Ο Ηλίας Κατσούλης με τον Παντελή Θαλασσινό

Το 1988 συνεργάζεται δισκογραφικά με τον Γιάννη Σπανό και τον Νικόλα Μητσοβολέα και γνωρίζεται με τον Παντελή Θαλασσινό. «Ο Ν. Μητσοβολέας τότε δούλευε με τον Σπανό και τους "Λαθρεπιβάτες", σ' ένα χώρο στο Σύνταγμα. Μου είπε ότι είχε δώσει ένα στίχο μου στον Παντελή. Από τότε ξεκίνησε η συνεργασία μας, στον τελευταίο δίσκο των "Λαθρεπιβατών". Μετά γνωρίστηκα και με πολλούς άλλους. Εχω γράψει 280 τραγούδια, ίσως και παραπάνω, που έχουν περάσει στη δισκογραφία. Ούτε κι εγώ το πιστεύω ότι είναι τόσα. Μου φαίνεται σαν να αφορά κάποιον άλλο αυτό το πράγμα, όχι εμένα. Τον πρώτο καιρό, μου φαινόταν απίστευτο, γιατί ήταν ένα όνειρό μου να γράψω τραγούδια. Η συγκίνησή μου, όμως, ήταν μεγάλη, όταν άκουσα πρώτη φορά στο "Θέατρο Βράχων" τον Λιδάκη να τραγουδάει τη "Χαλκίδα" και είδα την ανταπόκριση του κόσμου, ή όταν μετά τη συναυλία στο θέατρο "Πόρτα", έβγαινε ο κόσμος τραγουδώντας "η ψυχή μου θα σαλπάρει στα νερά τα σκοτεινά". Είναι ωραίο να ακούς λόγια που έχεις σκεφτεί, που έχεις γράψει, να τα τραγουδάνε άλλοι άνθρωποι. Είναι πολύ όμορφο να μοιράζεσαι το αίσθημά σου, να ακούς έναν κόσμο να λέει και να συγκινείται με κάτι που σε έχει συγκινήσει. Δεν το λέω από ματαιοδοξία. Δεν είμαι ματαιόδοξος, ούτε έχω καμία επιθυμία μεταθανάτιας υστεροφημίας. Το θέμα είναι να τα ακούς όσο ζεις και να τα χαίρεσαι».

Σχέδιο της Μαρίας Κουναλάκη (από την εικονογράφηση του βιβλίου)

«Από την ποίηση, το διάβασμα. Πάντα διάβαζα και διαβάζω πολύ. Οι συγκινήσεις που νιώθω, ιδιαίτερα όταν διαβάζω ποίηση, μια λέξη, ένα συναίσθημα, αυτό γίνεται τραγούδι. Και με "ντοπάρει" το να ακούω άλλα τραγούδια και να διαβάζω ποίηση. Πολλές φορές όταν ακούω ένα ωραίο τραγούδι, στιχουργών που θαυμάζω όπως π.χ. του Μιχάλη Γκανά, του Θοδωρή Γκόνη κ.ά., ομολογώ ότι ζηλεύω γιατί γράφουν πάρα πολύ ωραία. Πρέπει να γράψω κι εγώ καλύτερα από μένα, όχι από αυτούς, γιατί δε χρειάζεται να μιμηθείς. Μου βάζουν τον πήχη ψηλά και χαίρομαι. Αφορμές επίσης για να γράψω μου δίνει μια ταινία, μια λέξη που θ' ακούσω, μια εικόνα που θα δω στο δρόμο, ή κάτι από την προσωπική μου ζωή».

-- Μιλήσατε για τον πήχη. Στον πολιτισμό μας, τα τελευταία χρόνια είναι μάλλον χαμηλά.

