Σάββατο, ώρα 3.00 το πρωί στη Σαμαρίνα. Κλείσαμε το 48ωρο της εξόρμησης. Κυκλώσαμε σχεδόν το Γράμμο και το Σμόλικα. Το Βόρειο, το Δυτικό, το Ανατολικό, το Νότιο μέτωπο. Αύριο τραβάμε για Γρεβενά, μια μικρή γεύση του Νότιου Μετώπου Ορλιακας - Ζούζουλη - Τάλιαρος. Η διαδρομή Θεσσαλονίκη - Καστοριά - Καλή Βρύση - Αλεβίτσα - Μονόπυλο - Σλήμνιτσα - Γράμμουστα - Αρένες - Χρυσή - Αετομηλίτσα - Κόνιτσα - Κλέφτης - Ελεύθερο - Πάδες - Σαμαρίνα - Σμίξη - Αβδέλλα - Περιβόλι - