Μερικές απόψεις για τη δράση της ΚΕ

σαν ελάχιστη συμβολή για το 15ο Συνέδριο

Η θαρραλέα αυτοκριτική που κάνει η ΚΕ για τη δράση του Κόμματος αποτελεί αναμφισβήτητα θετικό σημάδι στην πορεία του. Με το παράδειγμα αυτό διαπαιδαγωγεί τα μέλη και τα στελέχη του Κόμματος, καθώς και τις εργαζόμενες λαϊκές μάζες για την τεράστια σημασία που έχει η αυτοκριτική και φυσικά η καλοπροαίρετη κριτική, για να 'χουν επιτυχίες στη δουλιά τους: Να ανακαλύπτουν έτσι και να υπερπηδούν τα λάθη, τις αδυναμίες και τις ατέλειες στον αγώνα τους. Οι δύο αυτές αρετές αποτελούν το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του αυθεντικά προλεταριακού Κόμματος, που ξεχωρίζει από τα ρεφορμιστικά και τα οπορτουνιστικά κόμματα και αποτελούν βασικές κινητήριες δυνάμεις για την ποσοτική και ποιοτική τους ανάπτυξη. Για τον Λένιν η κριτική και αυτοκριτική είναι μια ζωτική ανάγκη για κάθε κόμμα υγιές και ζωντανό. Φυσικά είναι εύκολο να κάνει κανείς κριτική, να βρίσκει σφάλματα και παραλείψεις, όταν είναι έξω από το χώρο, όταν από καθ' έδρας βλέπει τα πράγματα, όταν ο ίδιος δε λαβαίνει μέρος ενεργό στον πολιτικό αγώνα, ιδιαίτερα όταν η κριτική δεν είναι καλοπροαίρετη, όταν πηγάζει από αιρετική διάθεση. Στην περίπτωση αυτή, αυτός που την κάνει δεν είναι συνειδητός - σωστός κομμουνιστής, είναι συκοφάντης. Φυσικά μπορεί να είναι καλοπροαίρετη η κριτική, όμως αρνητική από έλλειψη γνώσης ή λαθεμένης εκτίμηση μιας κατάστασης... Από τις απόψεις που εκφράζονται στο "Ρ" για τον προσυνεδριακό διάλογο παρατηρούνται σε κάποιο βαθμό τέτοια φαινόμενα...

• Στη σελίδα 12, θέση 9 αναφέρεται ότι υπάρχει η αντίληψη, σ' ένα μέρος των κομματικών μελών και στελεχών, πως είναι αδύνατη στις σημερινές συνθήκες η μετάπλαση συνειδήσεων και κατά συνέπεια η μετακίνηση δυνάμεων από άλλα κόμματα προς το ΚΚΕ και η ένταξη στις γραμμές του ταξικού, του μαχόμενου λαϊκού κινήματος. Αυτό είναι βασικό λάθος και πρέπει με κάθε τρόπο (διαφώτιση πρακτική, παραδείγματα από τους καθημερινούς λαϊκούς αγώνες... ) να διορθωθεί. Αντίθετα οι σημερινές συνθήκες βοηθάνε.

Η ανεργία, η λιτότητα, η πείνα και δυστυχία εκατομμυρίων ανθρώπων με τη Νέα Τάξη Πραγμάτων συνηγορούν στην ανάπτυξη του λαϊκού κινήματος και κατ' επέκταση στην ενίσχυση του Κόμματος.

Αυτή η λαθεμένη αντίληψη είναι επηρεασμένη σε μεγάλο βαθμό από την ανατροπή των σοσιαλιστικών καθεστώτων, τη λυσσασμένη επίθεση του καπιταλισμού σε παγκόσμια κλίμακα με το πολύμορφο δίχτυ μηχανισμών του..., αλλά σε κάποιο βαθμό και από τη δική μας δράση, παραδώσαμε νομίζω έμφαση στην αντεπανάσταση στις σοσιαλιστικές χώρες και στις αρνητικές συνέπειές της στο κομμουνιστικό κίνημα, κανείς δεν το αρνείται αυτό, όμως το ρίξαμε πολύ στο μοιρολόγι και δημιουργήσαμε ηττοπάθεια, δεν τονίσαμε (αναλύσαμε) σε ανάλογο βαθμό την προσωρινότητα αυτής της πισωδρόμησης στο κομμουνιστικό κίνημα και ακόμη τα θετικά μηνύματα που έρχονται από τις πρώην σοσιαλιστικές χώρες, που περνάνε στην αντεπίθεση και δε θα αργήσει η νέα επανάσταση και η νίκη του σοσιαλισμού.

• Οι επιπτώσεις της Νέας Τάξης Πραγμάτων, σε όλους τους τομείς της κοινωνικής πράξης, βοηθάνε στην ανάπτυξη του λαϊκού κινήματος, αυτό το γεγονός το 'χουμε καθημερινά με τους αγώνες των εργαζομένων: εργατών, αγροτών, διανόησης... Επομένως, για να 'χουμε τα προσδοκώμενα αποτελέσματα, χρειάζεται ποιοτική και ποσοτική ανάπτυξη της ιδεολογικής και πολιτικής μας δράσης. Τη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο με τα πολύπλοκα αλληλένδετα προβλήματα, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, απαιτείται η ανύψωση του ιδεολογικού επιπέδου των κομμουνιστών, να ξέρουν για ποιο σκοπό παλεύουν και πώς να παλεύουν, να μπορούν να συνδέουν διαλεχτικά τις θέσεις του Κόμματος με τα προβλήματα του χώρου τους, με τα λαϊκά προβλήματα γενικότερα. Ο κομμουνιστής σήμερα εκτός από το ότι πρέπει να είναι εξαίρετος μαχητής επαναστάτης, πρέπει παράλληλα να είναι και ένας άριστος διαφωτιστής - προπαγανδιστής, όμως αυτό προϋποθέτει τη χάραξη μιας πολιτικής μόρφωσης των μελών και στελεχών συστηματική, προσεγμένη, που να παρακολουθείται και να ελέγχεται από την ΚΕ. Η μάχη για τη βελτίωση της κυκλοφορίας του "Ρ" και η αξιοποίηση της ΚΟΜΕΠ μπορεί να αποτελέσουν βασικό παράγοντα στον ιδεολογικό εξοπλισμό των κομματικών μελών, αρκεί να αγοράζονται και φυσικά να διαβάζονται, πράγμα που δυστυχώς δε συμβαίνει... Χρειάζεται πολλή δουλιά, σύντροφοι.
• Πώς θα στρατολογήσει ένα μέλος του Κόμματος ένα νέο μέλος, όταν οι αντικειμενικές συνθήκες βοηθάνε γι' αυτό το σκοπό, αλλά το υπόψη μέλος είναι αδύναμο να αξιοποιήσει αυτές τις συνθήκες, όταν αγνοεί βασικές έννοιες της κομμουνιστικής θεωρίας και πρακτικής ως και τα προβλήματα του χώρου του. Στον ιδεολογικό τομέα έχουμε σοβαρές ελλείψεις. Χρειάζεται ανασκούμπωμα και οργανωμένη και ελεγχόμενη από την καθοδήγηση δουλιά.
• Η επιρροή του Κόμματος, έχει αποδειχθεί στο στίβο της ταξικής πάλης, είναι πολύ μεγαλύτερη από εκείνη που τυπικά φανερώνεται σε διάφορες και αμφίβολης τιμιότητας εκλογικές αναμετρήσεις. Αυτή την πραγματικότητα μπορούμε και πρέπει να την αξιοποιήσουμε, αρκεί να διαθέτουμε άξιους και αφοσιωμένους στην υπόθεση του κομμουνισμού μαχητές.

