ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ | ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Ανάγκη η συσπείρωση των καλλιτεχνικών δυνάμεων

Συζήτηση με την σοπράνο Βάσω Παπαντωνίου, πρόεδρο της Εταιρείας για τη Δημιουργία Νέου Κτιρίου της ΕΛΣ και της Ακαδημίας «Μαρία Κάλλας»

«Ας κάνουμε το όραμα όπερα». Μ' αυτό το σύνθημα η μη κερδοσκοπική Εταιρεία για τη Δημιουργία Νέου Κτιρίου της Ελληνικής Λυρικής Σκηνής και της Ακαδημίας «Μαρία Κάλλας» στον Κεραμεικό ξεκίνησε πριν πέντε χρόνια τις προσπάθειές της για τη δημιουργία ενός νέου κατάλληλου κτιρίου για το λυρικό μας θέατρο, με πρωτεργάτη την σοπράνο Βάσω Παπαντωνίου, πρόεδρο της Εταιρείας. Παρά τις κατά καιρούς υποσχέσεις από τις κυβερνήσεις ΠΑΣΟΚ και ΝΔ, το όνειρο παραμένει μακρινό, ενώ η Λυρική ζει τις δυσκολότερες ίσως μέρες της. Η Β. Παπαντωνίου, πάντως, επιμένει ν' αγωνίζεται για το «μεγάλο σκοπό» και ελπίζει, τονίζοντας πως «η εξουσία επιβάλλει, η πειθώ επιβάλλεται».

Η συζήτησή μας έγινε λίγες μέρες μετά τη συζήτηση της Επερώτησης του ΚΚΕ για τον Πολιτισμό, στη Βουλή, όπου είχε κληθεί να την παρακολουθήσει. «Πρέπει ν' αναρωτηθούμε κατά πόσο η πολιτεία ενδιαφέρεται για τον πολιτισμό», αναφέρει. «Στην Επερώτηση του ΚΚΕ δεν εθίγη μόνο το θέμα των μουσικών συνόλων, του κτιρίου της Λυρικής και των θεάτρων, αλλά γενικότερα ζητήματα πολιτισμού. Με τάραξε βαθύτατα σαν πολίτη αυτής της χώρας ότι δεν υπήρχε ούτε ένας βουλευτής από τα άλλα κόμματα. Τα έδρανα ήταν άδεια. Ηταν τραγικό, ένιωσα να φεύγει το έδαφος κάτω από τα πόδια μου. Αναρωτήθηκα πού στηρίζεται ο πολιτισμός μας. Πού στηρίζονται οι άνθρωποί του, δημιουργοί, ερμηνευτές κ.ά. - μιλάμε πάντα για την υψηλή τέχνη. Με τάραξε η απουσία των βουλευτών, γιατί σημαίνει απαξίωση. Δείχνει ότι ο πολιτισμός δε σημαίνει τίποτα γι' αυτούς και για τα κόμματά τους. Ηταν μόνο ο κ. Καρράς από τη ΝΔ, ο οποίος ήρθε μόνο για πέντε λεπτά. Δεν ήταν ούτε στην ομιλία της κ. Παπαρήγα, ούτε καν στην εισήγηση του κ. Χουρμουζιάδη. Εμεινε ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος του ΠΑΣΟΚ, ίσα - ίσα για να απαντήσει στον κ. Τατούλη, περί άδειων ταμείων κλπ. Μέχρι εκεί ήταν το θέμα και ο προβληματισμός του. Εξάλλου, είναι γνωστό σε όλους μας τι είχε γίνει στο ΥΠΠΟ και σε σχέση με το Μέγαρο... Ο κ. υφυπουργός, ενώ του ετέθησαν πολύ συγκεκριμένα ερωτήματα και παρεκάλεσε η κ. Παπαρήγα να της δοθεί μια απάντηση, αυτός μίλησε πάλι αφηρημένα, με γενικότητες. Οσοι ήμασταν στα θεωρεία φύγαμε με την ίδια πικρία, καθώς στην ουσία είμαστε πάλι στα λόγια...».

