Ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας (ΔΣΕ) έκανε έναν τιτάνιο αγώνα. Από την πρώτη στιγμή, όπως είναι φυσικό, προέκυψε το ζήτημα των στελεχών που θα καθοδηγούσαν τους μαχητές με επιτυχία στις μάχες και ταυτόχρονα η εκπαίδευση αυτών των στελεχών. Φυσικά, υπήρχε η «προίκα» του ΕΛΑΣ, απ' όπου στην πρώτη φάση μπορούσε να αντλήσει έμπειρους πολεμιστές από τις νικηφόρες μάχες με τον κατακτητή. Υπήρχαν επίσης οι στρατολογημένοι αξιωματικοί του τακτικού στρατού με τις ιδιαίτερες τεχνικές γνώσεις τους στην τέχνη του πολέμου. Οταν όμως κλιμακώθηκε η ένοπλη ταξική σύγκρουση, οι ανάγκες πολλαπλασιάστηκαν τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά. Αυτό γιατί έπρεπε να γίνει ένας ευλύγιστος συνδυασμός της τακτικής του τακτικού επαναστατικού λαϊκού στρατού με την αντάρτικη τακτική.

Ηταν απαραίτητο να προετοιμαστούν τα κατάλληλα στελέχη, που θα αναλάμβαναν το σύνθετο καθήκον του διοικητή. Σύνθετο, γιατί εκτός από τις απαραίτητες στρατιωτικές και τεχνικές γνώσεις, τόσο σε αμυντική όσο και επιθετική δράση, απαιτούνταν η υψηλού επιπέδου ιδεολογικοπολιτική προετοιμασία εκείνων που θα έπρεπε να ηγηθούν σε μια τέτοια μεγαλειώδη σύγκρουση με τον ταξικό αντίπαλο. Οι αγωνιστές αυτοί ήταν απαραίτητο να είναι φωτεινό παράδειγμα στους υπόλοιπους μαχητές τόσο για τις πολεμικές τους αρετές όσο και για το θάρρος, την ανιδιοτέλεια, τις γνώσεις για το χαρακτήρα και την προοπτική του μεγάλου αγώνα. Επρεπε να εμπνέουν κύρια σιδερένια πειθαρχία, ώστε να είναι σε θέση τα τμήματα του ΔΣΕ να ανταποκριθούν με επιτυχία στο επαναστατικό τους καθήκον.

Ετσι δημιουργήθηκαν οι στρατιωτικές σχολές προετοιμασίας των μελλοντικών αξιωματικών. Πάρθηκε υπόψη ο χαρακτήρας της σύγκρουσης, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της χώρας, οι άμεσοι και πιο μακροπρόθεσμοι στόχοι και δημιουργήθηκαν τα προγράμματα της εκπαίδευσης. Τίποτα δεν αφέθηκε στην τύχη.

Το πόσο πέτυχαν ή όχι στο σκοπό τους κρίνεται από το αποτέλεσμα. Απ' αυτές τις σχολές αποφοίτησαν στελέχη που πλαισίωσαν και καθοδήγησαν εκείνο το στρατό των ηρώων. Που διακρίθηκαν στις άνισες μάχες, έκαναν τους πιο επιτυχημένους στρατιωτικούς ελιγμούς, άντεξαν πέρα από τα όρια του ανθρώπου τις όποιες κακουχίες και παρέμειναν ολόρθοι να δείχνουν το δρόμο στις επόμενες γενιές...

Ο «Ριζοσπάστης» σήμερα αναδημοσιεύει αποσπάσματα από το βιβλίο του Νίκου Τερζόγλου (Πύραυλος) «Η στρατιωτική εκπαίδευση στελεχών στο Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας (ΔΣΕ)».

Επιδίωξη της Στρατιωτικής Σχολής του Γενικού Αρχηγείου (ΣΑΓΑ) ήταν, στον ελάχιστο χρόνο και με προσαρμογή στις κάθε φορά συνθήκες του πολέμου, να δώσει στους σπουδαστές τις απαραίτητες θεωρητικές και πρακτικές γνώσεις, ώστε να μπορέσουν με επιτυχία να εκπληρώσουν την αποστολή του στρατιωτικού στελέχους, αρχίζοντας από τους κατώτερους βαθμούς στην ιεραρχία. Επόμενα, ήταν αναγκαίο να συνταχθεί ένα κατά το δυνατόν ολοκληρωμένο πρόγραμμα εκπαίδευσης των διοικητικών στελεχών: Στρατιωτικών και Πολιτικών Επιτρόπων, ώστε να προετοιμάσει τους μελλοντικούς αξιωματικούς με όλα τα απαραίτητα εφόδια που έπρεπε να έχει κάθε Διοικητής τμημάτων ενός λαϊκού επαναστατικού στρατού.

Είναι ανάγκη να υπογραμμιστεί πως οι συνθήκες του αγώνα ήταν τέτοιες που δεν ήταν δυνατόν να συγκροτηθεί εξαρχής ένα πλήρες ολοκληρωμένο πρόγραμμα εκπαίδευσης.

Στην Α΄ σειρά η εκπαίδευση των μαχητών - μαθητών στηρίχτηκε στην εκπαιδευτική εμπειρία των εκπαιδευτών Διμοιριτών και Διοικητή που στελέχωσαν τη Σχολή. Ολοι βασικά ήταν αξιωματικοί εμπειροπόλεμοι και απόφοιτοι της Σχολής του ΕΛΑΣ. Αυτή η πρώτη «φουρνιά» των εκπαιδευτών στο μεγαλύτερο μέρος συνέχισαν την προσφορά τους και στις επόμενες σειρές.

