Το να εκδίδεται ένα βιβλίο με θέμα την επαναστατική διανόηση, να αναπτύσσεται συζήτηση, διάλογος και αντίλογος είναι εξαιρετικό γεγονός. Διανύουμε μια περίοδο που κυριαρχεί - προς το παρόν - η προσπάθεια να λοιδορηθεί η έννοια της κοινωνικής επανάστασης, προς όφελος της αντεπανάστασης. Η έκδοση του βιβλίου και η συζήτηση που προκαλεί, φέρνει στο νου, τηρουμένων των αναλογιών, τη συμπεριφορά ενός μικρού παιδιού που βγάζει τη γλώσσα του στον ενήλικο που θέλει να τον ποδηγετήσει. Το να βγάζεις τη γλώσσα στην αστική τάξη και στους αστούς διανοούμενους είναι πράξη ευπρέπειας απέναντι στο λαό και στο κίνημά του.

Το βιβλίο του Γιώργου Ρούση θέτει με τη μορφή θέσεων και προβληματισμού ένα ζήτημα ειδικό από τη μια πλευρά αλλά και ενδιαφέρον από την άλλη. Για το ρόλο ενός τμήματος της σύγχρονης διανόησης, που δεν ανήκει ή δεν προσεγγίζει ακόμα ταξικά την εργατική τάξη, όμως υιοθετεί ή επιθυμεί να υιοθετήσει επαναστατικές θέσεις για το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό ως κατώτερη βαθμίδα της κομμουνιστικής κοινωνίας.

Ο Γιώργος Ρούσης υποστηρίζει ότι αυτή η ομάδα των διανοουμένων μπορεί να προέλθει από τους κόλπους της αστικής τάξης, και ακριβώς εδώ βρίσκεται η ιδιαιτερότητα. Η ομάδα των επαναστατών διανοούμενων, των τίμιων και ρομαντικών, όπως περιγράφει στο βιβλίο του ο Γ. Ρούσης, θα συναντήσει τη λυσσαλέα αντίδραση του κράτους και των κατεστημένων μηχανισμών, με στόχο είτε την ενσωμάτωση, είτε την απομόνωση και το τσάκισμά τους. Πέρα από την αξία που έχει για μας η συνεργασία, αποτελεί πρόσθετη πρόκληση να συναντηθούμε μαζί τους. Μια τέτοια ομάδα ανθρώπων, αν καταφέρει να τα βγάλει πέρα και διατηρήσει τη σταθερότητά της στο πλευρό του εργατικού κινήματος, είναι βέβαιο ότι θα βγει νικήτρια. Δε θα είναι μόνη της. Θα μπορεί να προσφέρει πολλά και στην πορεία.

Οι διανοούμενοι αυτοί θα έχουν και άλλες προκλήσεις μπροστά τους, η Κίρκη έχει πολλά πρόσωπα. Γνωρίζουμε πολύ καλά, από το χτες και το σήμερα, ότι και τα αστικά και τα μικροαστικά συντηρητικά κόμματα, αλλά και δυνάμεις οπορτουνιστικού προσανατολισμού, ενδιαφέρονται να έχουν μαζί τους προοδευτικούς και ριζοσπάστες διανοούμενους, επαναστάτες διανοούμενους, προκειμένου να τους χρησιμοποιούν ως αριστερή πτέρυγα κρούσης στην επίθεση ενσωμάτωσης.

Είμαστε αισιόδοξοι ότι όλοι μαζί μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τέτοια και άλλα ζητήματα. Το εργατικό κίνημα, το ΚΚΕ έχει υποχρέωση να συναντηθεί και με αυτό το τμήμα της διανόησης, ανεξάρτητα αν είναι πολυάριθμο ή όχι, όπως έχει υποχρέωση να έρχεται σε επαφή με ό,τι καινούριο γεννιέται και εμφανίζει θετική τάση και δυναμική.

Με την ευκαιρία του βιβλίου και του προβληματισμού που προκαλεί θα ήθελα να θέσω ένα ζήτημα που σχετίζεται με την επαναστατική διανόηση ως ένα βαθμό.

Πιστεύω όμως ότι αυτό το τμήμα της μη προλεταριακής διανόησης που θέλει να έχει μια ουσιαστική σχέση με το εργατικό κίνημα, πρέπει να δει και να εκτιμήσει και το ρόλο της προλεταριακής διανόησης, ανεξάρτητα αν σήμερα είναι και αυτή ολιγάριθμη.

Ο καπιταλισμός γεννά και αναπαράγει πενία και στρεβλή συνείδηση ως προς το τι σημαίνει ικανοποίηση των υλικών και γενικότερα ζωτικών αναγκών. Καλλιεργεί και παράγει, μέσω της απελπιστικής συρρίκνωσης του ελεύθερου χρόνου από την εργασία, πνευματική και πολιτιστική αλλοτρίωση και εξαθλίωση. Ταυτόχρονα, όμως, «παρέχει», παρά τη θέλησή του, τα μέσα και τα όπλα για τη χειραφέτηση και την επαναστατικοποίηση των εργατικών και λαϊκών μαζών, άρα υπάρχει αντικειμενικά έδαφος για την ανάπτυξη της εργατικής διανόησης, σε συνθήκες που διευρύνεται η σύνθεση της εργατικής τάξης και ανεβαίνει σχετικά το μορφωτικό της επίπεδο.

Η έννοια της επαναστατικής διανόησης συνδέεται στενά με την έννοια του συλλογικού διανοούμενου που έχει ξεχαστεί εδώ και πολλά χρόνια, για μια σειρά από λόγους που δεν είναι του παρόντος να αναπτύξω.

Το κόμμα της εργατικής τάξης είναι συλλογικός διανοούμενος με την έννοια ότι συνενώνει την επαναστατική θεωρία με την επαναστατική πράξη. Είναι φορέας ανάπτυξης της θεωρίας γιατί δίχως ανάπτυξη της θεωρίας δε νοείται και ανάπτυξη της ικανότητας στην πολιτική δράση. Διαμορφώνει τις θέσεις και τις προτάσεις του στηριγμένο στην επιστημονική ερευνητική δουλιά. Το ζήτημα το θέτω και από τη σκοπιά του καθήκοντος που έχει το Κομμουνιστικό Κόμμα να επιβεβαιώνει αυτόν το ρόλο του συνεχώς.

Εδώ ανοίγω μια παρένθεση, και υπενθυμίζω, σε όσους έχουν μελετήσει τις Θέσεις της ΚΕ για το 17ο Συνέδριο, ότι είναι σαφής και σαφώς ειλικρινής η αυτοκριτική που κάνουμε για σοβαρές υποκειμενικές ελλείψεις και καθυστερήσεις στον τομέα αυτό. Εχουμε βάσιμη αισιοδοξία ότι τα επόμενα χρόνια θα γίνουμε καλύτεροι και ότι θα είμαστε σε θέση να ανοίξουμε νέους δεσμούς επικοινωνίας με όσους θέλουν να συνεισφέρουν στην προσπάθεια αυτή.

Οταν αναφερόμαστε στο Κομμουνιστικό Κόμμα ως συλλογικό διανοητή, δε σημαίνει ότι περιορίζουμε τη θεωρητική και επιστημονική έρευνα στις εσωκομματικές διαδικασίες, δεν την ταυτίζουμε αποκλειστικά με τη δράση του Κόμματος.

Οσο ισχυρό και να γίνει το ΚΚΕ στον τομέα αυτό, καθόλου δε θα γίνεται περιττός ο ρόλος της θεωρητικής και επιστημονικής έρευνας και συζήτησης στα πλαίσια ερευνητικών και θεωρητικών κέντρων, ιδιαίτερα εκείνων που αναγνωρίζουν το ρόλο του μαρξισμού, του επιστημονικού σοσιαλισμού, ανεξάρτητα αν υπάρχουν διαφορές σε θέματα της τρέχουσας πολιτικής ή και γενικότερου χαρακτήρα. Ο ρόλος ακόμα και των μεμονωμένων μαρξιστών επιστημόνων, επιστημόνων με εξειδίκευση σε μεγάλα ζητήματα που αφορούν τον εργαζόμενο άνθρωπο, το κίνημα, την εξέλιξη.

Η ταξική σκοπιά, από την οποία βλέπουμε τα ζητήματα, μας βοηθά να προβληματιζόμαστε, να μη φοβόμαστε να αξιοποιούμε χρήσιμες επιστημονικές απόψεις που προσεγγίζουν την αλήθεια χωρίς κατ' ανάγκη να ξεκινάνε από τη δική μας κοσμοθεωρητική αντίληψη.

Μας ενδιαφέρει να κατακτήσουμε υψηλό επίπεδο πρόγνωσης που σημαίνει ολόπλευρη ετοιμότητα. Σήμερα στρέφουμε την προσοχή μας στη μελέτη των ζητημάτων σχετικά με το σοσιαλισμό, την πείρα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης του 20ού αιώνα και των αιτιών της ανατροπής. Ζητήματα που αφορούν την εργατική τάξη, τη σύνθεσή της και την πορεία της κοινωνικής και πολιτικής συνείδησής της. Το θέμα του ιμπεριαλισμού και των σύγχρονων εξελίξεων. Μας ενδιαφέρει η μελέτη της ιστορικής πείρας του Κόμματος σε ζητήματα στρατηγικής και τακτικής.

Στις μέρες μας, παρά την ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνικής, τη σχετική βελτίωση του μορφωτικού επιπέδου, εξακολουθεί να υπάρχει και να αναπαράγεται ανοιχτά, και το κυριότερο συγκαλυμμένα, ο μεγάλος εχθρός του ανθρώπου και του κινήματος, ο διαχωρισμός της χειρωνακτικής και πνευματικής δουλιάς, ο διαχωρισμός της θεωρητικής και πρακτικής δράσης.

Βεβαίως, σήμερα οι διαχωρισμοί χειρωνακτικής και πνευματικής δουλιάς δεν εκφράζονται με τον ίδιο τρόπο όπως στο 19ο αιώνα ή και σε μεγάλο μέρος του 20ού. Ούτε στο επίπεδο της εργασίας, ούτε στο επίπεδο της σκέψης και της δράσης των αγωνιστών, των κομμουνιστών. Ωστόσο, υπάρχει πρόβλημα αρμονικής συνένωσης θεωρίας και πράξης. Υπάρχει πρόβλημα κάποιοι να παίζουν μεγαλύτερο ρόλο στη διανοητική δουλιά και άλλοι περισσότερο ρόλο στην πρακτική. Σίγουρα δεν είναι δυνατή η εξίσωση των δύο αυτών πλευρών στο επίπεδο του ατόμου, της προσωπικότητας. Παίζει ρόλο και το μορφωτικό επίπεδο, οι προσωπικές ικανότητες και ιδιότητες, ο καταμερισμός δουλιάς στο κόμμα ή στο κίνημα. Ακόμα η ηλικία, που σχετίζεται με την πείρα.

Υπάρχει πρόβλημα, με ποια έννοια: Ο κάθε αγωνιστής, ο κάθε κομμουνιστής και κομμουνίστρια οφείλουμε να έχουμε, να κατακτάμε ένα όσο γίνεται πιο υψηλό θεωρητικό, πολιτικό και πολιτιστικό, μορφωτικό επίπεδο ώστε να φωτίζει η θεωρία και η επιστημονική μέθοδος τη δράση μας. Εχει ανέβει πολύ ψηλά η σημασία του όγκου, του εύρους, της ποιότητας των γενικών θεωρητικών γνώσεων, του πολιτικού και πολιτιστικού μορφωτικού επιπέδου στην αποτελεσματικότητα της δράσης. Εμείς, δε, που μιλάμε για σοσιαλιστικό μετασχηματισμό, για επαναστατική διαδικασία οφείλουμε να κατακτήσουμε ένα πιο υψηλό θεωρητικό επίπεδο. Η συνειδητή δράση απαιτεί και γνώση και θέληση αυτοθυσίας και αυταπάρνησης. Το καθένα από μόνο του δεν αρκεί.