Σχέδιο... σκοπιμότητας για την ΕΛΣ

Γρηγοριάδης Κώστας

Σχετικά με το πρόβλημα της Λυρικής, η Β. Παπαντωνίου θεωρεί «πολύ μεγάλο υπεύθυνο τον κ. Καρυτινό, τόσο για την οικονομική κατάσταση του οργανισμού όσο και για το θέμα του κτιρίου. Οταν τοποθετήθηκε στο υπουργείο ο κ. Τατούλης εκάλεσε τους κυρίους Καρυτινό και Ευαγγελάτο από τη Λυρική και από την Εταιρεία εμένα και τον αντιπρόεδρο κ. Οδ. Κυριακόπουλο, καθώς και τον κ. Φ. Παπαθανασίου από τους Φίλους ΕΛΣ για να μας ρωτήσει τι πιστεύουμε για τη θέση της Λυρικής. Ολοι συμφώνησαν ότι ο Κεραμεικός σαν θέση είναι ο ιδανικός χώρος. Ο κ. Τατούλης στη συνέχεια ανέθεσε στους κυρίους Ευαγγελάτο και Κυριακόπουλο να κάνουν ένα μπίζνες πλαν, ένα σχέδιο σκοπιμότητας για το κατά πόσο είναι απαραίτητη να γίνει η Λυρική Σκηνή. Την έρευνα σκοπιμότητας προσφέρθηκε να κάνει μαζί με τους φορείς της ΕΛΣ η εταιρία "Μακένζι", που ασχολείται με πολύ μεγάλα έργα. Προκειμένου να υπάρξει μια συγκριτική μελέτη και κάτι σοβαρό, εμάζεψαν οικονομικά στοιχεία απ' όλα τα θέατρα. Ομως από τη Λυρική οι συνεργάτες του κ. Καρυτινού αρνήθηκαν να μας δώσουν τα οποιαδήποτε στοιχεία. Απόδειξη ότι υπήρξαν σπατάλες. Το ότι έφτασαν να μην έχουν να πληρωθούν δεν ήταν μόνο αποτέλεσμα του ότι αργούσαν να τους πληρώσουν, αλλά και μιας κακής διαχείρισης».

- Γιατί δε ζητούσατε τα οικονομικά στοιχεία από το ΥΠΠΟ;

- Δεν τα είχε το υπουργείο. Ο κ. Καρυτινός εξάλλου είχε μια άριστη συνεργασία με τον κ. Βενιζέλο. Χαρακτήρισε ιδανική την απίστευτη πρότασή του να ανακαινισθούν τα «Ολύμπια», ενώ έπαιξε το ρόλο του μεσάζοντος και συνεργάστηκε με το Μέγαρο. Είναι ένα πρόσωπο κλειδί για τη μοίρα της Λυρικής. Αν δε συμφωνούσε με τον κ. Βενιζέλο δε θα ετίθετο ποτέ θέμα ανακαίνισης των «Ολυμπίων» και δε θα πισωγυρίζαμε στο κτιριακό θέμα.

- Προς τι η έρευνα σκοπιμότητας για τη Λυρική; Ενα υπουργείο ζητά να δικαιολογήσει γιατί να υπάρχει Λυρική Σκηνή στη χώρα; Μα αυτό είναι τρελό...

- Ακριβώς. Είναι τρελό. Ισως για να μπορέσει να κερδίσει χρόνο ο συγκεκριμένος υπουργός. Ομως εκεί φτάσαμε. Να χρειάζεται να πείσουμε την πολιτεία για την ανάγκη του αυτονόητου. Για το ότι αυτός ο θεσμός της Λυρικής είναι πολύ πριν από τα Μέγαρα και τα όποια άλλα που δεν είναι καν θεσμοί. Για το ότι επείγει να γίνει το κτίριο και ότι είναι ντροπή μας που η Ελλάδα δεν έχει έναν κατάλληλο χώρο να στεγάσει την όπερά της.