Κεντρικές επιδιώξεις των δυνάμεων του ΔΣΕ ήταν: Πρώτο, να εξασφαλιστεί η ανεξαρτησία και κυριαρχία της χώρας από τις ξένες επεμβάσεις των «Συμμάχων» μας Αγγλων και αργότερα των Αμερικανών. Δεύτερο, να δοθεί η δυνατότητα στον ελληνικό λαό ελεύθερα κι ακηδεμόνευτα να επιλέξει το πολίτευμα που επιθυμεί. Τρίτο, να εξασφαλιστούν η Δημοκρατία και η Ελευθερία. Τέταρτο, να γίνουν πράξη όλα εκείνα τα ιδανικά και τα οράματα, για τα οποία ο λαός μας αγωνίστηκε με αυταπάρνηση κατά των χιτλερικών. Πέμπτο, αυτά τα ανεκπλήρωτα ιδανικά και οράματα του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, προσαρμοσμένα στις σύγχρονες συνθήκες να βρουν, επιτέλους, τη δικαίωσή τους: Για την Τοπική Αυτοδιοίκηση, για Παιδεία και δωρεάν υγειονομική περίθαλψη, για μία Λαϊκή Δικαιοσύνη.

Στις αρχές του αγώνα επικράτησε η τακτική του ανταρτοπολέμου. Οι μαχητές χτυπούσαν αιφνιδιαστικά εκεί που δεν τους περίμενε ο εχθρός, όπως συνέβαινε και με τους Γερμανούς κατακτητές. Βασικό στοιχείο των ενεργειών παρέμενε ο αιφνιδιασμός του αντίπαλου. Παράλληλα, αποφεύγονταν οι στρατιωτικές συγκρούσεις «εκ παρατάξεων». Η τακτική αυτή, αναμφίβολα, είχε σοβαρές επιτυχίες στις αρχές του αγώνα. Τα πράγματα, όμως, άλλαξαν άρδην, με την ανάπτυξη των δυνάμεων του ΔΣΕ και τη νέα οργανωτική τους σύνθεση. Με τη δημιουργία ελεύθερων περιοχών, έγινε αναγκαία η μελέτη πιο λεπτομερειακά και σε βάθος της τακτικής που έπρεπε να ακολουθήσει ο ΔΣΕ. Αυτή την τακτική επιβαλλόταν να διδαχτούν οι μαθητές των Σχολών στρατιωτικών στελεχών για την επίτευξη του βασικού στρατηγικού στόχου της Λαϊκής Δημοκρατίας.

Η Διοίκηση της Σχολής της ΣΑΓΑ με την έναρξη της Β΄ σειράς ζήτησε από την καθοδήγηση του Γενικού Αρχηγείου, να βοηθήσει, αν ήταν δυνατόν, να προμηθευτεί σχετικά βοηθήματα από την πλούσια πείρα που είχαν αποκτήσει οι Σοβιετικοί στον αντάρτικο αγώνα που είχαν εφαρμόσει στα μετόπισθεν των Γερμανών.

Ο τότε Πολιτικός Επίτροπος του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ Βασίλης Μπαρτζιώτας, στο βιβλίο του Ο Αγώνας του ΔΣΕ, στο δεύτερο κεφάλαιο, αναφέρει ότι:

«... ο Ν. Ζαχαριάδης... ήταν πολύ επηρεασμένος από τη στρατιωτική θεωρία - πείρα της Κινέζικης Επανάστασης που μάλιστα προσπάθησε να την εφαρμόσει μηχανικά στις συνθήκες πάλης του ΔΣΕ»¹.

Ομως, η ίδια η ζωή και τα γεγονότα απέδειξαν στην πράξη ότι οι ελληνικές συνθήκες και λόγω της εδαφικής έκτασης της χώρας και λόγω της ξένης επέμβασης των Αγγλοαμερικανών ήταν τελείως διαφορετικές από αυτές της Κίνας. Αυτό φάνηκε πεντακάθαρα στην πορεία του αγώνα, που ο ΔΣΕ ουσιαστικά στερήθηκε τη δυνατότητα εξασφάλισης εφεδρικών δυνάμεων, όχι μόνο από τις πόλεις, λόγω καθυστέρησης του αγώνα, αλλά κυρίως και από την ύπαιθρο. Κι αυτό γιατί η Κυβέρνηση της Αθήνας, με άμεση υπόδειξη των Αγγλοαμερικανών, που καθοδηγούσαν τον ένοπλο αγώνα ενάντια στο ΔΣΕ, ανάγκασε με τη βία τον αγροτικό πληθυσμό, ιδιαίτερα των ορεινών περιοχών, να εγκαταλείψει τα σπίτια του και τις δουλειές του και να συγκεντρωθεί σε στρατόπεδα, κοντά στις πόλεις, κάτω από την άγρυπνη φρούρηση των κυβερνητικών στρατιωτικών δυνάμεων.

Ο συναγωνιστής Φλώρος Αρχιμήδης, στις αναμνήσεις του, για τις σειρές Α΄, Β΄, Γ΄ και Δ΄ της ΣΑΓΑ αναφέρει:

«Οι μαθητές της Σχολής ήταν μαχητές εμπειροπόλεμοι, μπαρουτοκαπνισμένοι, γνώστες λίγο - πολύ της χρήσης όπλων, δοκιμασμένοι στις ταλαιπωρίες παντός είδους της ζωής του αντάρτη, με υψηλό αίσθημα ευθύνης της αποστολής τους».

Τέτοιους ακριβώς αγωνιστές ξεχώριζαν οι Διοικήσεις των τμημάτων του ΔΣΕ και τους έστελναν στη Σχολή για να πλουτίσουν τις τεχνικές στρατιωτικές τους γνώσεις και να αποκτήσουν τα απαραίτητα εφόδια, ώστε επάξια να σταθούν ως Αξιωματικοί. Η πορεία του αγώνα απέδειξε ότι οι επιλογές ήταν σωστές, η εκπαίδευση άρτια και τα αποτελέσματα εντυπωσιακά, φυσικά, τηρουμένων των αναλογιών.

Γενικότερα, βάση της στρατιωτικής εκπαίδευσης ήταν η τακτική που έπρεπε ν' ακολουθήσουν στο μέλλον τα τμήματα του ΔΣΕ. Η τακτική αυτή ήταν συνδυασμός της αντάρτικης τακτικής και της τακτικής τακτικού πολέμου. Είναι αλήθεια ότι η νίκη μόνο με αντάρτικα χτυπήματα δεν ήταν δυνατή. Επομένως, έπρεπε οι μέλλοντες Αξιωματικοί του ΔΣΕ να εφοδιαστούν με τις απαραίτητες γνώσεις μετατροπής του ΔΣΕ σε τακτικό λαϊκό επαναστατικό στρατό, για να μπορέσει να δώσει αμυντικές και επιθετικές μεγάλες μάχες που θα οδηγούσαν στην τελική νίκη.

