Ο καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας στο Κολέγιο Οριελ της Οξφόρδης Μαρκ Αλμοντ αντιμετωπίζει την κατά φαντασίαν αναμέτρηση των «δυτικών δημοκρατικών αξιών» με τον «αυταρχισμό» στο Κίεβο με χαρακτηριστικό όσο και απομυθοποιητικό κυνισμό: Οι θεαματικές διαδηλώσεις εδώ και 18 και πλέον μέρες στην Ουκρανία ακολουθούν το μοντέλο μιας δυτικής ενορχήστρωσης που εντάθηκε τη δεκαετία του '80. Είναι σε θέση να το γνωρίζει καλύτερα από οποιονδήποτε άλλον, έγραψε στη βρετανική εφημερίδα Guardian (07.12.2004). Υπήρξε ο ίδιος, όπως ομολογεί, «αχθοφόρος» των μυστικών υπηρεσιών την εποχή του ψυχρού πολέμου, μεταφέροντας χρήματα για τέτοιους σκοπούς...

Ο ρόλος των δυτικών μυστικών υπηρεσιών του ψυχρού πολέμου στην Ουκρανία είναι ταμπού για τα ΜΜΕ. Αν κανείς επιχειρήσει να χώσει τη μύτη του στο λαβύρινθο των χρηματοδοτικών πόρων αυτού του καρναβαλιού σε θερμοκρασίες υπό το μηδέν στο Κίεβο, αντιμετωπίζει τη σχεδόν ιερή οργή των αμερόληπτων αναλυτών. Αυτό και μόνο, σχολιάζει ο Αλμοντ, δείχνει ότι το θέμα αυτό αγγίζει ένα νευραλγικό σημείο της Νέας Παγκόσμιας Τάξης. Η πολιτική κοστίζει, και οι εικόνες του πλήθους που μεταδίδονται καθημερινά από την πλατεία Ανεξαρτησίας κόστισαν πολύ χρήμα. Κι όμως, γράφει ειρωνικά ο καθηγητής, παρά το «θρίαμβο» της οικονομίας της αγοράς, αν ο Μίλτον Φρίντμαν θύμιζε πως «δεν υπάρχει δωρεάν γεύμα», δίχως αμφιβολία «θα του φορούσαν την ταμπέλα του σταλινικού». Ποιοι είναι και τι θέλουν οι χρηματοδότες της λαϊκής αυτής «εξέγερσης»; Το να γνωρίζει κανείς τα ονόματα του δαιδαλώδους δικτύου υποστήριξης της Πόρα, ή των ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης, δεν τον κάνει απαραίτητα σοφότερο, σχολιάζει ο Αλμοντ. Για παράδειγμα, λέει, το να αναφέρεται το National Endowment for Democracy (NED) δε βοηθάει σε τίποτα, εκτός αν προστεθεί η πληροφορία πως ο Τζέιμς Γούλσεϊ, κορυφαίο στέλεχός του, 10 χρόνια πριν ήταν αρχηγός της CIA.

Στη διάρκεια της δεκαετίας του '80, στη διαδικασία που οδήγησε στις «βελούδινες επαναστάσεις» από το 1989 και ύστερα, ένας μικρός στρατός εθελοντών και - «ας είμαστε ειλικρινείς», λέει ο Αλμοντ - κατασκόπων συνεργάστηκαν, για να προωθήσουν αυτό που έγινε έκτοτε γνωστό ως λαϊκές εξεγέρσεις, ως «λαϊκή ισχύς». Ενα δαιδαλώδες δίκτυο ιδρυμάτων, φιλανθρωπικών οργανώσεων και άλλων φορέων οργάνωσε την επιμελητειακή υποστήριξη των «διαφωνούντων». Τα χρήματα προήλθαν, κατά τη συντριπτική τους πλειοψηφία, από κράτη του ΝΑΤΟ και κρυφούς συμμάχους, όπως η «ουδέτερη» (τα εισαγωγικά είναι του Αλμοντ) Σουηδία. Υπήρξαν και συμβολές άλλων, πέραν των φορολογουμένων: Ο δισεκατομμυριούχος Τζορτζ Σόρος βοήθησε στήνοντας το Open Society Foundation. Πόσα ακριβώς έδωσε, είναι δύσκολο να επαληθευτεί: Το ίδρυμα προωθεί τη διαφάνεια για τους άλλους, όχι για τον ίδιο τον Σόρος.