Τα έδωσαν στο Μέγαρο

Οσον αφορά στις αθετημένες υποσχέσεις της προηγούμενης κυβέρνησης, η Β. Παπαντωνίου αναφέρει: «Οταν πριν τρία χρόνια αντελήφθην τις προθέσεις του κ. Βενιζέλου, ζήτησα από τον κ. Καρυτινό να καλέσει τους επικεφαλής όλων των ομάδων της ΕΛΣ για να τους ανακοινώσω κάποια πολύ σοβαρά πράγματα και να προλάβω κάποιες ενέργειες του κ. Βενιζέλου, ο οποίος απροκάλυπτα μου είχε πει ότι δεν υπάρχουν τα χρήματα και ότι τα έχουν δώσει στο Μέγαρο. Δεν μπορούσε να μου το αρνηθεί. Αλλά ενώ απαγορεύεται από το νόμο να παρίσταται ο διευθυντής στην ενημέρωση, ήταν εκεί. Τους είπα ότι εάν δεν πάρετε θέση σαν σύνολο και όχι ένας - ένας μπορεί και να σας κλείσουν. Μπορεί και να σας προτείνουν κάποιες λύσεις του τύπου να σας φιλοξενεί το Μέγαρο ή να σας παίρνει όποτε θέλει και να μην προωθούνται τα αιτήματά σας μέχρι του σημείου να σας κλείσει. Ο κ. Καρυτινός βέβαια τις όποιες ανησυχίες είχα τις διασκέδαζε... Δυο μέρες πριν την αισχρή λύση, το πυροτέχνημα του κ. Βενιζέλου, ήρθε να με συναντήσει ένας κύριος εκ μέρους του κ. Σημίτη... Του ζήτησα τουλάχιστον να πείσουν τον υπουργό Πολιτισμού να εξασφαλίσει το οικόπεδο για τη Λυρική. Να πει ότι ο χώρος που προορίζεται για κτίσμα μεγάλης πολιτιστικής εμβέλειας στο Γκάζι είναι η Λυρική Σκηνή. Να καπαρώσει το οικόπεδο κατά κάποιον τρόπο. Μου απάντησε ότι το ΥΠΠΟ προτίθεται να κάνει το έργο. Να μείνω ήσυχη, ότι αυτό θα γίνει και ότι ο κ. πρωθυπουργός το θέλει... Και μετά βγαίνει ο κ. Βενιζέλος και λέει αυτά περί ανακαίνισης των "Ολυμπίων"...».

«Αν ο χώρος του Κεραμεικού εντασσόταν στις ολυμπιακές διαδικασίες θα γινόταν τάχιστα, θα είχαν προβλεφτεί τα ποσά για να αποζημιωθούν οι κάτοικοι για τις απαλλοτριώσεις. Αυτή τη στιγμή μέχρι και απειλές έχουν γίνει από κάποιους ιδιώτες. Κάτοικοι που θέλουν να γίνει η όπερα μου είπαν ότι απειλούνται για να μη δεχτούν τις απαλλοτριώσεις. Κάποιους μάλιστα τους πίεσαν τόσο ώστε να κάνουν μια κίνηση εναντίον της απαλλοτρίωσης. Ομως το πιο σοβαρό είναι η στάση του δήμου. Η κ. Μπακογιάννη, ενώ πριν ήταν υπέρ, τώρα δε θέλει να γίνουν οι απαλλοτριώσεις. Κι αυτό δεν το έχω καταλάβει. Στο Συμβούλιο της Επικρατείας υπάρχουν δύο προσφυγές να μη γίνουν οι απαλλοτριώσεις. Στις 25 του μηνός επρόκειτο να περάσει το θέμα των απαλλοτριώσεων. Πάλι ανεβλήθη. Εν τω μεταξύ τα ποσά των απαλλοτριώσεων έχουν ανεβεί σε δυσθεώρητα ποσά. Το θέμα πλέον ξεκινάει με μια υπερτίμηση του κόστους».