Ταυτόχρονα, με την εκπαίδευση στρατιωτικών στελεχών, Αξιωματικών ικανών να εκπαιδεύουν τους μαχητές και να οργανώνουν με επιτυχία τη διεξαγωγή της μάχης επιθετικής ή αμυντικής, ασχοληθήκαμε και με την εκπαίδευση ικανών βοηθών των Στρατιωτικών Διοικητών, των Πολιτικών Επιτρόπων. Η δουλειά αυτή ήταν καινούρια. Πολύ βοήθησε η μελέτη της πείρας του Κόκκινου Στρατού, που μέχρι και το 1942, είχε στα τμήματά του τους Πολιτικούς Επιτρόπους.

Τα προβλήματα που όφειλε ν' αντιμετωπίσει θετικά ο καθοδηγητής ενός τμήματος ήταν παρά πολλά. Για να εξασφαλιστεί η επιτυχία, εκτός από τα αμιγώς στρατιωτικά καθήκοντα ήταν και απαραίτητος κι ένας μεγάλος αριθμός άλλων καθηκόντων. Αυτό ακριβώς οδήγησε στην ύπαρξη δίπλα στο Στρατιωτικό Διοικητή, ενός άμεσου υπεύθυνου βοηθού του, με τον τίτλο Πολιτικός Επίτροπος.

Ο Στρατιωτικός Διοικητής ήταν υπεύθυνος για την όλη στρατιωτική προετοιμασία, την οργάνωση και καθοδήγηση των μαχών. Την εξασφάλιση πραγματοποίησης των διαταγών της ανώτερης μονάδας. Ουσιαστικά ήταν διοίκηση μονοπρόσωπη. Αυτός, μόνος του, και με ευθύνη του, έπαιρνε τις αναγκαίες αποφάσεις κατά τη διάρκεια της μάχης.

Ο κύριος υπεύθυνος για την πολιτική δουλειά στο ΔΣΕ ήταν ο Πολιτικός Επίτροπος και η κύρια αποστολή του ήταν να βοηθά με την όλη δουλειά του το έργο του Διοικητή, ώστε αυτός να μπορεί να 'χει στη διάθεσή του ένα καθ' όλα αξιόλογο τμήμα για να το οδηγεί στη νίκη. Με τη δουλειά του καθώς και με το ζωντανό του παράδειγμα ανέπτυσσε τη σιδερένια στρατιωτική πειθαρχία.

Ο Πολιτικός Επίτροπος ήταν ο άμεσος βοηθός του Στρατιωτικού Διοικητή σ' όλα τα ζητήματα. Ιδιαίτερα ασχολούνταν με την απαραίτητη ιδεολογικοπολιτική και ηθική προετοιμασία του στρατιωτικού τμήματος. Για τη συνειδητή πειθαρχία. Για την εφαρμογή στην πράξη των διαταγών του Στρατιωτικού Διοικητή. Ταυτόχρονα ενδιαφερόταν για όλα τα ζητήματα που αφορούσαν τους μαχητές και τις μαχήτριες του τμήματός του (π.χ., ζητήματα διατροφής, αναγκών ρουχισμού και υπόδησης, προσωπικών τους σχέσεων, με τη Διοίκηση κι άλλα). Οφειλε ο ίδιος να είναι το παράδειγμα ηρωισμού και αυτοθυσίας.

Ο βοηθός του Διοικητή της ΣΑΓΑ συν. Νίκος Ακριτίδης, Ταγματάρχης Π.Ε., σε σχετικό του άρθρο στο περιοδικό Δημοκρατικός Στρατός αναφέρεται λεπτομερειακά στην πολιτική δουλειά, που πρακτικά εφαρμόστηκε κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης των μαθητών μελλοντικών αξιωματικών. Μεταξύ των άλλων τονίζει ότι:

«... από δύο πλευρές μπορούμε να εξετάσουμε την πολιτική μας δουλειά στη σχολή:

Πρώτο: Απ' την πλευρά της πρακτικής της εκδήλωσης, με την όλη οργάνωση της εσωτερικής ζωής στη Σχολή, τη συμπεριφορά και βοήθεια των στελεχών προς τους μαθητές, το πνεύμα που θα δίναμε και θα διαπότιζε όλη τη στρατιωτική εκπαίδευση, πράγματα που θα επιδρούσαν στη σωστή διαπαιδαγώγηση των μαθητών.

Δεύτερο: Από την πλευρά της σειράς των μαθημάτων, διαλέξεων και άλλης διαφωτιστικής δουλειάς, την καλή λειτουργία της λαϊκο-δημοκρατικής οργάνωσης που θα συμπληρώνουν τη σωστή διαπαιδαγώγηση των μαθητών, την ανάπτυξη του μορφωτικού τους επιπέδου, του πολιτικού τους κριτηρίου και της συνειδητοποίησης τους»² (Βλέπε Παράρτημα Β).

Αναμφισβήτητα, όλα τα παραπάνω εφαρμόστηκαν στην πράξη με ιδιαίτερη επιτυχία. Επίσης, στο ίδιο άρθρο, υπογραμμίζεται το πόσο βοήθησαν στην πολιτική δουλειά, η καλή οργάνωση των δημοκρατικών συνελεύσεων και η καλή τους προετοιμασία. Επιβαλλόταν να μελετώνται τα θέματα που θα απασχολούσαν τις συνελεύσεις. Επιδίωξη ήταν να εξασφαλίζεται η μαζική συμμετοχή και η ελεύθερη έκφραση όλων.

