Εχουμε ίσως εθιστεί στην ψαλίδα που βλέπουμε να υπάρχει γύρω μας, όχι μόνο σ' ό,τι αφορά τα οικονομικά, αλλά και τη δυνατότητα πρόσβασης στην παιδεία, την τέχνη, τις υπηρεσίες υγείας, στις δυνατότητες διαβίωσης σ' ένα υγιεινό περιβάλλον στην πληροφόρηση. Ετσι συχνά περνά απαρατήρητο το κοινωνικό γκέτο μέσα στο οποίο ζουν οι συνάνθρωποί μας, ο κοινωνικός αποκλεισμός τους. Απαρατήρητες περνάνε και κάποιες εκδηλώσεις ή έρευνες ανθρώπων που ασχολούνται μ' αυτές τις κοινωνικές ανισότητες, που εμβαθύνουν και προβληματίζονται...

"Ο κοινωνικός αποκλεισμός δεν έχει σήμερα σχέση μόνο με το εισόδημα και την απασχόληση, αλλά και με τη στέγαση, την εκπαίδευση, την υγεία, την πρόσβαση στις υπηρεσίες. Δεν είναι οι προσωπικές αποτυχίες που δημιουργούν κοινωνικό αποκλεισμό, αλλά συγκεκριμένες διαδικασίες και μηχανισμοί...

Στην Ελλάδα λείπουν οι έρευνες σχετικά με τον κοινωνικό αποκλεισμό, ιδιαίτερα για τις ομάδες υψηλού κινδύνου: Τις μονογονεϊκές οικογένειες, τις κακοποιημένες γυναίκες, τους παλιννοστούντες, τους πρόσφυγες, όσους πάσχουν από Ε+ΔΚΙΤΖ, τους ναρκομανείς, τους πολύτεκνους, τους - τις ηλικιωμένες, τους φυλακισμένους, τους αποφυλακισμένους, τους τσιγγάνους, τα άτομα με ειδικές ανάγκες και τους χρόνια πάσχοντες. Ειδικότερα για τις δύο τελευταίες κατηγορίες το μεγαλύτερο βάρος παροχής άτυπης φροντίδας έχουν αναλάβει οι γυναίκες".

Τα παραπάνω τόνισε η κοινωνιολόγος Τζένη Καβουνίδου σε πρόσφατη ημερίδα με θέμα "Ο ρόλος του επαγγελματικού προσανατολισμού στην καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού", που οργάνωσαν το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικού και Επαγγελματικού Προσανατολισμού (ΙΕΚΕΠ) και η ΧΕΝ Ελλάδας.

• Νέες κοινωνικές διαδικασίες επιδρούν και δημιουργούν κοινωνικό αποκλεισμό, τόνισε ανάμεσα σε άλλα η ομιλήτρια: Τα υψηλά επίπεδα ανεργίας (στους τρεις ανέργους μακράς διαρκείας οι δύο είναι γυναίκες), οι άτυπες μορφές εργασίας, η αποβιομηχάνιση (π. χ. Λαύριο, Εύβοια, Αχαφια), οι νέες μορφές μετανάστευσης. Οι παλιννοστούντες από την πρώην Σοβιετική Ενωση, οι Αλβανοί, οι οικονομικοί μετανάστες, όσοι έχουν χαμηλά εκπαιδευτικά προσόντα, σε συνδυασμό με την άγνοια της γλώσσας, είναι οι πιο φτωχοί. Χρειαζόμαστε περισσότερες γνώσεις σχετικά με τις ομάδες υψηλού κινδύνου...
• Στην Ελλάδα δεν υπάρχει ένα νομοθετημένο ελάχιστο εισόδημα, που νακατοχυρώνει ένα αξιοπρεπές όριο διαβίωσης, όπως υπάρχει σε κάποιες άλλες ευρωπαϊκές χώρες, τόνισε ο νομικός Γαβριήλ Αμίτσης. Δεν έχει κατοχυρωθεί νομικά το ελάχιστο όριο στέρησης και η ανάγκη αυτή δεν καλύπτεται μόνο με την έννοια των απόρων και φτωχών. Από την άλλη πλευρά η χρηματοδότηση ενός ελάχιστου ορίου διαβίωσης, θα σήμαινε αύξηση των κρατικών δαπανών, κάτι που θα έρθει σε αντίθεση με τις αρχές του προγράμματος οικονομικής σύγκλισης της Ευρωπαϊκής Ενωσης.