Κάθε «εξεγερμένο πλήθος» διεγείρεται από το όραμα της ευρωατλαντικής υλικής ευημερίας για να βγει στους δρόμους. Κανείς στα ανεξάρτητα και αμερόληπτα ΜΜΕ δε σκοτίζεται να εξηγήσει τι θα ακολουθήσει. Ιδιωτικοποιήσεις. Μαζική ανεργία. Εσωτερικές συμφωνίες. Οργανωμένο έγκλημα. Πορνεία. Καπιταλισμός του καζίνου.

Οι διαφωνούντες της Πράγας προβάλλονταν τη δεκαετία του 1980 ως ακαδημαϊκοί έμπλεοι αυταπάρνησης, που έσπασαν τους δεσμούς τους με το σύστημα και ζούσαν μέσα στη φτώχεια υπηρετώντας τις αρχές τους. Στην πραγματικότητα, οι πιο πολλοί εξ αυτών πληρώνονταν 600 δολάρια το μήνα, αστρονομικό ποσό για την εποχή. Η ανταμοιβή των ανθρώπων που πρωταγωνίστησαν στις «λαϊκές εξεγέρσεις» και τις ανατροπές δε σταμάτησε εκεί: Οι πιο πολλοί είναι σήμερα στην πρώτη γραμμή της νέας άρχουσας τάξης, του «νέου», επεκτεινόμενου ευρωατλαντικού χώρου. Από αστέρες της μάχης του καλού εναντίον του κακού, έγιναν σύμβουλοι επενδύσεων και μεγιστάνες. Η αυτοκρατορία του Ανταμ Μίτσνικ στο χώρο των ΜΜΕ, με εκτιμώμενη αξία 400 εκατομμύρια δολάρια σήμερα, προέκυψε από την «Αλληλεγγύη». Οι εφημερίδες του, φυσικά, στηρίζουν σήμερα τον πόλεμο και την κατοχή στο Ιράκ, παρά το ότι οι Πολωνοί αντιτίθενται κατά πλειοψηφία σε αυτόν. Οσο για τους ανθρώπους που παρασύρθηκαν να βγουν στους δρόμους για τέτοια κινήματα, από τους εργάτες των ναυπηγείων έως τους ανθρακωρύχους της Σερβίας στην Κολουμπάρα, που αποκαλούσαν την πόλη τους «το Γκντανσκ της Σερβίας» το 2000, έχουν πλέον πολύ χρόνο στα χέρια τους για να διαβάσουν ό,τι έχει γραφτεί σχετικά με το ρόλο που έπαιξαν στην ιστορική εξέλιξη. Οσα κρατικά εργοστάσια δεν ιδιωτικοποιήθηκαν, απλούστατα έκλεισαν.

Τα γεγονότα του Κιέβου μοιάζουν να είναι απλώς ένας κρίκος σε μιαν αλυσίδα. Ο προηγούμενος κρίκος ήταν η Γεωργία, όπου, παρά το «παράπονο» του Εντουαρντ Σεβαρντνάτζε πως έκανε ό,τι του ζητούσε η Ουάσιγκτον, ανατράπηκε, ούτως ή άλλως, αφού οι ΗΠΑ είχαν «κουραστεί» με την περίπτωσή του. Η αλυσίδα αυτή θα φέρει το κεντρασιατικό πετρέλαιο και αέριο στις χώρες της Δύσης και του ΝΑΤΟ, και η τελευταία χώρα από όπου θα περνούν οι υδρογονάνθρακες είναι - το μαντεύετε; - η Ουκρανία. Το μοντέλο των επεμβάσεων αυτού του τύπου, θα πει ο Αλμοντ, πάει πίσω στο 1953. Τότε, αγγλοαμερικανικά κεφάλαια φρόντισαν να εξεγερθούν πλήθη εναντίον του Μοσάντεκ για να απαιτήσουν την αποκατάσταση του σάχη στην εξουσία. Ο ανταποκριτής των New York Times πανηγύρισε στο ρεπορτάζ του τη «νίκη του λαού επί του κομμουνισμού», χωρίς φυσικά να αναφέρει ότι ήταν ο ίδιος που μετέφερε 50.000 δολάρια και τη γραμμένη από τη CIA διακήρυξη των ηγετών του πραξικοπήματος εναντίον του Μοσάντεκ.