Οι αποφάσεις των δημοκρατικών συνελεύσεων εξυπηρετούσαν τους γενικούς σκοπούς του ΔΣΕ. Απέβλεπαν στο δυνάμωμα της πειθαρχίας, την πιστή εκτέλεση των διαταγών, την ένταση της πολεμικής προσπάθειας, την ανάπτυξη της επαγρύπνησης και ιδιαίτερα της μάθησης.

Οπως προκύπτει αβίαστα από όσα έχουν εκτεθεί ήδη, η εκπαίδευση των μαθητών δεν ήταν μιας κατεύθυνσης. Δεν ήταν μόνο να μάθουν το χειρισμό και την τακτική αξιοποίηση διάφορων τύπων οπλισμού. Δεν ήταν μόνο να διδαχτούν τις τακτικές μιας μάχης. Ηταν και κάτι άλλο εξίσου σπουδαίο και σημαντικό για ένα λαϊκό στρατό, που αγωνιζόταν για εθνική ανεξαρτησία και κυριαρχία, για δημοκρατία και ελευθερία, για κοινωνική δικαιοσύνη και ανθρωπιά.

Αυτό το «κάτι άλλο», λοιπόν, ήταν ένας άλλος βασικός τομέας, η σωστή δηλαδή λαϊκο-δημοκρατική διαπαιδαγώγηση του χαρακτήρα των μαχητών και μαχητριών. Κεντρικός στόχος ήταν ν' αφομοιωθεί σωστά η αναγκαία στάση ενός ηγέτη προς τους στρατιώτες του. Κι αυτό, γιατί η στάση του στρατιώτη πολύ εξαρτάται από το προσωπικό παράδειγμα του αρχηγού. Η στάση και η διαγωγή του ηγέτη κρίνεται καθημερινά από τους υφιστάμενους του. Η αλληλοεκτίμηση και η εμπιστοσύνη προς τον ηγέτη, αποτελούσε, ιδιαίτερα στις τόσο δύσκολες συνθήκες ζωής, την αποφασιστική βάση για στερέωση σιδερένιας πειθαρχίας, για την καλλιέργεια της θέλησης για τη Νίκη, με όποιες θυσίες κι αν χρειαστούν. Κατά κανόνα το προσωπικό παράδειγμα του ηγέτη επιδρά άμεσα και στους στρατιώτες του.

Σε γενικές γραμμές η εκπαίδευση στη Σχολή όφειλε να δώσει στους μαθητές τα πλέον απαραίτητα εφόδια, όπως για παράδειγμα:

1. Τη στρατιωτική αγωγή με επιδίωξη την παραπέρα ανάπτυξη των αρετών για την ελευθερία, το αίσθημα ευθύνης, τη φυσική αντοχή, την πίστη προς τους σκοπούς της πάλης και προς τα ιδανικά του αγώνα μας.

2. Τη δυνατότητα να γνωριστούν με τις βασικές αρχές της στρατιωτικής επιστήμης και τέχνης, ώστε να γίνουν ικανά στελέχη στις στρατιωτικές μονάδες.

3. Να αφομοιώσουν τις πολιτικές θέσεις γενικότερα του αγώνα και των επιδιώξεων του ΔΣΕ.

4. Να γίνουν έτσι, Διοικητές-μαχητές, αποκτώντας ικανότητες στρατιωτικής σκέψης, με τις απαραίτητες τεχνικές γνώσεις και ευρύτητα σκέψεων για τη θετική αντιμετώπιση των δυσκολιών του αγώνα, ως άξιοι μέλλοντες Αξιωματικοί.

5. Να διαθέτουν τα απαραίτητα εφόδια ανάπτυξης των σωματικών, ψυχικών και ηθικών δυνάμεων για την αντιμετώπιση των δυσκολιών του πολέμου. Για το δυνάμωμα των δεσμών με το λαό. Για οργάνωση καλής συνεργασίας μεταξύ μαχητών.

Ακόμα, οι μαχητές και οι μαχήτριες του ΔΣΕ έπρεπε ν' αφομοιώσουν μεθόδους και τρόπους για να αντιμετωπιστεί η τακτική του Κυβερνητικού Στρατού, τακτική που ακολουθούσε κάτω από την άμεση επέμβαση, οργάνωση και βοήθεια των Αγγλοαμερικανών. Ταυτόχρονα, έπρεπε να παρθούν υπόψη τόσο η οργάνωση και η σύνθεση των ενόπλων τμημάτων του ΔΣΕ όσο και ο διαθέσιμος οπλισμός, αλλά και τα υπόλοιπα μέσα (π.χ., διαβιβάσεων, συγκέντρωση πληροφοριών, ανάγκες τροφοδοσίας, σχέσεις με το λαό κι άλλα).

Σύμφωνα με τις κατευθύνσεις της εκπαίδευσης, έχοντας πάντα σαν κυρίαρχο πνεύμα την επίθεση, ήταν να λάβουν υπόψη τους οι εκπαιδευόμενοι του ΔΣΕ την υπεροχή σε πολεμικά μέσα και αργότερα την υπεροχή σε δύναμη του Κυβερνητικού Στρατού.

Επρεπε να καθοριστεί μία λαϊκοεπαναστατική τακτική, λαμβάνοντας υπόψη την τακτική που ακολουθούσε ο Κυβερνητικός Στρατός υπό την καθοδήγηση, φυσικά, των Αγγλων κι αργότερα των Αμερικανών επιτελών και ειδικών.

Ετσι, παράλληλα με τη στρατιωτική εκπαίδευση ήταν αναγκαία και μία συστηματική πολιτική και ιδεολογική δουλειά. Ηταν απαραίτητο οι μέλλοντες αξιωματικοί του ΔΣΕ να εφοδιαστούν με γνώσεις και στοιχεία, ώστε να μπορούν να εξηγούν στους μαχητές του ΔΣΕ, αλλά και γενικότερα στον ελληνικό λαό: Τους πραγματικούς λόγους για τους οποίους προκάλεσε τον Εμφύλιο πόλεμο στην Ελλάδα η ντόπια πλουτοκρατική ολιγαρχία, υποβοηθούμενη συστηματικά από τις απροσχημάτιστες επεμβάσεις των Αγγλων ιμπεριαλιστών από την εποχή ακόμα του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα. Βασική επιδίωξη των Αγγλων και των ντόπιων οργάνων τους ήταν να σπάσουν το φρόνημα του λαού μας με τη φωτιά και το σίδερο. Ηθελαν να τον εμποδίσουν να εκλέξει μόνος του τον τρόπο διακυβέρνησής του. Γι' αυτό φρόντισαν να επιβάλουν και να εξασφαλίσουν τα δικά τους συμφέροντα στην Ελλάδα.