Κέντρο της ιδεολογικής μας πάλης αναμφισβήτητα πρέπει να είναι η εργατική τάξη, η οποία όμως συνδέεται με εκατοντάδες νήματα προς τα μη προλεταριακά στρώματα των εργαζομένων και τα συμφέροντά της συμπίπτουν αντικειμενικά με τα συμφέροντα εκείνων, και το αντίστροφο φυσικά αληθεύει. Η προσέγγιση των συμφερόντων της αγροτιάς, των μεσαίων στρωμάτων της πόλης, της διανόησης, όλων των εργαζομένων, που εκμεταλλεύονται από το κεφάλαιο, δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την πραγμάτωση πλατιάς συμμαχίας όλων των αντιμονοπωλιακών δυνάμεων με ηγέτιδα την εργατική τάξη, τη δημιουργία δηλαδή ενός ευρύτατου αντιιμπεριαλιστικού, αντιμονοπωλιακού δημοκρατικού μετώπου πάλης με κατεύθυνση το σοσιαλισμό, όταν οι αντικειμενικές συνθήκες είναι οι πλέον κατάλληλες, για το σκοπό αυτό πρέπει να δώσουμε όλες μας τις δυνάμεις.

Ο ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ ΘΑ ΝΙΚΗΣΕΙ.

ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΕΡΕΛΕΑΣ

Π. Ψυχικό

Σκέψεις και παρατηρήσεις για το Πρόγραμμα και τη δράση του Κόμματος

Το Πρόγραμμα του Κόμματος είναι η πυξίδα για την ενιαία και συνεπή δράση του, δεν είναι σύνοψη οδηγιών.

Το Πρόγραμμα πρέπει να αγκαλιάζει όλο το κίνημα, όμως στην πράξη αναγκάζεται κανείς να προβάλει σε πρώτη μοίρα πότε τη μια και πότε την άλλη πλευρά του κινήματος. Αυτό συμβαίνει και στο Πρόγραμμά μας, γίνεται μεγάλη ανάλυση της παγκόσμιας κατάστασης και λιγότερο της ελληνικής.

Στο κεφάλαιο ο Σύγχρονος Κόσμος στο Νο 18 αναφέρεται ότι δεν έχει τύχη ο σοσιαλισμός και η πάλη κατά του ιμπεριαλισμού, αν το κομμουνιστικό κίνημα είναι κατακερματισμένο. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με το σημείο, που λέει, ότι είναι δυνατόν η εργατική τάξη να πάρει την εξουσία σε μια μόνο χώρα. Πρέπει να διορθωθεί και να γραφεί ως εξής:

Η ανισόμετρη οικονομική και πολιτική ανάπτυξη είναι απόλυτος νόμος του καπιταλισμού. Απ' εδώ βγαίνει, πως είναι δυνατή η νίκη του σοσιαλισμού στην αρχή σε λίγες ή και σε μια χώρα. Το νικηφόρο προλεταριάτο αυτής της χώρας οργανώνει τη σοσιαλιστική παραγωγή στη χώρα του και εναντιώνεται στον υπόλοιπο καπιταλισμό, παίρνοντας με το μέρος του τις καταπιεσμένες τάξεις των άλλων χωρών, βοηθώντας ηθικά, οικονομικά και στρατιωτικά, τα επαναστατικά κινήματα των άλλων καταπιεσμένων χωρών. Η οριστική νίκη του σοσιαλισμού με την πλήρη εγγύηση από μια παλινόρθωση των αστικών σχέσεων είναι δυνατή μόνο σε διεθνή κλίμακα, αυτός είναι ο τελικός σκοπός και θέλει τη διεθνή ενότητα και αλληλεγγύη όλων των ΚΚ.

Ποια πρέπει να είναι τα συστατικά μέρη του Προγράμματος:

1. Να τονίζεται ο βασικός χαρακτήρας της οικονομικής ανάπτυξης της Ελλάδας.

2. Να τονίζεται το αναπόφευκτο αποτέλεσμα του καπιταλισμού: Η αύξηση της αθλιότητας και το φούντωμα της αγανάκτησης των εργατών, αγροτών, ΕΒΕ, συνταξιούχων, διανοουμένων κτλ.

3. Να τονίζεται η ταξική πάλη του προλεταριάτου σαν βάση του κινήματός μας.

4. Να τονίζονται οι τελικοί σκοποί του κόμματος, δηλαδή της κατάκτησης της πολιτικής εξουσίας για την πραγματοποίηση των σκοπών του και ο διεθνής χαρακτήρας του κινήματος.

5. Να τονίζεται η αναγκαιότητα του πολιτικού χαρακτήρα της ταξικής πάλης.