Η «Ειρηνική Επανάσταση» στη Σερβία (2000), η «Επανάσταση των Ρόδων» στη Γεωργία (2003), η «Πορτοκαλί Επανάσταση» στην Ουκρανία (2004), τα αντιπολιτευτικά κινήματα κατά του Τσάβες στη Βενεζουέλα, υπό τον Τσβαρινγκάι στη Ζιμπάμπουε - όλα αυτά τα γεγονότα έχουν πολλά περισσότερα κοινά από όσα είναι ορατά διά γυμνού οφθαλμού.

Η πολυεπίπεδη σύγκρουση στην Ουκρανία «αναβλήθηκε» για την 26η Δεκέμβρη. Το πώς εξελίχθηκαν τα πράγματα είναι ήδη γνωστά. Συνοψίζοντας: Προ της «πορτοκαλί εξέγερσης», η λεγόμενη «φιλορωσική» φατρία της ουκρανικής αστικής τάξης υποχώρησε άτακτα. Δέχθηκε την ακύρωση του αποτελέσματος της 21ης Νοέμβρη λόγω νοθείας, διέλυσε την Κεντρική Εκλογική Επιτροπή, έδωσε «άδεια» στον πρωθυπουργό και υποψήφιό της, καθαίρεσε τον γενικό εισαγγελέα και ζήτησε διεθνή παρακολούθηση της εκλογικής διαδικασίας. Σε αντάλλαγμα, πήρε την αναστολή της «πολιορκίας» στο Κίεβο και τη θεσμική αποδυνάμωση του προέδρου - αν η αντιπολίτευση, που είναι διαιρεμένη στο θέμα, τηρήσει τις υποσχέσεις της. Αυτό παρουσιάστηκε περίπου ως «σώφρων συμβιβασμός» στο δυτικό Τύπο.

Οι λόγοι που υπήρξε ο συμβιβασμός μάλλον σχετίζονται περισσότερο με εξελίξεις εκτός της χώρας. ΕΕ και ΗΠΑ, από τη μια, και Ρωσία, από την άλλη, που είχαν εμπλακεί σε έναν πόλεμο λέξεων όλες αυτές τις μέρες, απάλυναν τη ρητορική τους: Οι Σεργκέι Λαβρόφ, υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας, Κόλιν Πάουελ, απερχόμενος υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Γιαπ ντε Χουπ Σέφερ, γγ του ΝΑΤΟ, μεταξύ πολλών άλλων, βεβαίωσαν ότι η Ουκρανία «δεν αποτελεί πεδίο ενός νέου ψυχρού πολέμου». Το πού και με ποια αφορμή έγινε η διακήρυξη έχει τη σημειολογική του ειρωνεία. Οι δηλώσεις αυτές έγιναν στις Βρυξέλλες, στη Σύνοδο των υπουργών Εξωτερικών των χωρών - μελών του ΝΑΤΟ, κορυφαίου «εργαλείου» του δυτικού συνασπισμού.

Αφήνοντας κατά μέρος τη ρητορική - που δεν αντέχει σε σοβαρή κριτική, αν και από μόνη της κάτι λέει για την ταξική φύση και της «νέας» ρωσικής ηγεσίας - και πηγαίνοντας κάτω από την επιφάνεια, είναι προφανές ότι η άγρια διαπάλη για την Ουκρανία κάθε άλλο παρά τελείωσε: Απλώς επελέγη, μέχρι νεωτέρας, να αποφευχθεί η ατραπός της ανοιχτής σύγκρουσης, που όλα έδειχναν ότι οδηγούσε με μαθηματική ακρίβεια σε εμφύλια σύρραξη στην Ουκρανία.