Για ένα πολύ ενδιαφέρον πρόγραμμα επαγγελματικού προσανατολισμού σε ηλεκτρονικούς υπολογιστές, που δίνουν με έξυπνο και εύληπτο τρόπο πληθώρα χρήσιμων πληροφοριών στους νέους, μίλησε η ψυχολόγος Πηνελόπη Σταθακοπούλου, από το ΙΕΚΕΠ. Πρόκειται για το πρόγραμμα "Οδυσσέας", που απευθύνεται σε μη ευνοημένες ομάδες αγοριών και κοριτσιών, με προβλήματα επαγγελματικής ένταξης, χωρίς εξειδίκευση και εφαρμόζεται στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. Μπορεί να αξιοποιηθεί από σχολεία, οργανισμούς, δήμους και άλλους φορείς, που μπορούν να κάνουν χρήση του προγράμματος δωρεάν, ιδρύοντας μικρές μονάδες πληροφόρησης για νέους - όπως ήδη άρχισαν η ΧΕΝ, διάφοροι δήμοι, ο Εθνικός Οργανισμός Πρόνοιας, που ιδρύουν μικρά κέντρα αυτοπροσανατολισμού.

Ενα άλλο πρόγραμμα της ΧΕΝ, το πρόγραμμα RETRAVAILLER, έχει σαν στόχο να βοηθήσει γυναίκες που δε δούλεψαν ποτέ ή δούλεψαν ένα διάστημα και σταμάτησαν ή άφησαν το σχολείο για να μεγαλώσουν τα παιδιά τους.

Προβλέπει, όπως εξήγησε η Χρυσούλα Φίλη, συμβουλευτική, προκατάρτιση, τεχνική αναζήτησης εργασίας, συμπληρωματικές γνώσεις. Εκτός από την Αθήνα, παρόμοια τμήματα λειτουργούν στα Γιάννενα, το Βόλο, την Κομοτηνή και οι περισσότερες γυναίκες που τα παρακολουθούν είναι ηλικίας 25 - 38 χρόνων.

• Η Βάσα Σολωμού - Ξανθάκη, συγγραφέας και υπεύθυνη του προγράμματος αλφαβητισμού της ΧΕΝ, μίλησε για το άτυπο σχολείο που λειτουργεί εδώ και χρόνια με μεγάλη επιτυχία και είναι μια μικρή κοινότητα πολλών πολιτισμών και εκπαιδευτικών επιπέδων. Εδώ έρχονται Ελληνίδες που γνωρίζουν λίγα γράμματα, παιδιά μεταναστών, αλλά και νέες γυναίκες με διπλή καταγωγή και γυναίκες από το εξωτερικό που θέλουν να δουλέψουν στην Ελλάδα. Οσες φοιτούν βοηθιούνται από τις άλλες και έχουν δημιουργήσει ένα μικρό θαύμα αλληλεγγύης και δημιουργικής δουλιάς.
• Υπάρχει και ο μελλοντικός κοινωνικός αποκλεισμός, που αφορά τις νέες. Σ' αυτόν αναφέρεται μια πολύ σημαντική έρευνα, που μερικά από τα συμπεράσματά της ανακοινώθηκαν στη διάρκεια της ημερίδας. Πρόκειται για μια εθνική έκθεση που ανέλαβε να κάνει για την Ελλάδα το ΙΕΚΕΠ για τους νέους και νέες που εγκαταλείπουν την υποχρεωτική εκπαίδευση και τις νέες που έχουν απολυτήριο, αλλά όχι και επαγγελματική εξειδίκευση, ηλικίας έως 28 χρόνων. Η μελέτη έγινε από τις Κασσάνδρα Τελιοπούλου και Πηνελόπη Σταθακοπούλου, στα πλαίσια μιας έρευνας που έγινε σε 12 κράτη - μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης.

