«Ευρωπαική» ταινία από την Τουρκία
Τελείωσαν τα αστεία και τα φεστιβάλ! Από σήμερα, φαίνεται, μπαίνουμε στην ποσότητα και το μακρύ χειμώνα! Επτά οι νέες ταινίες, λίγο, για να μην πούμε ελάχιστο, το καλλιτεχνικό ενδιαφέρον! Ξεχωρίζουν, και για την αξία τους, αλλά και για το «παράξενο», μια τούρκικη ταινία να μοιάζει ευρωπαϊκή, τα «Κλίματα Αγάπης», του Νουρί Μπιλγκέ Τσεϊλάν. (Η ερωτική αστάθεια ενός ζευγαριού και κυρίως του άντρα)! Ακολουθεί η «ποιητική», αλλά ανολοκλήρωτη ταινία του Μισέλ Γκοντρί, «Σε είδα στο όνειρό μου». (Ενας νέος «δραπετεύει» από την πραγματικότητα και δημιουργεί το «δικό» του κόσμο). Αμέσως μετά, έρχεται το «G.R.A.Z.Y.», του Ζαν - Μαρκ Βαλί, που χειρίζεται ένα εξαιρετικό και δύσκολο θέμα, αυτό της ομοφυλοφιλίας, όμως το χειρίζεται με υπερβολική ατολμία και μεγάλη προχειρότητα.
Μετά από τις τρεις παραπάνω ενδιαφέρουσες ταινίες, με όλες τις επιφυλάξεις που εκφράσαμε, πέφτουμε στο καθαρά εμπορικό χάος! Πρώτη «Η Βασίλισσα», του Στίβεν Φρίαρς, η οποία «νεκρανασταίνει» την πριγκίπισσα Νταϊάνα, για ευνόητους, οικονομικούς και πολιτικούς λόγους! Στο ίδιο μήκος κύματος, τραλαλά δηλαδή, και η ρομαντική κομεντί του Ρίντλεϊ Σκοτ, «Μια καλή Χρονιά».
Μια μικρή στάση στην παιδική, κυριολεκτικά και μεταφορικά, ταινία (καρτούν), τη συμβατική «Ποντικούπολη», των Ντέιβεντ Μπάουερς - Σαμ Φελ, και κλείνουμε με το ψιλο - πορνό, ψιλο - «αναρχικό», ψιλο - χαζό «45 Επικίνδυνη Ομορφιά», του Γκάρι Λένον.
Υπάρχουν φυσικά και οι επαναλήψεις, αλλά και τα βιβλία! Για να μην πω και οι μουσικές, το θέατρο, οι εκθέσεις ζωγραφικής, τα μουσεία. Η διασκέδαση, για να είναι πραγματική, και ευεργετική διασκέδαση, πρέπει να είναι πολύμορφη!
Τα «Κλίματα Αγάπης» είναι μια χαμηλών τόνων ερωτική ιστορία! Ενας 40χρονος άντρας και μια νεαρότερη γυναίκα, δεν μπορούν να αποφασίσουν, τι θέλουν και τι δε θέλουν! Οι χαρακτήρες τους είναι τόσο ευμετάβλητοι. Οπως ο καιρός, κάποιες «άστατες» εποχές του έτους! Μια κρύο, μια ζέστη. Μια βροχή, μια ήλιος! Καμία εμπιστοσύνη και καμία σταθερότητα! Μία είναι μαζί, μία χωρίζουν!
Ο Τούρκος δημιουργός δεν ασχολείται με το «γιατί» της ανθρώπινης αστάθειας. Παίρνει τους ήρωές τους σαν δεδομένους (από πού διαμορφώθηκαν άραγε; έχει να κάνει ο χώρος και ο χρόνος; το κοινωνικό σύστημα μέσα στο οποίο ζούνε;), και προχωράει, «μοιραία», αυθαίρετα, στα σκαμπανεβάσματά τους, χωρίς να αναζητεί τις αιτίες. Τις αιτίες που θα τους έκαναν ακόμα πιο «τραγικούς». Αυτή η έλλειψη διαλεκτικής κάνει μετέωρους τους ήρωες και αποδυναμώνει την ίδια την ταινία. Ως γνωστόν, άλλη δραματουργική αξία έχει ο επιπόλαιος, άλλη ο ανικανοποίητος, ο φοβισμένος, ο ανεξάρτητος, ο..., κλπ., κλπ.