6. Να τονίζεται το γεγονός ότι η αστική τάξη της Ελλάδας με τις εκάστοτε κυβερνήσεις της, που γίνονται από τα κόμματα της (ΝΔ, ΠΑΣΟΚ, Πολιτική Ανοιξη, "ΣΥΝ") και άλλα μικρότερα, προκαλώντας την έλλειψη δικαιωμάτων και την καταπίεση του λαού και προστατεύοντας τους εκμεταλλευτές, αποτελεί το κύριο εμπόδιο του εργατικού κινήματος και γι' αυτό η κατάκτηση της πολιτικής ελευθερίας, που είναι απαραίτητη και για το συμφέρον της όλης κοινωνικής εξέλιξης, αποτελεί το άμεσο πολιτικό καθήκον του κόμματος.

7. Να τονίζεται πως το κόμμα θα υποστηρίζει όλα τα κόμματα και τα στρώματα του πληθυσμού, που παλεύουν ενάντια στο ξένο και ντόπιο κατεστημένο, ότι θα καταπολεμά τις δημαγωγικές μηχανορραφίες των αστικών κυβερνήσεων, είτε μπλε είτε πράσινες.

8. Να απαριθμούνται οι βασικές δημοκρατικές διεκδικήσεις και σε συνέχεια,

9. οι διεκδικήσεις υπέρ της εργατικής τάξης, υπέρ των αγροτών (με επεξήγηση του γενικού χαρακτήρα αυτών των διεκδικήσεων) και των υπολοίπων συμμάχων της εργατικής τάξης.

Το αντιιμπεριαλιστικό, αντιμονοπωλιακό, δημοκρατικό μέτωπο μπορεί να δημιουργηθεί και να πάρει την εξουσία κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις, να δημιουργηθεί σ' όλους τους χώρους, να υπάρχει συντονισμός ενεργειών και σωστή καθοδήγηση. Μα, μη δημιουργούμε ψευδαισθήσεις ότι κοινοβουλευτικά θα πάρει την εξουσία, γιατί η αστική τάξη πριν την πάρει θα προσπαθήσει με όλα τα μέσα να χτυπήσει το κίνημα, γι' αυτό το μέτωπο πρέπει να πάρει τα μέτρα του. Το εργατικό κίνημα στην Ελλάδα βρίσκεται σήμερα σε μεταβατική περίοδο, βλέπουμε ότι κατά τόπους όπου έχουμε δυνάμεις ξεδιπλώθηκαν αγώνες σημαντικοί. Για να έχουμε μια συνέχεια θα πρέπει να συνενώσουμε τις κατά τόπους δυνάμεις μας. Ολοι συμφωνούμε ότι καθήκον μας είναι η οργάνωση της ταξικής πάλης. Αλλά, τι είναι ταξική πάλη; Οταν οι εργάτες ενός εργοστασίου ή ενός επαγγέλματος παλεύουν ενάντια στο αφεντικό ή στα αφεντικά τους αντίστοιχα; Οχι αυτές είναι εμβρυακές εκδηλώσεις της. Η πάλη των εργατών τότε μόνο γίνεται ταξική όταν όλοι οι πρωτοπόροι εργάτες της χώρας αισθανθούν ότι αποτελούν μια ενιαία εργατική τάξη και παλεύουν όχι ενάντια στα χωριστά αφεντικά, αλλά ενάντια σε ολόκληρη την τάξη των κεφαλαιοκρατών και ενάντια στην κυβέρνησή τους. Κάθε ταξική πάλη είναι πάλη πολιτική. Καθήκον μας άρα είναι να μετατρέψουμε την αυθόρμητη πάλη ενάντια στους καταπιεστές σε πάλη ολόκληρης της τάξης, σε πάλη του κόμματος, με καθορισμένα πολιτικά και σοσιαλιστικά ιδανικά.

Αν δεν καταφέρουμε να ενώσουμε όλη την τοπική δουλιά, έτσι που να αποτελεί δουλιά ενός και του ίδιου κόμματος με μια στρατηγική και τακτική, τότε κάνουμε δουλιά "χειροτεχνισμού", όπως έλεγε ο Λένιν.

Η έννοια της δικτατορίας του προλεταριάτου δεν πρέπει να μπαίνει τώρα έντονα, γιατί είναι έννοια κρατική, περιέχει την έννοια της βίας. Η δικτατορία του προλεταριάτου δεν επιβάλλεται από το κόμμα, αλλά από την τάξη των προλετάριων με την καθοδήγηση του κόμματος. Είναι Δημοκρατία για τους πολλούς και δικτατορία για τους λίγους, τους αστούς εκμεταλλευτές. Η δικτατορία του προλεταριάτου έχει μεταφορική έννοια, την έννοια της αδιαίρετης καθοδήγησης.

Εδώ μπαίνει το ζήτημα των αμοιβαίων σχέσεων κόμματος και τάξης, κομματικών και εξωκομματικών μέσα στην εργατική τάξη και αλληλοεμπιστοσύνης ανάμεσά τους. Το κόμμα πρέπει να αφουγκράζεται την πραγματική φωνή των μαζών, το επαναστατικό ένστικτο, την πραχτική πείρα της πάλης των μαζών, για να καθορίσει την πολιτική του, δηλαδή να διδάσκει και να διδάσκεται. Το κόμμα πρέπει να κατακτά κάθε μέρα την εμπιστοσύνη των μαζών, με την πολιτική του και τη δουλιά του, να εξασφαλίζει την υποστήριξη των μαζών, να πείθει βοηθώντας τις μάζες να διαγνώσουν με την πείρα τους την ορθότητα της πολιτικής του Κόμματος, οφείλει να 'ναι ο καθοδηγητής, ο ηγέτης, ο δάσκαλος της τάξης του. Αυτό γίνεται όταν το κόμμα αποκτά:

1. Με τη συνειδητότητα της προλεταριακής πρωτοπορίας και με την αφοσίωσή της στην επανάσταση, με την αυτοκυριαρχία, την αυτοθυσία και τον ηρωισμό της, την εμπιστοσύνη και υποστήριξη της τάξης.

2. Με την ικανότητά της, να συνδέεται, να πλησιάζει και να συγχωνεύεται με τις εργατικές μάζες.

3. Με την ορθότητα της πολιτικής, στρατηγικής και τακτικής και καθοδήγησης. Χωρίς αυτούς τους όρους είναι απραγματοποίητη η πειθαρχία μέσα στο κόμμα, η αλλαγή της κοινωνίας και η ανατροπή της αστικής τάξης.