Οι νέοι και οι νέες, που εγκαταλείπουν την υποχρεωτική εκπαίδευση, παραμελούνται από το εκπαιδευτικό σύστημα, τόνισε η Κ. Τελιοπούλου στη διάρκεια της ημερίδας. Είμαστε η πρώτη χώρα της ευρωπαϊκής Ενωσης σε ποσοστό νέων που βρίσκονται στην αγορά εργασίας χωρίς απολυτήριο μέσης εκπαίδευσης (στοιχεία EYROSTAT). Η διαρροή από την υποχρεωτική εκπαίδευση είναι χαμηλή στο Δημοτικό Σχολείο, αλλά πολύ αυξημένη στην Α και Β Γυμνασίου και είναι μεγαλύτερη στις αγροτικές και απομακρυσμένες περιοχές.

Σύμφωνα με έρευνα του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών, στις φτωχές οικογένειες το ποσοστό των παιδιών που εγκαταλείπουν την υποχρεωτική εκπαίδευση είναι μεγαλύτερο εξαιτίας της αδυναμίας των οικογενειών τους να επενδύσουν οικονομικά στην εκπαίδευσή τους - το αποφασίζουν μόνο όταν οι επιδόσεις του είναι ικανοποιητικές.

Οι νέοι δε βοηθιούνται από υπηρεσίες στήριξης και επαγγελματικού προσανατολισμού - η Ελλάδα έχει τις λιγότερες σχετικές υπηρεσίες πληροφόρησης. Μόνο η οικογένεια βοηθάει, ίσως όμως στο κοντινό μέλλον να είναι πια ανίσχυρη να προσφέρει αυτή τη βοήθεια.

Για όσους και όσες δεν έχουν απολυτήριο γυμνασίου μια διέξοδος είναι η ταχύρρυθμη επαγγελματική εκπαίδευση, όπου όμως η πλειοψηφία είναι όσοι διαθέτουν απολυτήριο λυκείου.

Χαμηλό είναι το ποσοστό των κοριτσιών που εκπαιδεύονται στις σχολές μαθητείας του ΟΑΕΔ. Οι περισσότερες ειδικότητες της μαθητείας είναι τεχνικές του βιομηχανικού τομέα. Δεν είναι ακόμα εύκολο να προσελκυστούν κορίτσια - ή αλλαγή στάσεων γίνεται συνήθως μικρά βήματα. Χρειάζεται εισαγωγή νέων ειδικοτήτων και μια ενδιάμεση λύση, εμπλουτισμός των "γυναικείων" ειδικοτήτων, με στοιχεία της νέας τεχνολογίας, ενημέρωση, ευαισθητοποίηση και ειδικά προγράμματα επαγγελματικού προσανατολισμού.

Πρόσφατη έρευνα της Τζ. Καβουνίδου έδειξε ότι τα κορίτσια επιλέγουν ιδιωτικές επαγγελματικές σχολές για την κατάρτισή τους, ενώ τα αγόρια επιλέγουν δημόσιες σχολές. Στα εργαστήρια ελευθέρων σπουδών η πλειοψηφία είναι κοπέλες.

Τα επαγγέλματα όμως για τα οποία προετοιμάζονται είναι συνήθως χωρίς σημαντικές προοπτικές εξέλιξης και ουσιαστικά μπούμερανγκ, που είναι έξω από τις απαιτήσεις της αγοράς και την πραγματικότητα, καλλιεργούν αυταπάτες και τις οδηγούν μακριά από την ενεργό ζωή. Ετσι αναπαράγονται τα επαγγελματικά στερεότυπα των κοριτσιών και διαιωνίζεται η ανισότητα στην αγορά εργασίας σε βάρος των γυναικών.

Με τα δεδομένα αυτά, το φάσμα της ανεργίας και της φτώχειας θα απειλήσει μεγάλο μέρος των νέων γυναικών αυτής της ομάδας. Οι κοσμογονικές αλλαγές που γίνονται στην τεχνολογία και κατ' επέκταση και στην αγορά εργασίας θα βρουν απροετοίμαστες τις νέες γυναίκες.

