«Το βλέμμα του μελαμψού άνδρα»

Με «Το βλέμμα του μελαμψού άνδρα», ο Ισπανός συγγραφέας καυτηριάζει τα ρατσιστικά αισθήματα συμπατριωτών του κατά των απελπισμένων λαθρομεταναστών, ιδιαίτερα των Αφρικανών, που θαλασσοπνίγονται ή ξεβράζονται στις ακτές της Ισπανίας. Η εναντίωση του συγγραφέα στο ρατσισμό είναι σαφής. Η πρόθεσή του βαθύτατα ουμανιστική. Ομως, ο ιδεολογικός -κοινωνικός «εξοπλισμός» του αβαθής και η πλοκή του ασταθής, γέρνοντας περισσότερο προς την κωμωδία. Ο συγγραφέας δε λέει λέξη για τα οικονομικο-πολιτικά αίτια του παγκοσμιοποιημένου πλέον φαινομένου της μετανάστευσης, της άγριας εκμετάλλευσης των μεταναστών και του ρατσισμού. Αποδίδει την ευθύνη για το ρατσισμό στην ανοησία ατόμων και το πρόβλημα στις γλωσσικές και πολιτισμικές διαφορές. Με αυτή τη ρηχή αντίληψη, μορφοποιεί το φαινόμενο του ρατσισμού με ένα ανόητο ζευγάρι μικροαστών που πάνε σε μια ακρογιαλιά, με τα μικρά παιδιά τους, για να μαζέψουν κοχύλια. Εκεί ξαφνικά ξεβράζεται ένας νεκρός Αφρικανός και ένας νεαρός συμπατριώτης του που ζητά βοήθεια. Εντρομοι οι ανόητοι σύζυγοι, επηρεάζοντας και τα παιδιά τους, αρνούμενοι να καταλάβουν ακόμα και τα χειρονομιακά νοήματα του δύστυχου Αφρικανού, τον πόνο του για το θαλασσοπνιγμένο φίλο του, τον αντιμετωπίζουν σαν «δαίμονα» και «φονιά», καταντώντας ουσιαστικά γελοίοι. Το ολοφάνερα αδύναμο και επιφανειακό έργο, μεταφρασμένο από την Μαρία Χατζηεμμανουήλ, ευεργετήθηκε πραγματικά από τη σκηνοθεσία του Στάθη Λιβαθινού. Σκηνοθεσία που ανέδειξε με ρεαλιστική αμεσότητα την ανόητη, έως γελοία, μικροαστική ρατσιστική υστερία, αλλά και με ποιητικότητα το δράμα, τον πόνο και το νόστο, το φόβο και την ανασφάλεια των ξεριζωμένων μεταναστών, αντιστρέφοντας έτσι το κέντρο βάρους του έργου από την ανάλαφρη κωμωδία προς το δράμα. Δημιουργικοί συμπαραστάτες της σκηνοθεσίας ήταν η αισθαντική μουσική του Θόδωρου Αμπαζή, οι ατμοσφαιρικοί φωτισμοί του Φίλιππου Κουτσαφτή, το λιτό σκηνικό και τα ρεαλιστικά κοστούμια της Θάλειας Ιστικοπούλου και οι γόνιμες ερμηνείες των ηθοποιών: Μαρία Σαββίδου, Στάθη Γράψα, Νάντιας Παπαθεοδώρου, του μικρού Αντίνοου Αλμπάνη και των εκφραστικότατων, αφρικανικής καταγωγής, Μιχάλη Αφολογιάν και Τζέφερσον Λουίζ.

Στα 1815 ο Χιώτης λόγιος Κωνσταντίνος Κοκκινάκης, σπουδαγμένος στη Βιέννη, ένας από τους πρωτοπόρους του ελληνικού Διαφωτισμού, φίλος και ομοϊδεάτης με τον συμπατριώτη του, πρωτοδάσκαλο του Δημοτικιστικού Διαφωτισμού του σκλαβωμένου λαού μας, Αδαμάντιο Κοραή, υπεύθυνο της εφημερίδας «Λόγιος Ερμής» (εξαιτίας του επαναστατικού στόχου της διώχτηκε από τη Βιέννη και φυλακίστηκε), παρακινημένος από τον Κοραή μετέφρασε τη μολιερική κωμωδία «Ταρτούφος», στη δημοτική γλώσσα, με αποχρώσεις της χιώτικης διαλέκτου και εξελληνίζοντας τα ονόματα των προσώπων του έργου, ώστε να καταδείξει την πανανθρώπινη αξία της και να σατιρίσει παράλληλα τη σατανική αρπακτικότητα και ανηθικότητα της θρησκευτικής και κοινωνικής υποκρισίας, αλλά και την ανοησία, την θρησκευτική τύφλωση, τη μωροφιλοδοξία, τον βλακώδη μιμητισμό των εύπορων Ελλήνων. Το σπουδαίο για την εποχή του κοινωνικο - μορφωτικο - μεταφραστικό εγχείρημα του Κ. Κοκκινάκη ανέσυρε και ανέβασε η πρωτοεμφανιζόμενη στη σκηνοθεσία η Λίλλυ Μελεμέ, με σκηνικό (βλαπτικό όμως οπτικά και ηχητικά για την ίδια την παράσταση, με τις κινούμενες οικοδομικές σκαλωσιές) σκηνικό αλλά καλαίσθητα κοστούμια εποχής (Ερωφίλη Πολιτοπούλου), εκφραστική κινησιολογία (Ειρήνη Αλεξίου), αρμόζουσα μουσική (Σταύρος Γασπαρινάτος). Η ενδιαφέρουσα σκηνοθεσία προσπάθησε και ανέδειξε την ιστορική σημασία και τη σχέση του Κοραή με αυτή τη μετάφραση, τον ιδεολογο - κοινωνικό στόχο του Κοκκινάκη, αλλά και την ομορφιά, το ήθος και τους λαϊκούς χυμούς της δημοτικής γλώσσας και τη μουσικότητα της χιώτικης λαλιάς. Η προσπάθειά της θα ήταν απόλυτα καρποφόρα αν απέφευγε τα «μοντερνίζοντα» υποτίθεται παραστασιακά «ευρήματα» (λ.χ. την κίνηση σύγχρονων σκαλωσιών μέσα στο χιώτικο αρχοντικό) και μια εγκεφαλικά «ηθογραφίζουσα» σκηνοθετική πόζα, που κάνει αργόσυρτη τη σκηνική δράση και επιτηδευμένο, δήθεν φυσικό, το λόγο των περισσότερων ηθοποιών. Ηθοποιών ταλαντούχων, στο σύνολό τους, στους οποίους οφείλεται το ενδιαφέρον σκηνικό αποτέλεσμα, και οι οποίοι αξίζουν αναφοράς: Βασίλης Ανδρέου, Πέτρος Γιωργάκης, Δημήτρης Ημελλος, Σοφιάννα Θεοφάνους, Νίκος Κορδώνης, Στάθης Ματζώρος, Κανελλίνα Μενούτη, Δημήτρης Μυλωνάς, Ελένη Ρουσσινού, Ναταλία Στυλιανού, Αρης Τρουπάκης, Σοφία Τσινάρη.