Αλλά και η ηλικία έχει να κάνει! Αλλο ένας πολύ νέος και άλλο ένας ώριμος άνθρωπος. Ενας ώριμος άνθρωπος πρέπει, επιβάλλεται, να ξέρει τι θέλει και τι δε θέλει. Αλλο τι μπορεί και τι δεν μπορεί. Αλλο, τελικά, τι αποφασίζει! Οι ήρωες του Νουρί Μπιλγκέ Τσεϊλάν, τόσο ο Ισα όσο και η Μπαχάρ, σε καμία στιγμή δεν είναι σίγουροι για τα συναισθήματά τους. Με αποτέλεσμα να αποφασίζουν και να ξε-αποφασίζουν! Και δεν είναι, πια, παιδιά! Είναι ώριμοι άνθρωποι! Ποιες αιτίες τους διαμόρφωσαν έτσι; Αυτό δε φαίνεται να απασχολεί τον Τούρκο δημιουργό!
Φυσικά, τέτοιοι χαρακτήρες δε μας είναι άγνωστοι! Ούτε και οι αιτίες που τους διαμόρφωσαν έτσι. Αυτό, όμως, δεν απαλλάσσει το έργο τέχνης, το οποίο ασχολείται με τέτοιους χαρακτήρες, από την υποχρέωση να κάνει μνεία, υπαινιγμούς έστω, στις συνθήκες που τους διαμόρφωσαν. Αφήνοντάς τους στον αέρα, μένει και ο θεατής στον αέρα. Τα άτομα, ξεκομμένα από το κοινωνικό περιβάλλον, δεν αποτελούν παραδείγματα, για να απασχολήσουν την κινηματογραφική δραματουργία. Πρόκειται για επιπόλαια άτομα, που ξεμπερδεύεις πολύ σύντομα μαζί τους. Ή, όταν τα μελετάς, δεν τους χαρίζεσαι! Τα στήνεις απέναντι και τα αποκαλύπτεις! Αν, βέβαια, τα εντάξεις μέσα στις κοινωνικές ανακατατάξεις τότε αποκτούν άλλη διάσταση. Και τα μεταχειρίζεσαι διαφορετικά.
Εκεί βρίσκεται και το «λάθος» της ταινίας. Ενώ η γραφή της είναι εξαιρετική, έστω και αν κλίνει προς το «στιλ» και την επιτήδευση, έστω και αν υποκύπτει στην καλλιγραφία για την καλλιγραφία, το θέμα της, η ψυχολογία των ηρώων της, σωστότερα, δεν ακουμπάει σε γερά θεμέλια. Οι ήρωές της, όλοι οι ήρωές της, πρώτοι και δεύτεροι, είναι «αδύνατοι». Οι ήρωες του Αντονιόνι, τους οποίους, κατά κάποιον τρόπο μιμήθηκε ο Νουρί Μπιλγκέ Τσεϊλάν, δεν ήταν «φτερά στον άνεμο». Ηταν φορείς ιδεολογιών. Καθένας κουβαλούσε πάνω του μια συγκεκριμένη φιλοσοφία. Πράγμα που δε συμβαίνει με τους ήρωες στα «Κλίματα Αγάπης». Εδώ η «αποστασιοποίηση» δεν προσφέρει δεύτερες σκέψεις. Γιατί οι ήρωες δεν υπαινίσσονται τίποτα άλλο από αυτό που δείχνουν με την πρώτη ματιά. Αυτό σε συνδυασμό με το «αργοκίνητο» ανατολίτικο περιβάλλον, το οποίο δε γεννάει την αποξένωση και το άγχος, με την ένταση που το γεννάει η «βιομηχανική» κοινωνία του Αντονιόνι, περιπλέκει περισσότερο τα πράγματα.
Και ωστόσο, δε φεύγεις άδειος από την ταινία! «Μαγεύεσαι» από τις καλαίσθητες εικόνες της. Και, ακόμα, γίνεσαι περίεργος να μάθεις περισσότερα για την «καινούρια» Τουρκία. Την Τουρκία που προσπαθεί να «κλείσει» το μάτι στην Ευρώπη, για να γίνει «αποδεκτή». Και πληρώνει αυτό το κλείσιμο του ματιού, αποχτώντας «ευρωπαϊκές» μικροαστικές συνήθειες και «ευρωπαϊκές» μικροαστικές συμπεριφορές. Και όλα αυτά, μέσα σε ένα περιβάλλον, που μυρίζει ανατολή. Ο τρόπος ομιλίας, ο τρόπος επικοινωνίας, τα ντεκόρ, η ατμόσφαιρα, οι χώροι, είναι όλα τόσο απομακρυσμένα από την Ευρώπη και τα άγχη της. Και ωστόσο οι ήρωες του Νουρί Μπιλγκέ Τσεϊλάν, κινούνται και ενεργούν σαν «Ευρωπαίοι»!