Απαραίτητη η Μουσική Ακαδημία

Αναφερόμενη στην έλλειψη Μουσικής Ακαδημίας, αλλά και στις τελευταίες ανακοινώσεις του ΥΠΠΟ, η Β. Παπαντωνίου τονίζει: «Φεύγουν οι ταλαντούχοι μας στο εξωτερικό και δε δέχονται τα πτυχία τους. Αφήστε την εκμετάλλευση, το πόσα ωδεία και μουσικές σχολές έχουν βγει. Δίνονται δισεκατομμύρια για μουσικές σπουδές, το επίπεδο των οποίων είναι εξαιρετικά χαμηλό. Είναι ντροπή, κοροϊδία. Εκμεταλλεύονται ασύστολα τον κόσμο. Ο οποιοσδήποτε παίρνει ένα δίπλωμα που το έχει πληρώσει και ανοίγει ένα ωδείο, μια σχολή. Πάει το παιδάκι, ο κάθε διψασμένος και του δίνουν σκουπίδια. Και ο ταλαντούχος νέος αν δεν πάει στο εξωτερικό χάνεται. Γι' αυτό μίλησα για την ανάγκη Μουσικής Ακαδημίας. Για να μη χάνονται τα ταλέντα. Οραματιζόμουν το κτίριο της Λυρικής μαζί με τη Μουσική Ακαδημία. Τώρα ξαφνικά μας προέκυψε η Ακαδημία Τεχνών - άλλο οξύμωρο, που ανάλογό του δεν υπάρχει πουθενά στον κόσμο - όπου κινηματογράφος, εικαστικά, μπαλέτο, μουσική όλα θα είναι μαζί σε ένα χώρο...».

«Ντίσνεϊλαντ» ιδιωτών;

«Οσο για το Μουσικό Πάρκο, που ανακοινώθηκε τελευταία, είμαι βαθύτατα προβληματισμένη για το τι θα προκύψει από αυτό. Μια Ντίσνεϊλαντ; Τι θα είναι; Και τι σημαίνει συνεργασία με το ιδιωτικό κεφάλαιο; Μέχρι πού, πώς; Αν μπει ο ιδιώτης, θα θέλει να βάλει και άλλα πράγματα. Θα θέλει να έχει ρόλο και στο ποιος θα διευθύνει και ποιος θα είναι καλλιτεχνικός διευθυντής. Αυτά είναι πολύ επικίνδυνα πράγματα. Εμείς πιστεύουμε ότι το κτίριο της Λυρικής πρέπει να γίνει από κοινοτικά κονδύλια και με διεθνή διαγωνισμό. Είπαμε ότι θα μπορούσαμε να μαζέψουμε χρήματα για να στηρίξουμε το διεθνή διαγωνισμό. Εδώ δεν προβλέπεται διεθνής διαγωνισμός, αλλά ανάθεση. Εάν ξεκινάμε πάλι με υποψίες και αβεβαιότητες, τότε είμαστε πάλι σε μια τραγική στιγμή από την αρχή αμφισβήτησης, απαξίωσης».

- Είναι δυνατόν ένα κράτος να στηρίζει τον πολιτισμό του στο ιδιωτικό κεφάλαιο;

- Οχι και ειδικά για έναν κρατικό θεσμό. Απ' ό,τι ξέρουμε, σ' όλο τον κόσμο οι χορηγίες είναι για συγκεκριμένες παραγωγές. Μπορεί να υπάρξει δωρεά, π.χ. για αποπεράτωση. Εμείς αυτό θα κάνουμε. Ομως ένα τέτοιο μοναδικό κτίριο πρέπει να είναι ορόσημο για μια πόλη και όχι να το πάνε στην άκρη της. Και δε διανοείται κανείς ότι δε θα γίνει χωρίς διεθνή διαγωνισμό.

- Θεωρείτε ότι η πολιτική ΝΔ και ΠΑΣΟΚ ταυτίζεται στα ζητήματα του πολιτισμού;

- Το γεγονός ότι δεν υπήρξαν ούτε 2-3 βουλευτές από τη ΝΔ και το ΠΑΣΟΚ, έτσι για τον τύπο, στη Βουλή κατά την Επερώτηση είναι ενδεικτικό. Νομίζω ότι μόνο τα αριστερά κόμματα δίνουν βάρος και σημασία στην έννοια πολιτισμός.