Αυτό δεν είναι απαραίτητο, ή μονοσήμαντο. Ο Βίκτορ Γιουστσένκο, ο ηγέτης της «πορτοκαλί» παράταξης, άφησε όλες τις επιλογές του ανοιχτές. «Λίγες μόνο μέρες μας απομένουν έως την τελική νίκη. Σας καλώ να είστε εξαιρετικά ενεργοί τις επόμενες μέρες», είπε προς τους πανηγυρίζοντες οπαδούς του, κλείνοντάς τους το μάτι: Αυτό που τους κάλεσε να κάνουν είναι, ουσιαστικά, να παραμείνουν στους δρόμους του Κιέβου. Το υπονοούμενο, για το τι θα συμβεί αν το αποτέλεσμα δεν είναι αυτό που θέλει, είναι σαφές. Ωστόσο, τα συμφέροντα «πίσω» του, χρηματοδότες του όπως ο Πιοτρ Ποροσένκο, επικεφαλής μιας πολυπλόκαμης επιχειρηματικής οντότητας, που λειτουργεί από αλυσίδες καφέ έως τεχνικές εταιρίες, ο Δαυίδ Σβάνια, που πουλάει πυρηνική ενέργεια (ναι, καλά διαβάσατε...), και η Γιούλια Τιμόσενκο, προαλειφόμενη ως πρωθυπουργός και πρώην «αυτοκράτειρα» του φυσικού αερίου, έχουν και συμφέροντα να σκεφθούν.

Στην άλλη πλευρά, ο ουσιαστικά αποπεμφθείς μέσω ...«άδειας» Βίκτορ Γιανουκόβιτς εμφανιζόταν εξαιρετικά πικρόχολος, και δε θα μπορούσε φυσικά να είναι διαφορετικά. Μίλησε για «ήπιο πραξικόπημα» στην Ουκρανία, απηχώντας τον κύριο υποστηρικτή του στην περιοχή, ποιον άλλον, τον Βλαντίμιρ Πούτιν. Τα συμφέροντα που εκπροσωπεί, όμως, επέλεξαν το «συμβιβασμό» και αυτό το σκοπό αναγκάστηκε να παίξει και αυτός. Ο Ρινάτ Αχμέτοφ, μιας βιομηχανικής «αυτοκρατορίας» άνθρακα και ατσαλιού, φέρεται να αντέδρασε οργισμένα στην απειλή της ανεξαρτητοποίησης της ανατολικής Ουκρανίας που είχε εξακοντίσει ο Γιανουκόβιτς. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη συνέχεια υπήρξε «αποστασιοποίηση» του Λέονιντ Κούτσμα από το πρόσωπο του Γιανουκόβιτς. Και ο σύζυγος της κόρης του Κούτσμα, εκ των ολιγαρχών της βιομηχανίας των ορυχείων Βίκτορ Πίντσουκ και ιδιοκτήτης αρκετών ΜΜΕ, άλλαξε γραμμή, «παλαντζάροντας» τις τελευταίες μέρες.

Η ουσία είναι πως και οι δύο αναμετρώμενοι στην πολιτική σύγκρουση που μαίνεται στην Ουκρανία είναι εκπρόσωποι της αντιδραστικής, νεόπλουτης νέας ουκρανικής αστικής τάξης. Δεν πρέπει να λησμονεί κανείς ότι ο Κούτσμα, την ώρα που διατηρούσε στενούς δεσμούς με τη Ρωσία του Πούτιν, επιχειρούσε ταυτόχρονα να εντάξει την Ουκρανία σε ΕΕ και ΝΑΤΟ και έστειλε στρατό να συνδράμει την κατοχή του Ιράκ.

Το ερώτημα μπροστά στη νέα σύγκρουση παραμένει όμως πάντοτε: Εως πού θα «τραβήξουν» τα πράγματα οι αντιμαχόμενες πλευρές, η «πορτοκαλί» που υποστηρίζουν Γερμανία, ΗΠΑ και άλλες «δυτικές» δυνάμεις, και, από την άλλη, η «μπλε» που υποστηρίζει η Ρωσία; Τίποτα δεν αποκλείεται. Ούτε ο εμφύλιος, ούτε ο συμβιβασμός. Γενικότερα, πάντως, η ουκρανική περίπτωση δεν πρέπει να ιδωθεί αποκομμένη από τις γενικότερες εξελίξεις στην περιοχή. Αν το «μοντέλο» που δοκιμάζεται πετύχει (για άλλη μια φορά...), έχουν κι άλλες χώρες σειρά. Από τη Λευκορωσία, όπου επιχειρήθηκε ήδη μια φορά η ανατροπή του Λουκάσενκο, έως την Τσετσενία και τον Καύκασο, ο ακήρυχτος πόλεμος για γεωπολιτική επιρροή καλά κρατεί.