Τα «Κλίματα Αγάπης», πέρα από την εικαστική ευχαρίστηση και την ερωτική μελαγχολία, προσφέρονται και για κοινωνιολογικές μελέτες. Εκτός από την τρυφερότητά τους και την καλαισθησία τους, μας γνωρίζουν και μια «άγνωστη» - σε πολλούς - Τουρκία! Μια Τουρκία που μιμείται! Μια Τουρκία, που πασχίζει να «μοιάσει» στη Δύση. Μετά, βέβαια, θα δει και αυτή τις «χαρές» της και θα αποφασίσει τι θα πρέπει να πράξει!
Παίζουν: Εμπρού Τσεϊλάν, Νουρί Μπιλγκέ Τσεϊλάν, Ναζάν Κεσάλ, Μεχμέτ Εργιλμάζ, Αρίφ Ασκί, Καν Ουζμπατούρ, Ουφούκ Μπαϊρακτά, κ.ά.
Ο Στεφάν μετά το θάνατο του πατέρα του έρχεται να ζήσει μαζί με τη μάνα του. Παράλληλα, πιάνει δουλιά σε ένα τυπογραφείο. Η ζωή του μέρα με τη μέρα τείνει να βουλιάξει στο «τίποτα». Ο Στεφάν αντιδρά. Δίνει ένα σάλτο και από το «τίποτα» περνάει σε έναν ονειρικό κόσμο. Τα πάντα, πια, τώρα μεταβάλλονται. Εκεί που όλα τα έλιωνε η μιζέρια τώρα, πια, τα πάντα γύρω του αποκτούν χρώματα, φαντασία, χαρά.
Επακόλουθο του ονείρου ο έρωτας! Και αυτός στην υπέρβασή του. Σαν ένα χαρούμενο παιχνίδι. Οχι δράματα και απογοητεύσεις. Απλά πράγματα, χαρούμενα! Σίγουρα όχι ανατρεπτικά. Ομως, καθαρά και αισιόδοξα!
Την ταινία υποστηρίζουν θαυμάσιοι ηθοποιοί!
Παίζουν: Γκαέλ Γκαρσία Μπερνάλ, Σαρλότ Γκενσπούργκ, Αλέν Σαμπά, Μίου Μίου.
Η αξία, η όποια αξία της ταινίας, βρίσκεται στο θέμα της! Μια οικογένεια μεγαλώνει πέντε αγόρια. (Ο τίτλος της ταινίας παραπέμπει στα αρχικά των μικρών ονομάτων των πέντε γιων της οικογένειας: Christian, Raymond, Antoine, Zachary και Yvan). Το ένα από αυτά γίνεται ομοφυλόφιλο! Ενα «πρόβλημα» το οποίο, θέλουμε δε θέλουμε, είναι υπαρκτό και ανοίγει τεράστιο αριθμό συζητήσεων. Αφού προβληματίζει πολύ κόσμο και απασχολεί πολλές οικογένειες. Αφού, τελικά, είναι ένα κοινωνικό πρόβλημα. Ενα πρόβλημα ανοιχτό!
Δυστυχώς, ο Ζαν-Μαρκ Βαλί, από φόβο απέναντι στο θέμα, από έλλειψη γνώσεων, από εμπορικές σκοπιμότητες, ίσως απ' όλα αυτά μαζί, υπέσκαψε ο ίδιος τη σοβαρότητα του θέματός του και έφτιαξε μια μεταφυσική και θρησκόληπτη κωμωδία. Μια κωμωδία, η οποία περιπλέκει περισσότερο τα πράγματα, παρά τα διευκολύνει.
Η ταινία δεν έχει στόχο! Είναι πέρα για πέρα σχηματική. Οι χαρακτήρες της είναι όλοι χάρτινοι. Χάρτινες, επίσης, είναι και οι αιτίες, που οδήγησαν το νεαρό στην ομοφυλοφιλία! Στο τέλος, συνειδητά ή ασυνείδητα, η ταινία λειτουργεί σαν προπαγανδιστική μπροσούρα υπέρ της ομοφυλοφιλίας! Με έναν τρόπο χαζό, αλλά αρκετά ελκυστικό, για κάποιον που «ψάχνει δικαιολογίες».
Τόσο σοβαρά θέματα απαιτούν σοβαρές προσεγγίσεις. Το G.R.A.Z.Y. δεν είναι σοβαρό. Και γι' αυτό το θεωρώ επικίνδυνο!