Η εκπαίδευση των στελεχών επιβαλλόταν ν' αποβλέπει, όχι μόνο στην καλή αφομοίωση των δυνατοτήτων κάθε είδους οπλισμού που διέθετε ο ΔΣΕ, αλλά και των τρόπων αξιοποίησης των ικανοτήτων τους για την οργάνωση επιθετικών και αμυντικών επιχειρήσεων. Ηταν αναγκαίο ν' αποκτήσουν γνώσεις, θεωρητικές και πρακτικές, για ικανοποιητική οργάνωση και διεξαγωγή μαχών σε ορεινές ή πεδινές περιοχές, αλλά και σε κατοικημένους χώρους. Επρεπε να ήταν σε θέση να οργανώνουν μικρές ή μεγάλες αιφνιδιαστικές κρούσεις. Να ήταν σε θέση για την οργάνωση και διεξαγωγή διεισδύσεων στα μετόπισθεν του εχθρού ή να οργανώνουν αμυντικές γραμμές. Οφειλαν, επίσης, να βρίσκουν τρόπους και μεθόδους για τη συγκέντρωση των απαραίτητων πληροφοριών για τα εχθρικά τμήματα.

Προείχε - και προέχει, φυσικά, σε κάθε οργανωμένο στρατό - η απόκτηση στρατιωτικής πειθαρχίας, σωστής παρουσίασης των μονάδων, συνοχής και συγχρονισμού κινήσεων, ζωηρότητας και ακρίβειας κινήσεων για τα στελέχη και τους απλούς μαχητές. Στο πρόγραμμα της Β΄ σειράς είχαν συμπεριληφθεί και ασκήσεις της λεγόμενης «πυκνής τάξης».

Σκοπός των ασκήσεων «πυκνής τάξης» ήταν ουσιαστικός και πολυσύνθετος: Οι μελλοντικοί αξιωματικοί του ΔΣΕ για να καταστήσουν τα τμήματά τους, που θα διοικούσαν, ικανά να παρουσιάζονται και να κινούνται με άψογο τρόπο, με όπλο και δίχως όπλο, να αποκτήσουν το αίσθημα της πειθαρχίας, της συνοχής, να πετύχουν συγχρονισμό κινήσεων, ζωηρότητα και ακρίβεια. Αναντίρρητα, οι ασκήσεις «πυκνής τάξης» προετοίμαζαν τους μαθητές, ώστε να υποστούν την παραπέρα εκπαίδευση, στις ασκήσεις μάχης, με μεγαλύτερη σύνεση και αντοχή. Οι ασκήσεις αυτές βοηθούσαν ακόμη και στην καλυτέρευση της υγειονομικής κατάστασης των μαχητών.

Πρέπει να υπογραμμιστεί ότι η σύνταξη του προγράμματος εκπαίδευσης συστηματοποιήθηκε στη διάρκεια της εκπαίδευσης της Β΄ σειράς της ΣΑΓΑ κι εμπλουτίστηκε με την πείρα των μαχών και στις επόμενες σειρές. Γενικά, η εφαρμογή αυτού του προγράμματος είχε επιτυχία, η οποία, βεβαίως, κι αναγνωρίστηκε και από την καθοδήγηση του Γενικού Αρχηγείου. Με τις ίδιες περίπου κατευθύνσεις πραγματοποιήθηκε η εκπαίδευση και στις άλλες Σχολές.

Γενικά, στη σύσταση των προγραμμάτων εκπαίδευσης σοβαρά παίρνονταν οι υποδείξεις που είχαν διατυπωθεί σε σχετικές συσκέψεις στρατιωτικών και πολιτικών στελεχών. Ετσι, στην 1η σύσκεψη, που έγινε το Γενάρη του 1948 στο Βίτσι και πήραν μέρος 50 στελέχη, καθορίστηκε η τακτική του ΔΣΕ ως εξής:

«Η δική μας τακτική είναι λαϊκή-επαναστατική και αποτελεί ένα δημιουργικό, ζωντανό, ευλύγιστο συνδυασμό της τακτικής του τακτικού επαναστατικού στρατού με την αντάρτικη τακτική. Οι αντάρτικες μονάδες και τα τμήματα... κατά κανόνα αποφεύγουν την κατά μέτωπο σύγκρουση, όταν ο εχθρός χτυπά με ανώτερες δυνάμεις... καταφέρουν ενάντια στον εχθρό αδιάκοπα ξαφνικά χτυπήματα με μικρές ή μεγαλύτερες δυνάμεις... έτσι βοηθούν ουσιαστικά το ΔΣΕ και συμμετέχουν και αυτά ενεργά στην πραγματοποίηση του στρατηγικού σχεδίου... κρατούν τον εχθρό σε διαρκή παραζάλη και θα του ξεχαρβαλώνουν τα σχέδια... Ομως μόνο με αντάρτικη τακτική δεν μπορούσε να κερδηθεί ο πόλεμος. Η πείρα και άλλων χωρών (Κούβα, Βιετνάμ, Καμπότζη κλπ.) έδειξε ότι για να νικήσει ένας λαϊκός επαναστατικός στρατός, χρειάζεται η αντάρτικη τακτική να συνδυαστεί με την τακτική ενός τακτικού επαναστατικού στρατού ανάλογα εξοπλισμένου»³.

Η εκτίμηση της δουλειάς που έγινε στις διάφορες αυτές σχολές ήταν, αναμφίβολα, θετική.