Τέλος, ο προσυνεδριακός διάλογος, για να είναι γόνιμος πρέπει να διευκρινιστούν όλες οι πτυχές του Προγράμματος και όχι άγονος, ή πολεμικός, για να μην εκφυλιστεί σε προσωπικό ανταγωνισμό, να οδηγήσει σε συγχώνευση απόψεων και όχι σε μπέρδεμα των εχθρών με τους συντρόφους. Ο καθένας μας άλλωστε κρίνεται από τις πράξεις του.

ΦΩΤΙΑΔΗΣ ΧΑΡ.

Ξάνθη

Παρατηρήσεις πάνω στο Σχέδιο Προγράμματος

Το κύριο ζήτημα που βάζει το Σχέδιο Προγράμματος είναι η αλλαγή του χαρακτήρα της επικείμενης επανάστασης. Στο πρόγραμμα του 10ου Συνεδρίου αναφερόταν ότι "η Ελλάδα θα φτάσει στο σοσιαλισμό μέσα από μια ενιαία επαναστατική διαδικασία, που θα περιλαμβάνει δύο στάδια επαναστατικών μετασχηματισμών, τα οποία είναι στενά μεταξύ τους συνδεδεμένα, αν και το καθένα έχει δικά του ακριβή, καθορισμένα χαρακτηριστικά γνωρίσματα" (σελ. 20). Τα δύο αυτά στάδια ήταν το αντιιμπεριαλιστικό - αντιμονοπωλιακό, δημοκρατικό και το σοσιαλιστικό.

Το Κόμμα έφτανε σε ένα τέτοιο συμπέρασμα εξετάζοντας μεταξύ άλλων την οικονομική και κοινωνική διάρθρωση της Ελλάδας, επικεντρώνοντας στις σοβαρές οργανωτικές και διαρθρωτικές αδυναμίες της ελληνικής οικονομίας, στο ρόλο της πολύπλευρης εξάρτησης από το ξένο μονοπωλιακό κεφάλαιο, στη διαμόρφωση του ΚΜΚ.

Κατέληγε έτσι:

1. Στην περιγραφή ενός πλέγματος αντιθέσεων (σελ. 16) κάνοντας διάκριση, κυρίως, μεταξύ α) της βασικής αντίθεσης του καπιταλισμού, της αντίθεσης, δηλαδή, μεταξύ του κοινωνικού χαρακτήρα της παραγωγής και του ατομικού - καπιταλιστικού τρόπου ιδιοποίησης του αποτελέσματός της, της αντίθεσης μεταξύ εργασίας και κεφαλαίου (σελ. 16) και β) της αντίθεσης που κυριαρχεί στη χώρα μας και που είναι "η αντίθεση ανάμεσα στην ντόπια μονοπωλιακή ολιγαρχία και τον ιμπεριαλισμό, πρώτ' απ' όλα τον αμερικανικό από τη μια μεριά, και σ' όλες τις άλλες κοινωνικές τάξεις στρώματα και ομάδες, τη συντριπτική πλειοψηφία του έθνους, από την άλλη" (σελ. 20).

2) Στην παρουσίαση των διαφοροποιήσεων που προκαλούσαν οι οικονομικές αλλαγές, στην ταξική σύνθεση της ελληνικής κοινωνίας, μέσα από μια (όσο αδύνατη και αν ήταν) συγκεκριμένη αναφορά στις τάξεις και τα στρώματα της ελληνικής κοινωνίας. Αυτή η κοινωνικοταξική ανάλυση έδινε τη δυνατότητα να καθοριστούν με σχετική ακρίβεια και οι κινητήριες δυνάμεις του πρώτου σταδίου της επαναστατικής διαδικασίας.

Ετσι, ο άμεσος στρατηγικός σκοπός ήταν η δημοκρατία του λαού, που για την υλοποίησή της ήταν απαραίτητο το πέρασμα της εξουσίας από τα χέρια της ντόπιας μονοπωλιακής ολιγαρχίας στα χέρια των α-α-δ δυνάμεων. Η δημοκρατία του λαού ήταν επαναστατική αλλαγή, που έλυνε την κυρίαρχη αντίθεση, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για το πέρασμα στο σοσιαλισμό.

Το Σχέδιο Προγράμματος του 15ου Συνεδρίου θεωρεί ότι "η επαναστατική αλλαγή στην Ελλάδα θα είναι σοσιαλιστική", προχωρώντας έτσι σε μια ιστορική αναθεώρηση της γενικής πολιτικής γραμμής του Κόμματος που στηριζόταν στο σύστημα στρατηγικών και τακτικών αντιλήψεων του 7ου Συνεδρίου της ΚΔ και του 6ου Συνεδρίου του ΚΚΕ (Βλ. Δ. Σάρλη, "Η πολιτική του ΚΚΕ στον αγώνα κατά του μοναρχοφασισμού").

Εγκαταλείπεται έτσι η διάκριση μεταξύ κυρίαρχης και βασικής αντίθεσης. Η πρώτη δεν αναφέρεται πουθενά. Οι αναφορές στη σχέση της βασικής αντίθεσης με το ζήτημα της ιμπεριαλιστικής εξάρτησης δεν τεκμηριώνουν την εγκατάλειψη της θέσης για την ενιαία επαναστατική διαδικασία. Ετσι, π.χ., το Σχέδιο αναφέρει για την αντιιμπεριαλιστική - αντιμονοπωλιακή - δημοκρατική πάλη ότι "σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια, εντάσσεται πιο οργανικά (!) στον αγώνα για την ανατροπή του καπιταλισμού και την οικοδόμηση της σοσιαλιστικής - κομμουνιστικής κοινωνίας. Περικλείει από τη φύση της ρήξεις που υπονομεύουν τα θεμέλια της καπιταλιστικής εξουσίας" (κεφ. 27).