«Αυτό που επικρατεί σήμερα είναι γνωστό και πολυειπωμένο. Και ίσως είναι κοινοτοπία να πω ότι επικρατεί το ελαφρό, το εύκολο, το εύπεπτο. Κάποιοι τραγουδιστές κάνουν μια "σχολή" και βλέπεις τώρα ονόματα σπουδαία ν' ακολουθούν αυτήν τη γραμμή, που είναι η μέση γραμμή. Αυτήν που πιάνει το κοινό, που πουλάει, που παίζεται στο ραδιόφωνο. Πριν από κάποια χρόνια, οι σπουδαίοι τραγουδιστές, η Αρβανιτάκη, η Αλεξίου, ο Νταλάρας παίζανε το καινούριο τους τραγούδι, στην πρώτη του παρουσίαση, στο "Μελωδία". Τώρα παίζονται στο "Σφαίρα FM".

-- Και γιατί να μην παίζονται εκεί, αφού πλέον ταιριάζουν στο στιλ του σταθμού;

«Τραγουδάνε τραγούδια, που να είναι στο πνεύμα αυτού του σταθμού. Ετσι όμως πέφτει η ποιότητα του τραγουδιού. Τελευταία δεν έχω ακούσει ένα δίσκο από τους πολύ καλούς τραγουδιστές, που να με συγκινήσει για να πάω να τον αγοράσω. Αντε να βρεις ένα τραγούδι. Αλλά και από τα λίγα τραγούδια που με συγκίνησαν, κανένα δεν παίζεται στο ραδιόφωνο. Διακρίνω μια ανασφάλεια σε κάποιες μεγάλες φωνές. Αν ήμουνα τραγουδιστής σε αυτό το επίπεδο και είχα κάνει τόσες επιτυχίες, θα κοίταγα να κάνω ένα δίσκο που να με συγκινήσει εμένα και όχι για να πουλήσει. Δε νομίζω ότι έχουν ανάγκη να πουλήσουν. Δεν μπορώ βέβαια να μπω στην ψυχή τους. Μπορεί να θέλουν να ακούγονται, να είναι στην επικαιρότητα... Και αυτό νόμιμο είναι, εξηγείται».

-- Βεβαίως και εξηγείται. Το θέμα είναι τι ψάχνει καθένας...

«Δεν τολμάει κανείς, γιατί είναι γλυκά τα βραβεία "Αρίων". Είδατε πόσοι ενδώσανε. Και ο Πορτοκάλογλου πήγε και ο Σαββόπουλος πήγε και η Αλεξίου πήγε... Λένε να καταργήσουμε τις όχθες. Μα πάντα θα υπάρχει το καλό, το μέτριο, το κακό. Δεν μπορούν να καταργηθούν οι όχθες. Και ας λέει ο Πορτοκάλογλου "εγώ θέλω να είμαι στη μέση του ποταμού". Οι όχθες υπάρχουν, καλώς ή κακώς. Οπως υπάρχουν οι σπουδαίοι συγγραφείς και οι μέτριοι. Δε θα τους βάλουμε όλους στο ίδιο τσουβάλι. Ετσι μπερδεύεται και το κοινό. Να πω ότι ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου είναι το ίδιο με τον Θεοφάνους; Για τις εταιρίες, ίσως να είναι καλύτερος ο Θεοφάνους γιατί αυτός πουλάει... Εγώ πάντως συνεχίζω, ψάχνω και βρίσκω όμορφα τραγούδια. Και να μην ξεχνάμε ότι κάποιοι τραγουδοποιοί γράφουν πολύ καλύτερους στίχους από ορισμένους στιχουργούς. Παράδειγμα, ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου. Νομίζω ότι αυτή τη στιγμή δε γράφει κανένας καλύτερο στίχο από αυτόν. Μ' αρέσει όλο το κλίμα που βγάζουν τα τραγούδια του, αυτό το ροκ, το βαλκανικό, το θεσσαλικό, με γοητεύει. Ισως, επειδή ζει στη Λάρισα και δεν το έχει εμπορευματοποιήσει ακόμα.. Από τις φετινές δισκογραφικές δουλιές, μου άρεσε ο δίσκος του Λουδοβίκου με την Μαριώ, της Βάσως Αλαγιάννη - τη θεωρώ μια εξαιρετική περίπτωση - ο οργανικός δίσκος του Σπύρου Σοφιανόπουλου, το εξαιρετικό τραγούδι του Σταμάτη Κραουνάκη, σε στίχους Οδυσσέα Ιωάννου, "Οι μέρες που δικάζουν", με ερμηνευτές τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου και την Χάρη Αλεξίου. Επίσης, τραγούδια των Κορακάκη, Μήτση, Μωυσή Ασσέρ, Θαλασσινού, Σ. Παπάζογλου, Λ. Καλημέρη...».

Τραγούδια, βέβαια, που σπάνια παίζονται, καθώς «οι παραγωγοί ραδιοφώνου δεν ακούνε, αλλά υπακούνε... Είναι δυνατόν όλοι οι παραγωγοί του τάδε σταθμού να έχουν την ίδια γνώμη, να τους αρέσει και να παίζουν το ίδιο τραγούδι; Αυτό είναι αφύσικο. Κι όμως, παίζουν όλοι το ίδιο. Κάτι έχει γίνει. Δεν ψάχνουνε, δεν έχουν την τόλμη να παίξουν κάποια πράγματα. Παίζουν mainstream, κάτι που έχει καταστρέψει το τραγούδι. Ολοι κοιτάνε αυτήν τη μέση οδό, το μέσο ακροατή. Και υποτιμάνε το κοινό. Πάντως πρέπει να πω, με την ευκαιρία, για τον «902» ότι είναι ο μόνος σταθμός που ακούς πέντε τραγούδια της προκοπής».

Στον ίδιο, πάντως, «αρέσουν τα μελαγχολικά τραγούδια, όχι τα απαισιόδοξα, γιατί εκφράζουν τον ανθρώπινο πόνο, που είναι κατά τη γνώμη μου η γενεσιουργός αιτία της τέχνης. Αν δεν πονάει κανείς, αν δεν έχει υποφέρει, αν δεν έχει νιώσει στο πετσί του κάποιες καταστάσεις, τι να γράψει; Δεν μπορώ ν' ακούω στο τραγούδι "χαμογέλα, είναι όλα καλά", ή "να γελάς, να γελάς". Πώς να γελάσω; `Η, μάλλον, γελάω πικρά, με όλες αυτές τις ανοησίες». Αναφερόμενος στην περίοδο ανάτασης του τραγουδιού, τη δεκαετία του '60, ο Ηλ. Κατσούλης λέει: «Τότε υπήρχαν φοβερές δυσκολίες, αλλά υπήρχαν οράματα. Σήμερα όλα είναι πολύ ιδιωτικά: τα συναισθήματα, οι αγωνίες που καθένας τις κρατάει μέσα του και δεν εκδηλώνεται, δε συμμετέχει. Πόσοι πάνε στις πορείες; Μήπως κοινά πράγματα δε ζητάμε; Κάποιοι έχουν απογοητευτεί... Παράλληλα, η τηλεόραση έχει περάσει τελείως απατηλά μηνύματα. Εχει δημιουργήσει είδωλα, που είναι αστραφτερά, σε θαμπώνουν και σε αποπροσανατολίζουν από την ουσία».