Παίζουν: Μισέλ Κοτέ, Μαρκ-Αντρέ Γκροντίν, Ντανιέλ Προυλ, Πιερ-Λουκ Μπριλιάντ, Μαξίμ Τρεμπλάι, Αλεξ Γκραβέλ.
Η ταινία έχει για ήρωες ποντίκια! Αυτό, όμως, δεν εμπόδισε τους δημιουργούς να φτιάξουν μια ισοπεδωτική «αταξική» ιστορία, στην οποία οι συγκρούσεις δεν έχουν σε τίποτα να κάνουν με τις «κοινωνικές» τάξεις. Τα ποντίκια των υπονόμων, με τα ποντίκια των αρχοντικών, θα συνυπάρξουν.
Θα μου πείτε, «εντάξει, ταινία για παιδιά είναι»! Και εγώ θα ρωτήσω: σε τι πείραζε να λέγαμε στα παιδιά την αλήθεια; Οτι ο «υπόνομος» με το αρχοντικό βρίσκονται -και θα βρίσκονται- σε διαρκή σύγκρουση; Θα έκανε κακό μια τέτοια άποψη στα παιδιά; Οχι, βέβαια!
Ομως, ποιος δεν καταλαβαίνει, ότι τα παιδιά είναι οι αυριανοί καταναλωτές! Πρέπει, λοιπόν, να προετοιμαστούν! Οι γονείς, ας αποφασίσουν! Δική τους η ευθύνη!
Φωνές: Χιου Τζάκμαν, Κέιτ Ουίνσλετ, Ιαν Μακέλεν, Ζαν Ρενό, Αντι Σέρκις, Μπιλ Νάι.
Ποιος θα το περίμενε ή μάλλον ποιος δε θα το περίμενε, ο «αναρχικός» Στίβεν Φρίαρς, ο δημιουργός της «ανατρεπτικής» ταινίας «Ωραίο μου πλυντήριο», να καταλήξει βασιλικός; Τέτοιοι «αναρχικοί», τελικά, και νομοτελειακά, καταλήγουν πάντοτε στις αγκαλιές του συστήματος! Και γίνονται βασιλικότεροι του βασιλέα!
«Η βασίλισσα», δεν κρατάει ούτε τα προσχήματα. Με αφορμή τον ύποπτο θάνατο της πριγκίπισσας Νταϊάνα, της «πριγκίπισσας του λαού», όπως την ονόμασαν οι διάφοροι βασιλικοί και φιλοβασιλικοί Φρίαρς, ο Βρετανός δημιουργός έφτιαξε ένα προπαγανδιστικό κατασκεύασμα. Πότε με χιούμορ, πότε με μελό, πότε με τη σάτιρα, αγωνίζεται να αποκαταστήσει τη φήμη της βρετανικής βασιλικής οικογένειας.
Βέβαια, για να γίνει πειστικός, προφασίζεται τον ουδέτερο. Κάνει ότι σχολιάζει αρνητικά τη συμπεριφορά της Ελισάβετ, κατά τη διάρκεια του θανάτου και της ταφής της Νταϊάνας. Η τελική σούμα, όμως, είναι καθαρά υπέρ του παλατιού. Και όχι απλώς υπέρ του παλατιού αλλά και, το χειρότερο, του θεσμού της βασιλείας!
Ομως, πέρα από το πολιτικό φάουλ, του κάποτε πολλά υποσχόμενου Βρετανού σκηνοθέτη, και η ίδια η ταινία δεν πηγαίνει πουθενά. Ο Φρίαρς στην προσπάθειά του να την κάνει «νιανιά», για να γίνει κατανοητή και για να συγκινήσει τις «μάζες», στις οποίες απευθύνεται, έφτιαξε μια ταινία - σούπα! Μια σούπα που φτάνει στα όρια του «κλασικού εικονογραφημένου». Ξέρετε, εκείνα τα αφηγήματα των λαϊκών περιοδικών και εφημερίδων, που δείχνουν, ας πούμε, τον ήλιο και, για να μην μπερδευτούν τα «φυτά» οι αναγνώστες τους, γράφουν και λεζάντα: ο ήλιος!
Τέτοιες κινηματογραφικές καρικατούρες, που βλέπουμε στη «Βασίλισσα», μόνο σε προπολεμικές ταινίες συναντώνται! Τόσο η Ελισάβετ, όσο και ο Μπλερ, αλλά και τα βοηθητικά πρόσωπα - Φίλιππος, Κάρολος, η γυναίκα του πρωθυπουργού - μοιάζουν με άψυχες χαλκομανίες. Χαλκομανίες οι οποίες, ακριβώς γιατί είναι άψυχες, δεν προκαλούν οργή! Λες και παράλληλα με τις «προσωπικές» τους υποθέσεις, δε χειρίζονται, με το χειρότερο τρόπο, μεγάλα παγκόσμια ζητήματα: Ιράκ, ΕΕ, ΝΑΤΟ κλπ.
«Η βασίλισσα» δεν είναι μια αθώα ταινία. Είναι μια σκόπιμη καλλιτεχνική προπαγανδιστική παρέμβαση! Και σαν τέτοια πρέπει να αντιμετωπιστεί! Επιτέλους, και η πρόκληση έχει τα όριά της. Ο λαός μας έχει πικρή πείρα από τον αναχρονιστικό θεσμό της βασιλείας. Το σύνθημα «πάρ' τη μάνα σου και μπρος, δε σε θέλει ο λαός», ας γίνει «πάρ' την κόπια σου και μπρος, δεν τη θέλει ο λαός». Καιρός να τελειώνουνε με τα αναχρονιστικά αστεία και τους αναχρονιστικούς και πονηρούς καλλιτέχνες!
Παίζουν: Ελεν Μίρεν, Μάικλ Σιν, Τζέιμς Κρόμγουελ, Αλεξ Τζένινγκς.
Η ταινία «Μια καλή χρονιά», είναι συνέχεια της «Βασίλισσας»! Μια «αθώα» ταινία για τις πλατιές μάζες. Ενα χαζό ερωτικό θέμα, που δεν προάγει ούτε τις γάτες! Μια ταινία, με άλλα λόγια, αποχαύνωσης! Βέβαια, για να γυρίζονται τέτοιου είδους ταινίες, υπάρχει οπωσδήποτε κοινό που τις αγοράζει! Και ύστερα κάποιοι επικαλούνται το εισιτήριο σαν κριτήριο!
Ενας Βρετανός χρηματιστής χάνει τη δουλιά του και φτάνει στη Γαλλία, στο κτήμα του θείου του, στο οποίο, όταν ήταν παιδί, περνούσε τις καλοκαιρινές διακοπές του. Ο θείος μόλις έχει πεθάνει. Ο χρηματιστής είναι ο μοναδικός κληρονόμος!
Φτάνοντας, λοιπόν, στη Γαλλία προσπαθεί να πουλήσει το κτήμα. Ομως, ο κολίγος του θείου του, ο επιστάτης, και μια ντόπια κοπέλα, καταφέρνουν όχι μόνον να μεταπείσουν τον χρηματιστή αλλά, επιπλέον, να τον κάνουν να αγαπήσει την αγροτική ζωή και την όμορφη και χαριτωμένη Γαλλίδα..!
Και εσύ, ο γεμάτος προβλήματα θεατής, λες «τι φταίω»; Και εγώ, ρωτάω: Εχει νόημα να σας πω για τη «φόρμα», για τις ερμηνείες, για τη φωτογραφία, για το μοντάζ; Εχουν καμιά σημασία όλα αυτά, όταν η ταινία είναι γυρισμένη για χάνους; Φυσικά και δεν έχουν! Δε μιλάμε για έργα τέχνης. Μιλάμε για φαστ-φουντ!
Παίζουν: Ράσελ Κρόου, Αλμπερτ Φίνεϊ, Μαριόν Κοτιγιάρ, Βαλέρια Μπρούνι - Τεντέσκι, Φρέντι Χάιμορ, Αμπι Κόρνις.
Ενα νεαρό ζευγάρι φιλιέται, κλοτσιέται, χτυπιέται, δαγκώνεται, βρίζεται, κάνει έρωτα, αλληλοκαταδίδεται, αλληλοεξοντώνεται! Θα μπορούσε να είναι μια άγρια ταινία! Ομως, δεν είναι! Είναι μια δήθεν ταινία. Είναι μια ακαλαίσθητη αρλούμπα.
Η μόνη αξία της είναι η πολύ όμορφη πρωταγωνίστρια. Η οποία, όμως, έτσι που κυλιέται μέσα στην ασχήμια, πλάνο με το πλάνο, σκηνή με τη σκηνή, χάνεται και αυτή από την οθόνη. Εκείνο που μένει στο τέλος είναι το παρδαλό της υπόθεσης, η βία, οι χαζοί λεσβιακοί έρωτες, η βαρεμάρα!
Παίζουν: Μίλα Γιόβοβιτς, Ανγκους Μακφέιντιεν, Στίβεν Ντορφ.