Κατ' αρχάς, "το πιο οργανικά" δεν εξηγείται και το παλιό πρόγραμμα δε θεωρούσε ότι η α-α-δ πάλη δεν εντάσσεται στον αγώνα για το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό. Κάθε άλλο. Ωστόσο, το βασικό είναι ότι η α-α-δ πάλη από μόνη της δεν περικλείει κανενός είδους ρήξεις, παρά μόνον η πορεία υλοποίησης των στόχων της, μέσα από την ανατροπή της σημερινής εξουσίας των ξένων και ντόπιων μονοπωλίων. "Η δρομολόγηση κυβερνητικών μέτρων εναντίον του πολυεθνικού κεφαλαίου, της εξάρτησης και της συμμετοχής της χώρας στις ιμπεριαλιστικές ενώσεις..." (σελ.25) θα παραμείνει όνειρο θερινής νυκτός, αν το μέτωπο δεν προσπαθήσει να πάρει απ' την αρχή στα χέρια του την κρατική εξουσία.

Ετσι, λοιπόν, η αντίληψη ότι μπορεί να υλοποιηθεί το πρόγραμμα των α- α-δ δυνάμεων εκτός επαναστατικής διαδικασίας, χωρίς απ' την αρχή να τεθεί από τις ίδιες το ζήτημα της εξουσίας (ειδικά σήμερα, υπολογίζοντας τους αρνητικούς συσχετισμούς σε διεθνές επίπεδο), αποτελεί άλμα προς τα πίσω.

Ταυτόχρονα, η ίδια η συγκρότηση του μετώπου και ο ρόλος του τίθενται υπό αμφισβήτηση, αφού το κείμενο αγνοεί ότι:

1. Η δημιουργία του μετώπου είναι δυνατή μόνο στο βαθμό που η εργατική τάξη και οι σύμμαχοί της θα πειστούν ότι οι προγραμματικές κατευθύνσεις του μετώπου είναι υλοποιήσιμες. Χωρίς ρεαλιστική πρόταση εξουσίας, όλες οι άλλες "ρεαλιστικές προτάσεις" μετατρέπονται σε ουτοπία.

2. Τα μικροαστικά συμμαχικά στρώματα της εργατικής τάξης δεν πρόκειται να συμμετέχουν σε ένα μέτωπο, αν δε γνωρίζουν ποιες αντιθέσεις θα λύσει το μέτωπο, με ποιο τρόπο θα υλοποιηθούν τα δικά τους συμφέροντα, από ποια εξουσία.

3. Για να κερδηθεί η πλειοψηφία της εργατικής τάξης και του λαού με το μέρος των κομμουνιστών για τη σοσιαλιστική επανάσταση είναι απαραίτητη η ανάπτυξη της δικής τους πολιτικής πείρας. Μόνο μέσα από ταξικούς αγώνες για τον περιορισμό και την ανατροπή της εξουσίας των μονοπωλίων, με την παράλληλη δημιουργία και άσκηση λαϊκής εξουσίας, θα προετοιμάζεται η εργατική τάξη για τη σοσιαλιστική επανάσταση, αναγνωρίζοντας στο ΚΚΕ την πιο πρωτοπόρα επαναστατική δύναμη, θα δημιουργείται το μέτωπο των σοσιαλιστικών δυνάμεων.

Ετσι, λοιπόν, ο καθορισμός του χαρακτήρα της επικείμενης επανάστασης ως σοσιαλιστικού, ενώ φαίνεται ότι μας φέρνει πιο κοντά στο στρατηγικό στόχο, στην πραγματικότητα μας απομακρύνει, αφ' ενός γιατί δε συνδέεται με την τακτική (π.χ. σε ποιους αστικούς θεσμούς γίνεται κριτική, έτσι ώστε να πείθουμε για την αναγκαιότητα διαμόρφωσης νέων λαϊκών θεσμών;), αφ' ετέρου γιατί οι στόχοι της πολιτικής του μετώπου είναι απραγματοποίητα (Θα πρέπει να σημειωθεί ότι τόσο το μέτωπο, όσο και η σοσιαλιστική επανάσταση δε χαρακτηρίζονται με τους δόκιμους όρους του μ-λ ως τακτική ή στρατηγική, αλλά σαν "άμεσο πολιτικό και άμεσο πρακτικό καθήκον" (σελ. 18 και 26).

Από τα παραπάνω προκύπτει ότι, αν ο στρατηγικός σκοπός είναι η σοσιαλιστική επανάσταση, τότε η επαναστατική τακτική (που ως στόχο έχει την προσέγγισή του), πρέπει να βάζει ζήτημα εξουσίας των α-α-δ δυνάμεων μέσα από την ανατροπή της ιμπεριαλιστικής εξάρτησης και τη λύση της κυρίαρχης αντίθεσης (που βέβαια θα ολοκληρώνεται με τη λύση της βασικής αντίθεσης στον σοσιαλισμό). Μπροστά απ' αυτή την τακτική, που υποτάσσεται στο στόχο του σοσιαλισμού, δε χωράει καμιά άλλη τακτική της "αλλαγής", ή της "προοδευτικής ανάπτυξης", που θα αφήνει παρακάμπτοντας για το στρατηγικό σκοπό το ζήτημα της εξουσίας. Ετσι, αφ' ενός ο χαρακτήρας της επικείμενης επαναστατικής ανατροπής θα είναι αντιιμπεριαλιστικός - αντιμονοπωλιακός, αφ' ετέρου, αυτή η επαναστατική διαδικασία και η περίοδος που θα εγκαινιάσει θα αποτελούν την τακτική της δημιουργίας των προϋποθέσεων για το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό. Θα υποτάσσονται στο στρατηγικό σκοπό της σοσιαλιστικής επανάστασης.

Αν, όμως, το κείμενο φτάνει σε τέτοια συμπεράσματα σχετικά με το χαρακτήρα της επικείμενης επανάστασης και το ρόλο του μετώπου, αυτό ίσως οφείλεται στο ότι μεταξύ άλλων:

1. Υπάρχει σύγχυση σχετικά με τη διαμόρφωση και τις ιδιαιτερότητες του ελληνικού ΚΜΚ (ρόλος της ξένης εξάρτησης) και με τις αντιθέσεις της ελληνικής κοινωνίας, με αποτέλεσμα το κείμενο (αναφορικά με την επικείμενη επανάσταση) να παίρνει υπόψη μόνο ορισμένες αντικειμενικές συνθήκες και μάλιστα σχηματικά (π.χ. ανάπτυξη ΚΜΚ, συγκέντρωση και συγκεντροποίηση κεφαλαίου, χωρίς όμως να τίθεται το ερώτημα σε ποιους τομείς, ποιος ο ρόλος του ξένου κεφαλαίου, πώς θα αντιμετωπιστούν οι συνέπειες της πολύπλευρης εξάρτησης κλπ.).

2. Δεν υπάρχει σοβαρή ανάλυση της κοινωνικοταξικής δομής (οι 14 σειρές που αφιερώνει το Σχέδιο στο ζήτημα της ταξικής σύνθεσης της ελληνικής κοινωνίας δείχνει σε όλο του το μέγεθος την προχειρότητα του Προγράμματος) με αποτέλεσμα, αφ' ενός να μην υπάρχει εκτίμηση για την κατάσταση της εργατικής τάξης και των καθηκόντων που έχει το ΚΚΕ αναφορικά με την επίτευξη της ενότητάς της και αφ' ετέρου να μη φαίνονται τα συμφέροντα των διαφόρων άλλων τάξεων και στρωμάτων. Το κείμενο φτάνει έτσι στο σημείο να υπονοεί ότι τα μακροπρόθεσμα (!) συμφέροντα των μεσαίων στρωμάτων θα υπηρετούνται στο σοσιαλισμό! (σελ.27).

Κανένα πρόγραμμα του Κόμματος δε στάθηκε μέχρι τώρα τόσο αβασάνιστα απέναντι σε ένα τόσο σοβαρό θέμα! Παραμένει έτσι κενό γράμμα η επισήμανση του Λένιν ότι "μόνο ο αντικειμενικός υπολογισμός του συνόλου των αμοιβαίων σχέσεων όλων χωρίς εξαίρεση των τάξεων μιας δοσμένης κοινωνίας, συνεπώς και ο υπολογισμός της αντικειμενικής βαθμίδας ανάπτυξης αυτής της κοινωνίας, καθώς και ο υπολογισμός των αμοιβαίων σχέσεων ανάμεσα σ' αυτή και τις άλλες κοινωνίες μπορεί ν' αποτελέσει τη βάση μιας σωστής τακτικής της πρωτοπόρας τάξης" (βλ. Λένιν τ. 26, σελ. 76).

ΛΙΤΣΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

Κυψέλη

"Αγκιτάτσια ή προπαγάνδα;"

Για να λύσουμε - αρχικά - τον εννοιολογικό γρίφο του παραπάνω τίτλου του άρθρου, θα μετατρέπαμε το ερώτημα ως παρακάτω: "Μια κριτική στη δράση της Κεντρικής Επιτροπής, μετά το 14ο Συνέδριο, για τα κομματικά μέσα επικοινωνίας". Επίσης, διατυπώνοντας μια ακόμη παραλλαγή, θα είχαμε το ερώτημα: "Πώς ενημερώνουμε το λαό σε περιβάλλον αποσιώπησης των Θέσεων του ΚΚΕ από τα αστικά μέσα ενημέρωσης;".

Μια εποπτική προσέγγιση του δυσμενούς μετώπου, που αντιμετωπίζει το ΚΚΕ στον τομέα πληροφόρηση, αποτελεί η παρακάτω βραχεία ανάλυση, συνέπεια της στενότητας χώρου.

Η ανάλυση της σημερινής πραγματικότητας στον τομέα μέσα μαζικής επικοινωνίας εμπεριέχει, κατ' αρχάς, μια αστοχία προσδιορισμού. Από την αρχή της δεκαετίας του '80 κι έπειτα, ο όρος ΜΜΕ είναι στενός για να περιγράψει το μετασχηματισμό της ενημέρωσης σε μια ανώτερη βαθμίδα που συνιστά την "κοινωνία της πληροφόρησης". Μια έννοια που διαθέτει την κουλτούρα της, τον πολιτισμό της και μια ιστορική αναφορά. Ουσιαστικά προέρχεται από έναν ιστορικό μετασχηματισμό, που δεν είναι κοινωνικά ή ιδεολογικά ουδέτερος. Αποτελεί προϊόν της αλλαγής του συσχετισμού δυνάμεων της περιόδου 1989-'91 από τη διάλυση της ΕΣΣΔ και του σοσιαλιστικού συστήματος στην Ευρώπη, της διαδικασίας καπιταλιστικής ολοκλήρωσης, καθώς και της τεχνολογικής έκρηξης στις τηλεπικοινωνίες.

Η διαδικασία παγκοσμιοποίησης του πληροφοριακού συστήματος περικλείει την προσπάθεια του μονοπωλιακού κεφαλαίου να προωθήσει αλλαγές σε όλους τους τομείς της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής, με μοχλό τη νέα τεχνολογική αλλαγή που σηματοδοτούν οι "λεωφόροι των πληροφοριών" και με στόχο τη μεγιστοποίηση των κερδών του, των καπιταλιστικών κερδών. Οι πολιτικοί εκφραστές του διεθνούς μονοπωλιακού κεφαλαίου υλοποίησαν τις παραπάνω κατευθύνσεις με τις αποφάσεις του "Group - Seven" (G - 7) και την έκθεση Μπάγκεμαν της Ευρωπαϊκής Ενωσης.

Με την τελευταία δημιουργήθηκε ο "αναπτυξιακός άξονας Ι", με κύριο σκοπό τη διαμόρφωση των πληροφοριακών δικτύων στην Ευρώπη και τη θέσπιση του κατάλληλου ρυθμιστικού πλαισίου. Αξιοσημείωτη είναι η πρόβλεψη για το δεκαπλασιασμό των τηλεοπτικών καναλιών και του τριπλασιασμού των συνδρομητών της καλωδιακής τηλεόρασης μέχρι το έτος 2000, που εκτιμά η "Λευκή Βίβλος". Ουσιαστικά, η ΕΕ αναγνώρισε τον πρωτοποριακό ρόλο των μέσων επικοινωνίας στη μεταβολή των δομών και μεθόδων παραγωγής, στην ιδεολογική επικυριαρχία του κεφαλαίου και στην αλλαγή των καταναλωτικών μας συνηθειών. Στη σημερινή ιστορική συγκυρία το ΚΚΕ αναλαμβάνει πρωτοποριακό ρόλο ενάντια στην καπιταλιστική ολοκλήρωση, συμβάλλει στη νομοτελειακή ανάγκη της κοινωνίας για σοσιαλισμό και προετοιμάζει την ανάλογη επαναστατική διαδικασία.