«Με τις σχολές αυτές ο ΔΣΕ εξασφάλισε μία σειρά Ανθυπολοχαγούς, Διοικητές και Πολιτικούς Επιτρόπους, άνδρες και γυναίκες, που έπαιξαν σπουδαίο ρόλο στην οργάνωση και εκπαίδευση των μάχιμων δυνάμεων του ΔΣΕ, στη διεξαγωγή των μαχών με παλικαριά και τέχνη και αναδείχτηκαν σε Διοικητές και ΠΕ όχι μόνο Διμοιριών, αλλά και Λόχων και Ταγμάτων⁴».

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Μπαρτζιώτας Β., «Ο Αγώνας του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας», σελ. 36.

2. Μπαρτζιώτας Β., «Ο Αγώνας του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδος», σελ. 53-54.

3, 4. Μπαρτζιώτας Β., «Ο Αγώνας του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας», σελ. 48.

Ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας (ΔΣΕ) έπρεπε να συνδυάζει τις δύο μορφές του πολέμου: Την επίθεση και την άμυνα σε τακτικές μάχες και την αντάρτικη τακτική. Κι αυτό, γιατί επιδίωξή μας ήταν η απελευθέρωση περιοχών και το κράτημά τους, που μπορούσε να γίνει μόνο με πετυχημένη διεξαγωγή τακτικών μαχών σε διάφορες καταστάσεις: Κατοικημένοι τόποι, επίθεση κατά οχυρωμένων θέσεων, οχύρωση και άμυνα τοποθεσιών, αιφνιδιασμοί και επιθετικές ενέργειες κ.λπ. Ταυτόχρονα, φυσικά, κι όλα τα σχετικά με τη διεξαγωγή του ανταρτοπόλεμου.

Τα στοιχεία του προγράμματος εκπαίδευσης της Σχολής Αξιωματικών του Γενικού Αρχηγείου (ΣΑΓΑ) είναι εντυπωσιακά και, φυσικά, καταρρίπτουν τις άθλιες συκοφαντίες των Αγγλοαμερικανών και των εγχώριων οργάνων τους ότι, δήθεν, οι μαχητές και οι μαχήτριες του ΔΣΕ ήταν «ληστοσυμμορίτες» και «ξενοκίνητοι». Ειδικότερα, το πρόγραμμα εκπαίδευσης προέβλεπε θεωρητικές γνώσεις και πρακτικές ασκήσεις:

• Επιθετικών ενεργειών.
• Ενεργειών αμυντικού χαρακτήρα.
• Αγώνας σε κατοικημένες περιοχές.
• Η οργάνωση ελιγμών και διεισδύσεων στα μετόπισθεν των εχθρικών θέσεων και κυκλωτικών ενεργειών.
• Εκμετάλλευση επιτυχίας και σταθεροποίησης στις νέες θέσεις.
• Αρχές ανταρτοπόλεμου.
• Τοπογραφία.

Το επιτελείο της Σχολής διατύπωσε γραπτά τις βασικές απαραίτητες γνώσεις και ενέργειες για κάθε μορφή αγώνα. Η Διοίκηση του Κυβερνητικού Στρατού, όσα απ' αυτά τα κείμενα περιέπεσαν στα χέρια των αξιωματούχων της, τα πολλαπλασίασε και διέταξε τις διοικήσεις των τμημάτων του, να τα μελετήσουν, ώστε να μπορέσουν κατά το δυνατόν ν' αποφύγουν ζημιές στις γραμμές τους.

Παρακάτω αναφέρεται περιληπτικά το περιεχόμενο σχετικά με τις βασικές μορφές του αγώνα.

Οι μαθητές έπρεπε ν' αφομοιώσουν, εκτός από τη θεωρητική πλευρά του επιθετικού αγώνα, και την πρακτική τέχνη της προετοιμασίας και διεξαγωγής του.

Ο καθοδηγητής αξιωματικός, για να συντάξει σωστά τη διαταγή ενεργειών, ήταν υποχρεωμένος να σχηματίσει ο ίδιος σωστή γνώση, με αναγνώριση του εδάφους που κατείχε ο εχθρός, χωρίς να δώσει τη δυνατότητα να το αντιληφθεί ο αντίπαλος. Επίσης, έπρεπε να περισυλλέξει, κατά το δυνατόν, λεπτομέρειες για τις δυνάμεις του εχθρού, τη διάταξη του οπλισμού του, για τα τυχόν οχυρωματικά έργα, για τις πιθανές εφεδρικές δυνάμεις του και πιθανά δρομολόγια επέμβασής του. Επιβαλλόταν να είχαν συλλέγει σχετικές πληροφορίες για το ηθικό των αξιωματικών και οπλιτών του Κυβερνητικού Στρατού. Ολ' αυτά τα στοιχεία ήταν πολύτιμα, γιατί σκοπός μιας επιθετικής ενέργειας ήταν και παραμένει, με λιγότερες απώλειες, να γίνει δυνατή η συντριβή του αντίπαλου.

Με τη σωστή μελέτη του εδάφους ο καθοδηγητής αξιωματικός ως αποστολή είχε ν' αξιοποιήσει τις δυνατότητες που προσφέρονταν σε κάθε φάση του αγώνα, όπως για παράδειγμα:

Να επιτευχθεί κατά την προσπέλαση και το στοιχείο του αιφνιδιασμού.

Να καθοριστεί η σωστή αξιοποίηση του πυρός και της κίνησης, με ταυτόχρονη εξουδετέρωση των εστιών του πυρός του εχθρού.

Να διατίθενται οι αναγκαίες δυνάμεις που επρόκειτο να επιτεθούν.

Να υπάρξει η εξουδετέρωση και καταστροφή τυχόν ναρκοπεδίων και συρματοπλέγματος της αμυντικής διάταξης του εχθρού.

Να γίνει το αποφασιστικό άλμα για κατάληψη των θέσεων του εχθρού, η εξουδετέρωση κι αιχμαλωσία των αμυνόμενων δυνάμεων, η δυνατότητα εκμετάλλευσης της επιτυχίας και η απόκρουση τυχόν αντεπίθεσης εχθρικών δυνάμεων.

Να καθορίζει η διαταγή της Διοίκησης:

• Το χρόνο εκτέλεσης της επιχείρησης.
• Τις δυνάμεις που θα χρησιμοποιηθούν.
• Τις κύριες και δευτερεύουσες κατευθύνσεις των αποστολών.
• Τη θέση της Διοίκησης για να διευθύνει σωστά την επιχείρηση.
• Τις θέσεις για την εφεδρεία.
• Την εξασφάλιση (το σύνδεσμο) της Διοίκησης με τμήματα και μεταξύ τους (βασικά με συνδέσμους από έλλειψη άλλων μέσων επικοινωνίας).
• Τα αναγκαία μέτρα εκμετάλλευσης της επιτυχίας και σταθεροποίηση στις νέες θέσεις.
• Τη μεταφορά των τραυματιών.

Ο μελλοντικός αξιωματικός όφειλε ν' αφομοιώσει σωστά τους σκοπούς και τις επιδιώξεις ενός αμυντικού σχεδίου και πώς αυτό μπορούσε να πραγματοποιηθεί κατά τον πιο αποδοτικό κι αποτελεσματικό τρόπο.

Και πρώτα-πρώτα ήταν αναγκαία η λεπτομερειακή μελέτη του εδάφους και η, από κάθε άποψη, εκμετάλλευση κι αξιοποίηση των ιδιομορφιών του, ώστε: Να επιτυγχανόταν η σωστή τοποθέτηση των μέσων πυρός και, κυρίως, να μην υπάρχουν απυρόβλητες διαβάσεις, απ' τις οποίες θα μπορούσε ο επιτιθέμενος να πλησιάσει την αμυντική τοποθεσία. Ηταν, επίσης, απαραίτητη η δημιουργία:

• Των κατάλληλων οχυρωματικών έργων, ώστε ν' αντέξουν στην πιθανή χρήση εχθρικών πυρών. Αυτό θα επιτυγχανόταν με την αξιοποίηση όλων των τοπικών δυνατοτήτων.
• Ναρκοπεδίων και εγκατάσταση συρματοπλεγμάτων.
• Της οργάνωσης της άμυνας σε βάθος.

Κύρια επιδίωξη παρέμενε η εφαρμογή τακτικής ενεργητικής άμυνας.

Στο πρόγραμμα ιδιαίτερα προσέχτηκε η οργάνωση ελιγμών και διεισδύσεων στα μετόπισθεν των εχθρικών θέσεων. Οι διεισδύσεις με σοβαρές δυνάμεις σε περιοχές που ελέγχονταν από τον εχθρό, είχαν εξαιρετική σημασία για τις δυνάμεις του ΔΣΕ. Αρκετές φορές ανατράπηκαν σχέδια εκστρατείας του εχθρού ενάντια σε θέσεις του ΔΣΕ.

Η προπαρασκευή και η οργάνωση μιας διείσδυσης απαιτούσε καλή γνώση του εδάφους του χώρου διείσδυσης. Ηταν αναγκαία η μελέτη και η συγκέντρωση των απαραίτητων πληροφοριών για τη διάταξη του εχθρού στο χώρο, το εύρος της δύναμής του κι ο οπλισμός του.

Με βάση αυτές τις γνώσεις γινόταν η μελέτη και το σχέδιο των ενεργειών του τμήματος που έκανε τη διείσδυση. Καθορίζονταν ο χρόνος εκκίνησης, το δρομολόγια πορείας, παίρνονταν συνωμοτικά μέτρα, εξασφαλιζόταν η απόλυτη μυστικότητα και προσδιορίζονταν οι στόχοι που θα προσβάλλονταν.

Η μορφή του αγώνα διεισδύσεων είχε και σκοπούς επέκτασης των ελεύθερων περιοχών, το δυνάμωμα ποιοτικά και αριθμητικά του διεισδύοντος τμήματος και άλλα πολλά.

Ο αγώνας σε κατοικημένους χώρους του ΔΣΕ είχε τις δικές του ιδιομορφίες. Στο πρόγραμμα προβλέπονταν κυρίως θεωρητικά μαθήματα και, κατά το δυνατόν, πρακτικές ασκήσεις σε ανάλογους χώρους.

Η σωστή οργάνωση μιας τέτοιας ενέργειας απαιτούσε:

• Εγκαιρες κι αξιόπιστες πληροφορίες για τη δύναμη και τις θέσεις του εχθρού.
• Απόλυτη μυστικότητα, τρόποι διείσδυσης, κύκλωση και εξουδετέρωση των εχθρικών θέσεων.
• Εκμετάλλευση της επιτυχίας.
• Σχέδιο υποχώρησης κι άλλα.

Η νυχτερινή επίθεση, ως σοβαρό στοιχείο της, είχε την πραγματοποίηση αιφνιδιασμού του αντίπαλου. Να τον ξαφνιάσει, ώστε να τον καταβάλει ή να του προξενήσει τις μεγαλύτερες δυνατές απώλειες.

Για την επιτυχία κάθε παρόμοιου εγχειρήματος ήταν απαραίτητη η αυστηρή μυστικότητα και η σοβαρή - σοβαρότατη - προετοιμασία. Βασιζόταν στη συγκέντρωση κάθε είδους πληροφορίας για τον αντίπαλο, τη δύναμη και το ηθικό του, τον οπλισμό και τη διάταξή του, τις αμυντικές του θέσεις και την οργάνωσή του.

Με βάση τις πληροφορίες αυτές για τον εχθρό καθορίζονταν με ακρίβεια στη διαταγή:

• Ο χρόνος έναρξης, τα δρομολόγια κίνησης, η αξιοποίηση ανάλογου οπλισμού για εξουδετέρωση αμυντικών θέσεων, οι κυκλικές ενέργειες και ό,τι άλλο μπορούσε να βοηθήσει στην πραγματοποίηση της συγκεκριμένης αποστολής κάθε τμήματος, ομάδας, διμοιρίας, λόχου.
• Η εξασφάλιση επαφής κι αρμονικής συνεργασίας αυτών των τμημάτων.