Μόνη λύση ο δρόμος

- Πού οδηγεί αυτή η κατάσταση;

- Αν δεν υπάρξει συσπείρωση των καλλιτεχνικών δυνάμεων, των φορέων που πραγματικά στηρίζουν και προωθούν τον πολιτισμό στη χώρα, δε θα γίνει τίποτα. Πρόσφατα τραγούδησα στη Θεσσαλονίκη με την Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης. Ενα εξαιρετικό σύνολο, που πληρώνει 5 χιλιάδες ευρώ ενοίκιο στο Μέγαρο Θεσσαλονίκης. Δεν έχει αίθουσα ούτε για πρόβες και πληρώνει χίλια ευρώ για μία στη Μακεδονικών Σπουδών, όπου όταν έκανα την πρώτη πρόβα κόντεψα να πάθω ασφυξία. Είναι μουσικοί που βρίσκονται σε εμπόλεμη κατάσταση για να διεκδικήσουν ένα χώρο. Για να διεκδικήσουν την ύπαρξή τους. Το ίδιο συμβαίνει με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, με την Ορχήστρα των Χρωμάτων, με τη Λυρική. Τους είπα: βγείτε, μιλήστε. Βγήκαν, μίλησαν. Και πρέπει να ξαναμιλήσουν. Δεν υπάρχει άλλος δρόμος, παρά ο δρόμος. Δε γίνεται διαφορετικά. Ούτε εγώ μιλούσα. Αλλά κάποιος πρέπει να μιλήσει. Ολοι ξέρουν, αλλά σωπαίνουν. Τα γεγονότα και οι θρασύτατες πράξεις των άλλων σε κάνουν συνένοχο, συνυπεύθυνο. Και να μην πούμε για το πόσες όπερες έχουν η Βουλγαρία, η Τουρκία, η Αλβανία... ΄Η για την όπερα του κ. Λαμπράκη που ξεκίνησε σαν γκαράζ... Τα έγραψα σε επιστολή που έχει ήδη δημοσιευτεί. Από εκεί και πέρα η πλευρά του συγκροτήματος απήντησε με σιωπή. Αντίθετα βγήκε με ψεύτικα στοιχεία για ν' απαντήσει στους εργαζόμενους της Λυρικής.

Ρουμπίνη ΣΟΥΛΗ

Μνημεία και αγορά

Η αγορά δεν είναι ένας αφηρημένος όρος, ούτε, πάλι, είναι μόνο ένας συγκεκριμένος χώρος, το κομμάτι μιας πόλης, να πούμε, όπου συναντιούνται δυο «κατηγορίες» ανθρώπων, αυτοί που πουλάνε κι αυτοί που αγοράζουν. Η αγορά, είτε είναι «όρος» είτε είναι «χώρος», είναι πρώτ' απ' όλα προϊόν της Ιστορίας. Κι αυτό σημαίνει πως την αγορά από την πρώτη της αρχή, με όποια μορφή κι αν είχε αυτή και όποιο περιεχόμενο, την προσδιόρισε η πάλη του ανθρώπου με το Αλλο. Κι αυτό το Αλλο πρώτα ήτανε η φύση, που την αντιμετώπιζε ο Ανθρωπος ως μοναχική ύπαρξη ή ως μέλος μιας ομάδας και ύστερα ήτανε η αντίπαλη Τάξη που την αντιμετώπιζε ως μέλος κι αυτός μιας άλλης τάξης. Στην πρώτη περίπτωση, το περιεχόμενο της «πάλης» ήτανε η ίδια η παραγωγή της τροφής και η διάθεση του πλεονάσματος, όταν αυτό προέκυπτε. Ιδιαίτερα, το «πλεόνασμα» ήτανε σημαντικός σταθμός στην Ιστορία. Ετσι ή αλλιώς όμως αυτό το πλεόνασμα δεν ήτανε μόνο μια «ποσότητα» στη ζωή των ανθρώπων, ήτανε και μια «ποιότητα». Τους ανάγκασε να προβληματιστούν, να σκεφτούν τι έπρεπε να κάνουν.