Αναμενόμενη, λοιπόν, ήταν η αντίδραση των εκφραστών και φορέων της καπιταλιστικής ολοκλήρωσης να καταστήσουν απροσπέλαστη την πρόσβαση στα ΜΜΕ της αντιιμπεριαλιστικής φωνής του Κόμματος. Γεγονός αποτελεί η ζοφερή εικόνα των αστικών μέσων επικοινωνίας όπου έχει σχεδόν απαγορευτεί η προβολή των θέσεων και δραστηριοτήτων του ΚΚΕ, παράλληλα με την τακτική διαστρέβλωσης και παραπληροφόρησης. Πρόκειται για μεθόδευση έρποντος φασισμού, προσαρμοσμένου στις σημερινές συνθήκες που συγκροτούν τον καπιταλιστικό κόσμο της "κοινωνίας της πληροφόρησης". Οι αρνητικές συνέπειες από αυτόν τον ανειρήνευτο αποκλεισμό της δράσης του Κόμματος είναι εμφανείς. Η μερική αναποτελεσματικότητα στην εκπλήρωση των κομματικών στόχων και η επιβράδυνση μαζικοποίησης του λαϊκού κινήματος αποδίδεται και σε αυτήν τη συγκυρία, δηλαδή, λειτουργεί ενισχυτικά μαζί με τις άλλες αντικειμενικές δυσκολίες. Σημαντικότερη συνέπεια, όμως, είναι η κλιμακούμενη πολιτιστική και πνευματική υποβάθμιση του επιπέδου του λαού από την κατευθυνόμενη ποιότητα των μέσων επικοινωνίας, που δημιουργεί ένα μηχανισμό τροχοπέδησης στην παρέμβαση του ΚΚΕ.

Συνειρμικά, επομένως, σχηματίζεται το ερώτημα για την αντίδραση του ΚΚΕ σε αυτή την κατάσταση κι αν ήταν επαρκής η αντιμετώπισή της από την απερχόμενη Κεντρική Επιτροπή.

Ως απάντηση, προσωπικά, θα καταθέσω το ερώτημα του άρθρου: "Αγκιτάτσια ή προπαγάνδα;", που απευθύνεται στην ΚΕ. Η ΚΕ, λοιπόν, υποτίμησε το ρόλο των κομματικών μέσων επικοινωνίας, θεωρώντας ότι το δίλημμα του παραπάνω ερωτήματος είναι πραγματικό και έχει υλική βάση. Ενώ επισήμανε την ιστορική συγκυρία της κυριαρχίας των μηχανισμών του ιμπεριαλισμού στον τομέα της πληροφόρησης, δεν κατόρθωσε να συγκροτήσει στρατηγική ανάπτυξης για τα μέσα επικοινωνίας του Κόμματος. Συγκεκριμένα, διαμόρφωσε μια αντιδιαλεκτική και πρακτικά λαθεμένη αντίληψη της αποσπασματικής και συμπληρωματικής αποστολής των κομματικών μέσων, στη συνολική παρέμβαση του ΚΚΕ. Επέλεξε αυτή την οδό, ώστε να αποφύγει τον κίνδυνο να μεταβάλει, όπως νόμιζε, τον τρόπο προβολής της δράσης του Κόμματος από προπαγάνδα σε αγκιτάτσια.

Τι σημαίνει όμως, "αγκιτάτσια", ώστε η ΚΕ να θεωρεί ότι δεν είναι αυτοσκοπός η αύξηση του ρόλου των κομματικών μέσων επικοινωνίας;

Με τον όρο "αγκιτάτσια" - από το λατινικό Agitatio ( παρότρυνση) - εννοούμε μέθοδο πολιτικής επενέργειας με διαλέξεις, συζητήσεις, ομιλίες μέσω του Τύπου, της τηλεόρασης, του κινηματογράφου και άλλων μέσων επικοινωνίας. Σε διάκριση από την προπαγάνδα διακρίνεται για τη διάδοση ενός περιορισμένου κύκλου ιδεών χαμηλής επιστημονικής επεξεργασίας. Αντίθετα, σε ένα κομμουνιστικό κόμμα η προπαγάνδα αποτελεί επιστημονικά θεμελιωμένο σύστημα πνευματικής δραστηριότητας, όπου συνενώνεται ο επιστημονικός σοσιαλισμός με την επαναστατική δραστηριότητα του λαού. Απαιτείται η ενότητα της προπαγανδιστικής δραστηριότητας με την οργανωτική καθοδήγηση. Τα κομματικά μέσα ενημέρωσης είναι δομικό στοιχείο της προπαγάνδας του ΚΚΕ, δε συνιστά "αγκιτάτσια" η ανάπτυξή τους και αποτελούν μια μορφή άμυνας στη φασίζουσα νοοτροπία των αστικών ΜΜΕ.

Μια εμπεριστατωμένη κριτική στην κατάσταση που διαμορφώθηκε την τελευταία τετραετία στον τομέα των κομματικών μέσων είναι ανέφικτη, λόγω της στενότητας χώρου. Εξάλλου, μια τέτοια κριτική δε θα περιοριζόταν στην πτωτική πορεία της κυκλοφορίας του "Ριζοσπάστη", ούτε στην ανυπαρξία του τηλεοπτικού "902" ή την υπολειτουργία του "902 FM". Θα είχε αφετηρία δομικές αιτιάσεις, που αφορούν τη στρατηγική της κομματικής καθοδήγησης στα κομματικά ΜΜΕ, επομένως μια εμβαθυμένη μαρξιστική - λενινιστική ανάλυση. Αντίθετα, λοιπόν, από τη διατύπωση της θέσης (17) στην Εκθεση Δράσης της ΚΕ, που είναι το λιγότερο ελλιπής, απλά περιγραφική και μονότονα ποσοτική, χωρίς επιστημονικότητα.