Για την αντιμετώπιση εχθρικής νυχτερινής επίθεσης και την αποφυγή αιφνιδιασμού ήταν απαραίτητη η λήψη σειράς μέτρων των αμυνομένων τμημάτων, όπως:

• Η εγκατάσταση προωθημένων φυλακών στα πιθανά δρομολόγια επίθεσης.
• Η εξασφάλιση σύνδεσης και έγκαιρου σήματος συναγερμού των αμυνομένων.
• Η λειτουργία πυρός και άλλα μέτρα, που ιδιαίτερα καθορίζονται και από την αμυνόμενη δύναμη και τις δυνατότητές της και από τη διαμόρφωση του εδάφους.

Ο αγώνας του ΔΣΕ στην αρχική περίοδο (1945-1946) είχε βασικά τη μορφή του ανταρτοπόλεμου. Οι περισσότεροι μαθητές είχαν ήδη κάποια σχετική πείρα. Είχαν, στην πράξη, γνωριστεί με ορισμένες αρχές πάνω στις οποίες στηρίζεται ο ανταρτοπόλεμος.

Ξεκινώντας απ' το γεγονός ότι ο αγώνας του ΔΣΕ είχε το χαρακτήρα τακτικού πολέμου και στη συνέχεια ήταν ένας συνδυασμός ανταρτοπόλεμου και συγκρούσεων με τακτικό στρατό, ιδιαίτερα σε ορισμένες περιοχές, περιελήφθησαν στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα και μαθήματα βασικά θεωρητικής μορφής, με περιεχόμενο τις βασικές αρχές του ανταρτοπόλεμου.

Αυτό έδινε τη δυνατότητα στους μέλλοντες αξιωματικούς, ευκολότερα να συνδυάζουν στην πράξη και τις δύο αυτές τακτικές πολέμου, δηλαδή του ανταρτοπόλεμου και του πολέμου θέσεων ενός τακτικού στρατού. Μ' αυτόν το συνδυασμό ο ΔΣΕ σημείωσε σημαντικές - σημαντικότατες επιτυχίες.

Είναι γνωστό ότι οι πολεμικές επιχειρήσεις διάφορων όπλων διεξάγονται στην ξηρά, στη θάλασσα και στον αέρα. Οπως, επίσης, ότι τα τμήματα του Πεζικού διεξάγουν τις πολεμικές τους επιχειρήσεις στο έδαφος.

Για το λόγο αυτό στο πρόγραμμα των στρατιωτικών επιχειρήσεων του ΔΣΕ συμπεριλήφθηκαν μαθήματα τοπογραφίας και γνώσης-ανάγνωσης χαρτών για τα χαρακτηριστικά και τη διαμόρφωση του εδάφους. Οι γνώσεις αυτές ήταν απολύτως αναγκαίες για τη σωστή αξιοποίηση και εκμετάλλευση της μορφολογίας του εδάφους, η οποία διευκολύνει ή δυσκολεύει στην εκπλήρωση της αποστολής, είτε επιθετικής είτε αμυντικής μορφής του αγώνα.

Βασική αποστολή του Διοικητή ενός στρατιωτικού τμήματος του ΔΣΕ ήταν συνοπτικά:

• Η μελέτη για τη διαμόρφωση του εδάφους.
• Η διάταξη που θα πρέπει να λάβει το τμήμα κατά την εκτέλεση της επιχείρησης.
• Η οργάνωση της βάσης πυρός, ποια μέσα πυρός πρέπει να χρησιμοποιηθούν, η διάταξή τους ανάλογα με τη μορφολογία του εδάφους και το καμουφλάζ των τμημάτων.
• Η επιλογή σημείου παρατήρησης.
• Η επιτυχής έκβαση των μαχών και η εξασφάλιση της νίκης εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό από τη σωστή χρησιμοποίηση του εδάφους σ' όλες τις φάσεις των πολεμικών επιχειρήσεων.

Το πρόγραμμα στρατιωτικής κατάρτισης στο ΔΣΕ είχε καθοριστεί χονδρικά σε δύο ενότητες:

Στην πρώτη ενότητα προβλέπονταν θέματα γενικών γνώσεων, δηλαδή:

• Ζητήματα διοικητικής κατάρτισης.
• Μελέτη τακτικών ενεργειών με μέλημα της Διοίκησης της Σχολής και των Διοικητών των λόχων.
• Πραγματοποιούνταν με γενικές συγκεντρώσεις της Σχολής, με συγκεντρώσεις στους Λόχους.
• Σ' αυτά γνωρίζονταν με τις ιδιαιτερότητες κάθε μορφής αγώνων: Επιθετικού, αμυντικού, νυχτερινού, σε κατοικημένους χώρους, ελιγμών και διεισδύσεων στα μετόπισθεν κ.λπ.

Στη δεύτερη ενότητα, επιδίωξη ήταν η πολιτικοκομματική διαμόρφωση, το ανέβασμα του αισθήματος ευθύνης για την υλοποίηση κάθε αποστολής που θα αναλάμβαναν οι αξιωματικοί.

Φυσικά, ακολουθούσε η πρακτική αφομοίωση των μαθημάτων αυτών. Ολοι οι συντελεστές της εκπαίδευσης - εκπαιδευτές και εκπαιδευόμενοι - αποκτούσαν πολύτιμη εμπειρία με την εκτέλεση των συχνών πρακτικών ασκήσεων, αρκετά βέβαια κουραστικών και επίμονων. Στις ασκήσεις μάχης που εκτελούνταν στις γύρω δασωμένες περιοχές, αλλά και στον εσωτερικό χώρο του χωριού φαινόταν πεντακάθαρα ο βαθμός της προόδου της εκπαίδευσης.

Η προσπάθεια ήταν να γνωριστούν οι εκπαιδευόμενοι με τους βασικούς κανόνες της πολεμικής τέχνης στις διάφορες φάσεις των μαχών. Στη θεωρητική κατάρτιση, δίνονταν γνώσεις που αφορούσαν στις δυνατότητες των βαρέων όπλων, του πυροβολικού, των τανκς, των αντιαρματικών όπλων, παράλληλα με την άριστη πρακτική χρήση όλων των όπλων και μέσων που χρησιμοποιούσε ο ΔΣΕ.