Η σημερινή κρίση της δισκογραφίας, λέει ο Ηλ. Κατσούλης, «δεν οφείλεται στο ότι δεν υπάρχουν δημιουργοί. Παιδιά που γράφουν στίχους και μουσικές μού φέρνουν εξαιρετικά τραγούδια, που αν ήμουνα παραγωγός θα τα έβγαζα αμέσως. Λένε ότι είναι αντιεμπορικά... Η κρίση δεν οφείλεται στους δημιουργούς. Λένε επίσης ότι δεν υπάρχουν λαϊκοί συνθέτες. Υπάρχουν πάρα πολλοί, που έχουν γράψει πολύ ωραία λαϊκά τραγούδια. Αλλά και να τα γράψουν, δεν τα παίζουνε. Εδώ με το ζόρι παίζουν τον Κορακάκη και τον Νικολόπουλο. Τη μεγαλύτερη κρίση νομίζω ότι την περνάει ο στίχος, καθώς δεν παίρνουν από τους στιχουργούς αυτά που γράφουν και που θέλουν να γράφουν. Ετσι, ή τα αφήνεις στο συρτάρι ή, αν είσαι λίγο ενδοτικός, κάνεις αυτολογοκρισία και επεμβάσεις για να τα πάρουν. Υπάρχουν τραγούδια όμορφα, όμως δεν τα προβάλλουν. Κι όταν αυτά που έχουν ψυχή, δεν παίζονται στο ραδιόφωνο, απογοητεύεσαι. Λες τώρα τι να γράψω;».

Μάνα/ δε θα ξαναδούμε τον Safdar/ το μέλι των ματιών του το γλυκό/ στα μελαμψά του βλέφαρα να στάζει/ νύχτες/ να ψάχνει για δολάρια στα μπαρ/ για να αγοράσει δρόμο μυστικό/ που ούτε ο Θεός ξέρει πού βγάζει/ Σε πέτρες δε θα γράφει προσευχές/ δε θα γητεύει φίδια στο Καράτσι/ σ' εμπόρους που έχουν πέτρινες ψυχές/ λαθραία θα πληρώνει το χαράτσι

Μάνα/ δε θα ξαναδούμε τον Safdar/ μερόνυχτα σαράντα ν' αγρυπνά/ μες στο τζαμί ξυπόλυτος να μπαίνει/ μάνα/ δεν έμαθε κολύμπι ο Safdar/ μονάχα στα βουνά να τριγυρνά/ να κυνηγάει ανέμους και να δένει/ Της θάλασσας το αίμα σκοτεινό/ στις φλέβες της μια μαύρη τρικυμία/ και ο Safdar στης Σύρας το στενό/ και στα άγρια της Μυκόνου λατομεία

*Ανέκδοτο τραγούδι του Ηλ. Κατσούλη, από τη συλλογή «Με τα φτερά του έρωτα κι απόψε θα σ' αγγίξω». Αναφέρεται στον πνιγμό Πακιστανού πρόσφυγα, στης Σύρας το στενό - το πτώμα του βρέθηκε στα λατομεία της Μυκόνου. Ο αδελφός του τηλεφώνησε στο Καράτσι, στη μάνα τους, και της είπε «Μάνα δε θα ξαναδούμε τον Safdar» (από τις εφημερίδες, πριν από 4 χρόνια).

(β) «Αξιολόγηση». Στα πλαίσιο της συζήτησης πρέπει να αναλύσουμε πώς θεωρούμε εμείς τη διαδικασία της «αξιολόγησης» ως διαδικασία κοινωνικού ελέγχου, με βάση τα μαρξιστικά και λενινιστικά πρότυπα, όπου η ανάδειξη του καλύτερου συνιστά ανάγκη της λύσης των λαϊκών προβλημάτων, σε όλα τα κοινωνικά πεδία και όχι κατασκευή συσχετισμών για την επιβολή του «δικού» μας. (γ) «Μηχανισμοί πρόσβασης στα ΑΕΙ και ΤΕΙ». Μια συζήτηση που θα δώσει τη δυνατότητα να αναδειχτεί η δική μας «Θέση» για τη λειτουργική αυτονομία της Δευτεροβάθμιας και το συγκεκριμένο αποχαρακτηρισμό της ως κέντρου προετοιμασίας για τη συμμετοχή των αποφοίτων της στις Πανελλήνιες. Μια θέση, και πρέπει να το αναπτύξουμε αυτό απλά και αξιόπιστα, όχι με γενικόλογες τοποθετήσεις, που πολλές φορές συνιστά μια οραματική περιγραφή, και στη χειρότερη περίπτωση μεταφυσική!