Τότε μπορεί να ανέβει η συλλογικότητα, η υπεύθυνη σκέψη, η αντικειμενικότητα στην κριτική και στην αυτοκριτική.

Η καταπολέμηση του πρακτικισμού και του εμπειρισμού είναι ο καλύτερος τρόπος για να καταπολεμηθεί ο υποκειμενισμός (άλλο υποκειμενισμός και άλλο προσωπική άποψη). Το ταξικό ένστικτο είναι σημαντικό ζήτημα, αυτό όμως δε φθάνει για να υπάρχει αναπτυγμένη και σταθερή ταξική συνείδηση, ταξική συνειδητότητα. Ο πρακτικισμός κουράζει και αποκαρδιώνει.

Για να είμαι δίκαιη, μπορεί ο πρακτικισμός και ο εμπειρισμός να είναι μαζικό φαινόμενο, όμως δεν πρέπει να υποτιμήσουμε το φαινόμενο του ψευτοδιανοουμενισμού, του εκλεκτικισμού, της επιτήδευσης, της ψευτοεπιστημονικότητας.

Αλλά και σε αυτά τα φαινόμενα μπορεί κανείς να είναι στον ένα ή στον άλλο βαθμό συγκαταβατικός, για ένα διάστημα, όμως σε ένα πράγμα πιστεύω να συμφωνήσουμε: Οτι ο επιστήμονας, ο διανοητής, ιδιαίτερα αυτός που έχει μισθωτή σχέση εργασίας, όταν καταλάβει, αργά ή γρήγορα, ότι οι γνώσεις και ικανότητές του είναι στην υπηρεσία του κεφαλαίου, ότι χρησιμοποιείται για να μένει ο λαός και η νεολαία στην ακινησία της μοιρολατρίας και της αλλοτρίωσης, της αποχαύνωσης, αυτός μια επιλογή έχει: Να δραπετεύσει από το κλουβί των αστικών ιδεών, των ιδεών της αστικής τάξης. Να σταθεί στο πλευρό της εργατικής τάξης, των λαϊκών στρωμάτων. Να ξεπεράσει τις προκαταλήψεις απέναντι σ' αυτό που αναφέρεται ως επαναστατική διαδικασία, κοινωνική επανάσταση, σοσιαλιστική και κομμουνιστική κοινωνία. Να στρατευτεί στο κίνημα κατ' αρχήν, στη μελέτη και στην έρευνα για το λαό. Αυτή η στράτευση είναι υποχρεωτική, διαφορετικά θα μείνει αιώνια στρατευμένος στους στόχους του αντίπαλου, είτε με την ενεργητική του συμμετοχή είτε με την αδιαφορία του. Ουδετερότητα δεν υπάρχει. Ο πραγματικός επιστήμονας, ο διανοητής που είναι ευαίσθητος απέναντι στα πάθη του λαού, δεν πρέπει να ανέχεται να μετατρέπεται ο ίδιος σε πρακτικιστή και εκτελεστικό όργανο των διανοουμένων της αστικής τάξης και του συστήματός της. Στις μέρες μας η κατοχή ενός πανεπιστημιακού διπλώματος, ενός πανεπιστημιακού τίτλου, δε σημαίνει καθόλου δυνατότητα επιστημονικής και διανοητικής δουλιάς με όρους ελευθερίας και ανεξαρτησίας. Σ' αυτό το έδαφος μπορούμε να συζητήσουμε και να δράσουμε από κοινού με πολλούς. Εξαρτάται από εμάς αλλά και από αυτούς.