Το πρώτο, βέβαια, που σκέφτηκαν ήτανε: να φτιάξουν μεγάλα αγγεία, πιθάρια, δηλαδή, και να το υποθηκεύσουν, για να το ξοδέψουν αργότερα. Το δεύτερο, και δεν είναι αυθαίρετο να το υποθέσουμε, ήτανε να φροντίσουν έτσι ώστε και την άλλη χρονιά να έχουν το ίδιο πλεόνασμα. Και όταν, φυσικά, αυτό το πλεόνασμα θα μεγάλωνε, ασφαλώς και δε θα σκέφτηκαν μόνο να κάνουν μεγαλύτερα πιθάρια, γιατί μια τέτοια απόφαση θα προκαλούσε και άλλα προβλήματα, αλλά να το πάρουν στον ώμο, ή κάπως έτσι, να πάνε στο γειτονικό οικισμό και να το ανταλλάξουν με άλλα προϊόντα που τα είχανε ανάγκη. Ετσι πάνω κάτω γεννήθηκε η πρώτη αγορά στην Ιστορία του Ανθρώπου. Ετσι γεννήθηκαν και οι πρώτοι έμποροι. Δε θα ήτανε, λοιπόν, υπερβολικό να πούμε πως το πλεόνασμα είναι ένας σημαντικός ιστορικός σταθμός όχι μόνο στην οικονομία αλλά και στον Πολιτισμό. Από τότε οι άνθρωποι άρχισαν να βλέπουν αλλιώς την καθημερινή τους ζωή. Να αναζητούν τους Αλλους για να ανταλλάξουν αυτά που τους περίσσευαν με αυτά που τα είχαν ανάγκη και περίσσευαν στους άλλους. Εμπλεξαν έτσι οι δικές τους ζωές με τις ζωές των άλλων. Αναγκάστηκαν να βρούνε καινούριες λέξεις για να συνεννοηθούν, ώστε οι ανταλλαγές τους να γίνονται με τάξη. Φυσικά θα άρχισαν να παζαρεύουν, να μαλώνουν, να συνειδητοποιούν τι σημαίνει ποιότητα και τι κέρδος. Να συμβαίνει, με άλλα λόγια, αυτό που θα γράψει χιλιάδες χρόνια αργότερα ο Μαρξ «οι σχέσεις των ανθρώπων είναι σχέσεις εμπορευμάτων».

Στη δεύτερη περίπτωση, στην πάλη μιας Τάξης με μια άλλη Τάξη τα πράγματα άλλαξαν. Το «πλεόνασμα» δεν το διαχειρίζονταν οι ίδιοι οι παραγωγοί. Οι «άλλοι» δεν ήτανε πια οι αγαθοί γείτονες που ανάλογα με τις δικές τους ανάγκες, τα «ελλείμματα» ή τα «περισσεύματά» τους έπαιρναν μέρος σε ένα συμπαθητικό «πάρε-δώσε». Τα πιθάρια δεν μπορούσαν να παίξουν κανένα ρόλο, τη θέση τους την πήραν οι αποθήκες και τις αποθήκες, φυσικά, δεν τις διαφέντευαν οι ίδιοι οι παραγωγοί. Οσο μεγάλωνε το περίσσευμα τόσο μεγάλωναν κι αυτές και τη λειτουργία τους έπρεπε κάποιοι άλλοι να την ορίσουν. Τώρα με άλλες λέξεις. Κι όπου οι λέξεις δεν έφερναν αποτέλεσμα, έπαιρνε τη θέση τους το μαστίγιο. Επόμενο ήτανε, λοιπόν, οι άνθρωποι να χωριστούνε στα δυο, από τη μια μεριά αυτοί που κρατούσαν στο χέρι τους το μαστίγιο, κι από την άλλη εκείνοι που κουβαλούσαν στον ώμο τους το περίσσευμα. Πάνω κάτω έτσι άρχισε η Πάλη των Τάξεων, άλλοι να παράγουν και άλλοι να μαστιγώνουν!

(Συνεχίζεται)

Του
Γιώργου ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΑΔΗ