Η πρόληψη - που αποτελεί το μεγαλύτερο φρούριο αντίστασης στα ναρκωτικά - δεν περιλαμβάνεται ούτε ως δευτερεύων ή τριτεύων στόχος στο θεσμικό πλαίσιο κατά των ναρκωτικών, που έχει θεσπιστεί την τελευταία δεκαπενταετία.

Θα μπορούσε να αντιταχθεί ότι η πρόληψη, ως μέρος της ευρύτερης αγωγής υγείας, δε χρειάζεται ειδική αναφορά στους νόμους για τα ναρκωτικά. Ομως η αγωγή υγείας - έστω και αν υπάρχουν κάποιες αναφορές σε νόμους - έχει μείνει κενό γράμμα.

Το ΠΑΣΟΚ τα τελευταία δυο χρόνια - στηριγμένο στις πλάτες της Τοπικής Αυτοδιοίκησης - προχώρησε στην ίδρυση άνω των 40 κέντρων πρόληψης. Ομως, έχει μείνει στην ιδρυτική ανακοίνωση και δεν μπορεί να δώσει ούτε απολογιστικά στοιχεία. Μάλιστα, η κατάσταση απορυθμίζεται τελευταία, καθώς οι εργαζόμενοι στον Οργανισμό Κατά των Ναρκωτικών (ΟΚΑΝΑ) βρίσκονται σε διαρκείς κινητοποιήσεις, διεκδικώντας την ικανοποίηση δίκαιων αιτημάτων.

Επειτα οι θεραπευτικές κοινότητες μειώνουν την προληπτική τους δραστηριότητα, καθώς χρόνο με το χρόνο οι κυβερνήσεις σφίγγουν τον οικονομικό βρόχο της λιτότητας.

Ο πρώτος νόμος για τα ναρκωτικά ψηφίζεται, μόλις, το 1987 ( 1729/87 «Για την καταπολέμηση της διάδοσης των ναρκωτικών και την προστασία των νέων»). Φαίνεται με ανάγλυφο τρόπο τόσο η καθυστέρηση της ελληνικής πολιτείας, όσο και η αδιαφορία της για ένα τόσο σοβαρό θέμα, που μέσα στη δεκαετία που ακολούθησε υποθήκευσε τη ζωή δεκάδων χιλιάδων νέων και στοίχισε τη ζωή σε χιλιάδες επίσης νέα παιδιά.

Ο Ν. 1729/87 υπήρξε ανεπαρκής στους τομείς της θεραπείας, της επανένταξης των χρηστών, της καταστολής της εμπορίας και ανύπαρκτος στο θέμα της πρόληψης. Ηταν από αυτήν την άποψη χωρίς χρονικό ορίζοντα.

Οι κυβερνήσεις δεν εξάρθρωσαν τα κυκλώματα των εμπόρων

Ομως, η αποποινικοποίηση για ατομική χρήση έγινε αφετηρία για να μην τιμωρούνται ένοχοι ναρκωτικών, αφού η ποσότητα δεν προσδιοριζόταν. Ο Ν. 2161/1993 συνεχίζει να αφήνει την πρόληψη εκτός και στην καλύτερη περίπτωση να την ταυτίζει ουσιαστικά με την ενημέρωση.

Ο ίδιος νόμος, με το άρθρο 1, δημιουργεί τον Οργανισμό Κατά των Ναρκωτικών (ΟΚΑΝΑ) και καταργεί το Γνωμοδοτικό Συμβούλιο, στο οποίο συμμετείχαν μαζικοί φορείς, όπως η ΕΦΕΕ, η ΟΛΜΕ, η ΕΣΗΕΑ κλπ. Δηλαδή, θεσμοθετείται η μη συμμετοχή του λαϊκού κινήματος και των φορέων που το εκπροσωπούν.

Ο ΟΚΑΝΑ είναι Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου και τελεί υπό την εποπτεία του υπουργού Υγείας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων. Μεταξύ άλλων, έχει σκοπό την εφαρμογή εθνικής πολιτικής σχετικά με την πρόληψη της χρήσης, τη θεραπεία, την επαγγελματική κατάρτιση, την κοινωνική επανένταξη.

Διοικείται από 15μελές ΔΣ, το οποίο εξ ολοκλήρου διορίζεται από τον υπουργό Υγείας και Πρόνοιας. Ο πρόεδρος του ΔΣ ορίζεται από το Υπουργικό Συμβούλιο, με πρόταση του υπουργού Υγείας και Πρόνοιας. Ο γενικός διευθυντής του ΟΚΑΝΑ διορίζεται με απόφαση του υπουργού Υγείας και Πρόνοιας. Η εκπροσώπηση των κοινωνικών φορέων είναι ισχνότατη. Συμπερασματικά: Ο ΟΚΑΝΑ αποτελεί ένα άνευρο, δυσκίνητο, γραφειοκρατικό και κυρίως χειραγωγούμενο από την εκάστοτε κυβέρνηση όργανο. Αποστερημένο από την ενεργό παρουσία, δράση και προβληματισμό των κοινωνικών φορέων και οργανώσεων, οι οποίοι αποτελούνται από μέλη της κοινωνίας ευαισθητοποιημένα και πολλές φορές άμεσα πληττόμενα από το πρόβλημα.

Δεν έχουν ληφθεί μέτρα που να προωθούν την πρόληψη της χρήσης

Το άρθρο 12 εισάγει για πρώτη φορά στην ελληνική νομοθεσία τη χορήγηση ουσιών για υποκατάσταση της εξάρτησης. Δηλαδή την υποκατάσταση της εξάρτησης από μια άλλη εξάρτηση. Πρόκειται για την εφαρμογή του προγράμματος χορήγησης της μεθαδόνης στους εξαρτημένους χρήστες ηρωίνης, των «προγραμμάτων συντήρησης», όπως αποκαλούνται.

Το άρθρο 14 εισήγαγε την έννοια της «μικρής ποσότητας», χωρίς ποτέ μέχρι σήμερα να έχει προσδιοριστεί το μέγεθος αυτής της ποσότητας. Η νέα διάταξη μετέτρεψε σε πλημμέλημα την προμήθεια, χρήση, κατοχή και καλλιέργεια «μικρής ποσότητας» για αποκλειστικά προσωπική χρήση. Επίσης, εισήγαγε το ατιμώρητο της προμήθειας, κατοχής, χρήσης και καλλιέργειας «μικρής ποσότητας» ναρκωτικής ουσίας, όταν ο χρήστης έκανε συμπτωματική χρήση ή είναι εξαρτημένος.

Από πρώτη ματιά, η διάταξη φαίνεται να ικανοποιεί ένα αίσθημα ανθρωπισμού και επιείκειας προς τον απλό χρήστη, ο οποίος πράγματι είναι θύμα των εμπόρων. Ο χρήστης δικαιούται κάθε επιείκειας, η δε αρχή της επιείκειας του δικαστηρίου αναμφίβολα πρέπει να εφαρμόζεται στους χρήστες και να εξαντλούνται όλες οι ελαφρυντικές περιστάσεις, όπως και η εξατομίκευση των συνθηκών και της προσωπικότητας κατά την επιμέτρηση της ποινής, την απαλλαγή ή την αναστολή της ποινής κλπ. Οι δε συγκεκριμένες υποθέσεις πρέπει να δικάζονται από εξειδικευμένους δικαστές.

Ομως, η αναγνώριση της «μικρής ποσότητας» - η οποία εκτός των άλλων παραμένει απροσδιόριστη από το νομοθέτη, επιπλέον ποτέ δεν παραμένει «μικρή», αλλά πολλαπλασιάζεται - ουσιαστικά νομιμοποιεί τη χρήση και προκαλεί κάμψη της κοινωνικής αντίστασης απέναντι στα ναρκωτικά. Οδηγεί στη σταδιακή απελευθέρωση - νομιμοποίηση των ναρκωτικών ουσιών.

Ενώ, λοιπόν, η διάταξη για ατιμωρησία του χρήστη επιφανειακά συγκεντρώνει στοιχεία ενός είδους «ουμανισμού», αποτελεί μια παραπλανητική και υποκριτική αντιμετώπιση του ζητήματος. Στην πραγματικότητα θεσμοθετεί τη διατήρηση, προστασία και διευκόλυνση του κυκλώματος των εμπόρων, με την ύπαρξη των εξαρτημένων χρηστών («βαποράκια), που κινούνται ελεύθερα και αυξάνουν την πελατεία, μυώντας νέους χρήστες και εμποδίζοντας τους παλιούς να απεξαρτηθούν.

Το φαινόμενο είναι πολυπαραγοντικό. Το πρόβλημα υπάρχει όχι επειδή υπάρχουν ουσίες, αλλά επειδή υπάρχουν ευάλωτα άτομα. Επομένως, η πρόληψη είναι το ζητούμενο. Αντί της πρόληψης, η πολιτεία θέσπισε την αρχή της «μεταμέλειας» με το άρθρο 21, όπου προβλέπεται αναστολή ποινικής δίωξης, απόλυση υπό όρους για τον έμπορο, που θα «καρφώσει» μεγαλύτερο έμπορο. Η κατάδοση αντικαθιστά την πρόληψη.