Η μελέτη καταλήγει σε συγκεκριμένες προτάσεις για τον επαγγελματικό προσανατολισμό των νέων γυναικών χωρίς επαγγελματικά προσόντα. Ιδιαίτερη έμφαση - τονίζεται - πρέπει να δοθεί στη συστηματική ενημέρωση των νέων γυναικών και των οικογενειών τους για τα προβλήματα στην απασχόληση των γυναικών και την ανεργία. Οι νέοι και οι οικογένειές τους δε γνωρίζουν την κατάσταση της αγοράς εργασίας. Δε γνωρίζουν ότι το απολυτήριο της μέσης εκπαίδευσης δεν είναι πια ένα αποτελεσματικό εφόδιο για την εξασφάλιση μιας θέσης εργασίας και ότι οι θέσεις γραφείου έχουν κορεστεί. Τα στοιχεία των σχετικών ερευνών δείχνουν ότι οι νέες περισσότερο από τους νέους περιφρονούν τη χειρωνακτική εργασία και αναζητούν κυρίως μισθωτή απασχόληση στον τριτογενή τομέα. Επίσης η αυταπασχόληση είναι μια πολύ συχνή επαγγελματική διέξοδος για τους άντρες, αλλά πολύ σπανιότερη για τις γυναίκες...

Τέλος, σ' ό,τι αφορά τα προγράμματα κατάρτισης για γυναίκες που χρηματοδοτούνται από κοινοτικούς πόρους, η διάρκειά τους είναι πολύ σύντομη (300 - 500 ώρες) και δεν εντάσσονται σε μια γενικότερη πολιτική επαγγελματική κατάρτιση των γυναικών. Ο σχεδιασμός αυτών των προγραμμάτων δε λαμβάνει υπόψη του τις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Αντίθετα τις περισσότερες φορές είναι απομιμήσεις ανάλογων προγραμμάτων άλλων χωρών της Ευρωπαϊκής Ενωσης και δεν αξιολογείται η αποτελεσματικότητά τους.

Αρχές του 1995 λάβαμε μια κάρτα με φωτογραφία της μικρής Τασούλας. Βρέθηκε στις 13 Μάη 1993 από κυνηγό που το όνομά του ήταν Τάσος στο χωριό Πεδινό Φλώρινας. Διαβάσαμε την ιστορία της, γραμμένη από τον βιολόγο Κωνσταντίνο Ρώδη στο περιοδικό "Καλλιστώ" που εκδίδεται στη Θεσσαλονίκη από τον Αρκτούρο (Κέντρο Προστασίας Αρκούδας) και αντιγράφουμε ένα απόσπασμα:

"... Ηταν δυο περίπου μηνών και ζύγιζε τεσσεράμισι μόλις κιλά! Το ίδιο βράδυ τη βάλαμε σ' ένα κλουβί και τη μεταφέραμε στο μέρος που είχε βρεθεί ελπίζοντας πως οι φωνές της θα τραβούσαν την προσοχή της μαμάς αρκούδας, που θα ερχόταν να την πάρει. Δυστυχώς μετά από μια άγρυπνη νύχτα το αποτέλεσμα ήταν αρνητικό κι έτσι η Τασούλα έγινε μόνιμη φιλοξενούμενη του Κέντρου. Τις πρώτες μέρες χρειάστηκε μεγάλη υπομονή και επιμονή για να την ταφισουμε με το μπιμπερό, καθώς ήταν πολύ φοβισμένη και επιφυλακτική με τους ανθρώπους. Τα βράδια έκλαιγε ανησυχώντας τα άλλα ζώα και αναγκαστήκαμε να την κλείσουμε μια φορά μέσα στο αυτοκίνητο που ήταν αφημένο στη μέση των χωραφιών ώστε να μην ακούγεται"...

... Τυχερή και άτυχη η Τασούλα. Ο Αρκτούρος δεν μπορεί να της χαρίσει την απόλυτη ελευθερία της, μπορεί όμως να της προσφέρει μια ασφαλή ζωή σε φυσικό περιβάλλον στο σταθμό ημιελεύθερης διαβίωσης στο Νυμφαίο. Η Τασούλα όπως μας πληροφορεί η κάρτα, το 1995 θα ζει ελεύθερη στο δασικό σταθμό Νυμφαίου...

Επιμέλεια: Αλίκη ΞΕΝΟΥ - ΒΕΝΑΡΔΟΥ