερώτημα πλανάται και στοιχειώνει ως φάντασμα τις αναζητήσεις μας. Θα απαντηθεί μόνο όταν η δεύτερη καθολική έφοδος στους ουρανούς επιτύχει. Η ΕΣΣΔ στηρίχτηκε στη δικτατορία του προλεταριάτου ως μορφή κρατικής εξουσίας για τη μετάβαση στο σοσιαλισμό. Το πρώτο εργατικό κράτος στην παγκόσμια ιστορία οικοδομήθηκε ασκώντας βία (ή μάλλον αντιβία) πάνω στους ευνοούμενους του τσαρικού καθεστώτος. Χρησιμοποίησε δηλαδή τον κρατικό μηχανισμό (το αναγκαίο κακό) ενάντια στην τάξη που τον διαμόρφωσε ως τέτοιο. Ομως ο έλεγχος του κράτους, μέσω της κυριαρχίας του προλεταριάτου, δεν οδήγησε στην απονέκρωση του κρατικού μηχανισμού (προϋπόθεση για τη δημιουργία της αταξικής κοινωνίας). Πεδίον προβληματισμού λαμπρό!

Υπάρχει η εκτίμηση από αρκετά μέλη και στελέχη του ΚΚΕ ότι η δικτατορία του προλεταριάτου είναι εκείνη η μορφή εξουσίας που οδηγεί νομοτελειακά στο σοσιαλισμό (σύμφωνα και με τη λενινιστική θέση). Αν γίνει δεκτή αυτή η παραδοχή ως θέση του ΚΚΕ (όπως συνέβη και στο προηγούμενο Συνέδριο), νομίζω ότι θα έπρεπε να διευκρινιστεί και να αναλυθεί η σημερινή αντίληψη του ΚΚΕ περί δικτατορίας του προλεταριάτου. Ως εκ τούτου, συγκεκριμένες απαντήσεις σε ερωτήματα, όπως τα παρακάτω, ίσως θα βοηθούσαν:

Το προλεταριάτο έχει ηγεμονικό ρόλο στη συμμαχία με τα άλλα λαϊκά στρώματα;

Η εκτελεστική και η νομοθετική εξουσία παύουν να είναι διαχωρισμένες και ασκούνται από τα ίδια όργανα της εργατικής εξουσίας; Ποιες τομές γίνονται στη δικαστική σφαίρα της εξουσίας;

Υπάρχει σημειολογικό πρόβλημα με τον όρο «δικτατορία του προλεταριάτου»; Μπορεί να εμπνεύσει τους προλετάριους;

Ποιες σχέσεις θα συνδέουν το κέντρο με την περιφέρεια; Θα ενισχυθούν οι εξουσίες της τοπικής αυτοδιοίκησης;

Θα διατηρηθούν κάποιοι θεσμοί του αστικού κράτους ή θα διαλυθούν πλήρως; Ποιοι θα είναι αυτοί οι θεσμοί;

Μέσα από ποια διαδικασία θα επέλθει η απονέκρωση του κράτους;

Σίγουρα τα ζητήματα που θίγονται απαιτούν εμπνευσμένες και μη σχηματικές λύσεις. Ισως θα μπορούσαν να προταθούν ορισμένες ιδέες σε μία ξεχωριστή έκδοση των Θέσεων του ΚΚΕ για το σοσιαλισμό του μέλλοντός μας!

Με ευχές για ένα γόνιμο συνέδριο

Κυριάκος Τσιτλακίδης