Η ουσιαστική τομή, επομένως, που θα πραγματοποιήσει το ΚΚΕ στο ζήτημα των κομματικών μέσων ενημέρωσης θα προέλθει από την ιδεολογική στάση του σε σχέση με την "κοινωνία της πληροφόρησης" και την προσπάθεια βελτιοποίησης της προπαγάνδας μας. Η αξιοποίηση, επίσης, της πρόσφατης διεθνούς συνάντησης κομμουνιστικών και προοδευτικών κομμάτων της Ευρώπης, όπως του ΚΚΕ, Γαλλικού ΚΚ, Κομμουνιστική Επανίδρυση Ιταλίας, Πορτογαλικού ΚΚ και ΚΔΣ Γερμανίας, είναι απαραίτητη. Τα συμπεράσματά της, που αφορούν την ενίσχυση αποκεντρωμένων μορφών επικοινωνίας και την ανάπτυξη εναλλακτικών πληροφοριακών δικτύων, είναι γόνιμα και δημιουργικά. Εκτός της εξακρίβωσης των πραγματικών αιτιών της σημερινής κατάστασης, θα οργανωθεί αντίσταση σε αυτό το νέο όπλο του κεφαλαίου που αναλύθηκε στο παρόν άρθρο και θα ανιχνευτούν οι δρόμοι για την αξιοποίηση της επικοινωνιακής τεχνολογίας προς όφελος των λαών στο κατώφλι του "πολυτροπικού κόσμου" του επόμενου 21ου αιώνα.

ΧΟΧΟΛΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ

Νίκαια

Ορισμένες σκέψεις ή απόψεις

• Δικτατορία του προλεταριάτου

- Η άνοδος στην εξουσία της εργατικής τάξης ή το ορθότερο των εργαζομένων γίνεται διά της ΝΙΚΗΣ σε εκλογές ή επαναστατικά - Οχτωβριανή Επανάσταση κλπ. Τόσο στη μια όσο και στην άλλη, η αλλαγή είναι θεσμική και οι νικητές έχουν υποχρέωση και καθήκον να κατοχυρώσουν τη Νίκη τους.

• Θεσπίζοντας ΝΕΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ - το οποίο θα εξασφαλίζει τις αλλαγές αυτές - οι πολιτικές δυνάμεις θα κληθούν να λειτουργήσουν σύμφωνα με το ΝΕΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ. Σε περίπτωση ειρηνικής αλλαγής, το Σύνταγμα εγκρίνεται από το Νέο Κοινοβούλιο ή με Δημοψήφισμα. Στην επαναστατική αλλαγή οι επαναστατικές δυνάμεις έχουν το Επαναστατικό Δίκαιο.

Ετσι λοιπόν, αφού η Δικτατορία του Προλεταριάτου είναι το "Επαναστατικό Δίκαιο", στις σημερινές συνθήκες, πρόσφορος όρος κι αν θέλετε πιο δόκιμος είναι "Συνταγματική κατοχύρωση των κατακτήσεων του εργαζόμενου Λαού".

• Ανατροπή ή κατάρρευση

- Ανεξάρτητα αν είναι το πρώτο ή το δεύτερο, το ερώτημα - ΓΙΑΤΙ θα μας απασχολήσει για πολλά χρόνια.

Ενας βασικός παράγοντας της ιστορίας αυτής είναι η κατάρρευση των ΗΘΙΚΩΝ ΑΞΙΩΝ των κομμουνιστικών κομμάτων, η δημιουργία άρχουσας τάξης με ταυτόχρονο αποκλεισμό και περιθωριοποίηση της κομματικής βάσης και του λαού σε διακοσμητικό ρόλο.

• Εργατική τάξη ή εργαζόμενοι;

Η μονότονη αναφορά στο κείμενο και στον προσυνεδριακό διάλογο της ορολογίας εργατική τάξη δημιουργεί κενά, σε ποιους απευθύνεται και ποιους ενδιαφέρει. Διότι ένας πτυχιούχος ΑΕΙ, με διδακτορικό και παντρεμένος, παίρνει 136.000 καθαρά το μήνα. Αυτός που ανήκει στην εργατική τάξη ή στον επιστημονικό κλάδο που αμείβεται με λιγότερα χρήματα από τον εργάτη;

Κατά την άποψή μου θα πρέπει η ορολογία να είναι σωστή. Η θα μιλάμε και θα λέμε ο εργάτης των εργοστασίων, του πνεύματος, της επιστήμης, της παιδείας, υγείας κλπ. ή θα απευθυνόμαστε σε όλους τους εργαζόμενους, στα εργοστάσια, βιοτεχνίες, παιδεία - υγεία, επιστήμη, την ύπαιθρο κλπ. Διότι το ΚΚΕ είναι Κόμμα των εργαζομένων.

• Εκλογή αντιπροσώπων για το Συνέδριο.

Αν η βάση είναι το αλάτι της ζωής, τότε δεν μπορούμε να λέμε ότι σε 5 π. χ. αντιπροσώπους βάζουμε μέχρι 5 σταυρούς. Ο έχων τη δύναμη βγάζει 5 αντιπροσώπους. Το σωστό θα είναι, στους 5, 3 ή 4 σταυρούς.

• Δημοκρατικές ελευθερίες

- Αφού ο καπιταλισμός έχει φτάσει στο τελικό στάδιο της εξέλιξής του, τον ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟ, η διατήρηση του σταδίου αυτού θα είναι, με αυξανόμενη κλίμακα, καταπιεστική σε βάρος όλο και μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού (νομοτέλεια). Αυτό όμως θα έχει συνέπειες, μια και η ογκούμενη αντίδραση των καταπιεζόμενων οικονομικά και κοινωνικά στρωμάτων δε θα είναι δυνατόν να αντιμετωπιστεί με τα συνήθη μέσα καταστολής. Κατά συνέπεια θα εφαρμοστούν νέοι τρόποι, π. χ. ειδικοί νόμοι, έκτακτες εξουσίες σε πρώτη φάση σε εθνικό επίπεδο και στη συνέχεια, αφού το κίνημα αντίστασης θα έχει πάρει διεθνικές διαστάσεις, θα παρθούν ειδικά μέτρα πλέον από την κεντρική εξουσία και από ειδικές ΔΥΝΑΜΕΙΣ - ΝΑΤΟ - ΕΕ. Δε νομίζω πως είναι εκτός των σκέψεων αυτών η ίδρυση του επαγγελματικού στρατού σε πρώτη φάση και στη συνέχεια των λεγεώνων, μια και οι αξιωματικοί και στρατιώτες των σημερινών Ενόπλων Δυνάμεων, παιδιά του Λαού, δεν πρόκειται να χτυπήσουν τους δικούς τους ανθρώπους.

ΝΙΚΟΣ ΜΙΧΙΩΤΗΣ

Αιγάλεω