2.2. Ομάδα δεύτερη: «Θέματα για κινητοποιήσεις αρνήσεων». Στην ομάδα, αυτή με τον προτεινόμενο συμβατικό τίτλο μπορούν, κατά την άποψή μου, να ενταχθούν τα θέματα που προκαλούν χρόνια προβλήματα στην ομαλή λειτουργία της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης. και εν πολλοίς φαλκιδεύουν το δημόσιο χαρακτήρα της και αναγκάζουν μερικές φορές το λαό μας να πιστεύει πως η ιδιωτικοποίηση των ΑΕΙ και ΤΕΙ θα τα βοηθήσει να ξεπεράσουν τις κρίσεις τους, εξασφαλίζοντας έτσι την επαγγελματική κατοχύρωση των αποφοίτων τους. Τέτοια θέματα είναι (α) «Η ανάληψη από εργολάβους ιδιώτες βασικών δραστηριοτήτων των ΤΕΙ και ΑΕΙ». (β) «Η ανεξέλεγκτη εισβολή των ερευνητικών προγραμμάτων». Οι σχετικές κινητοποιήσεις θα έχουν ως σκοπό την εγκατάσταση ενός συγκεκριμένου επιστημονικού - εκπαιδευτικού ελέγχου, που θα τείνει στην αποκάλυψη και στην άρνηση των προγραμμάτων εκείνων που χρηματοδοτούνται από μεγάλες επιχειρήσεις και οργανισμούς, με σκοπό την πραγματοποίηση έρευνας, το προϊόν της οποίας δε σχετίζεται με τον εκσυγχρονισμό της εκπαιδευτικής διαδικασίας, ούτε προορίζεται για την αξιοποίησή του στην προσπάθεια αντιμετώπισης και λύσης των κοινωνικών προβλημάτων. (γ)Η ανεξέλεγκτη λειτουργία των «Ανοιχτών πανεπιστημίων» και άλλων, ποικιλώνυμων «εκπαιδευτικών ιδρυμάτων», που σφετερίζονται την κοινωνική και επαγγελματική αυθεντικότητα των πτυχίων της δημόσιας Τριτοβάθμιας.

2.3. Ομάδα τρίτη: «Θέματα για κινητοποιήσεις διεκδικήσεων». Τα θέματα της ομάδας αυτής είναι πολλά και δημιουργούν μόνιμα τις αιτίες προβλημάτων, που με τη σειρά τους αποτελούν τις αιτίες για άλλες προβληματικές καταστάσεις και που κατά καιρούς απασχολούν την κοινή γνώμη, γίνονται αφορμή για αποπροσανατολιστικές συζητήσεις και πρόφαση στην κυβέρνηση να καταφεύγει σε νομοθετικές ρυθμίσεις, που δεν αντιμετωπίζουν πολιτικά το πρόβλημα, απλώς το «μετονομάζουν». Χαρακτηριστικά θέματα αυτής της ομάδας, που επιβάλλεται να συνιστούν βασικές αιτίες για «κινητοποιήσεις διεκδικήσεων», είναι η φοιτητική μέριμνα, οι χαμηλές χρηματοδοτήσεις, οι ελλείψεις εκπαιδευτικού προσωπικού, η υποβαθμισμένη υλικοτεχνική υποδομή, η επαγγελματική κατοχύρωση των πτυχιούχων ΑΕΙ και ΤΕΙ και η επαναφορά της επετηρίδας.

3. Η παραπάνω μεθοδολογική πρόταση ασφαλώς και δε διεκδικεί τη μοναδικότητα στην αναζήτηση ενός αποτελεσματικού τρόπου μετατροπής των στρατηγικών «θέσεων» σε αγωνιστική τακτική. Οπωσδήποτε όμως αποσκοπεί στην κατασκευή ενός οργανωτικού «εργαλείου», με τη βοήθεια του οποίου διευκολύνεται η συγκρότηση ενός Διαλόγου που μπορεί να είναι «εθνικός», σε καμιά περίπτωση όμως δεν μπορεί να είναι «στημένος».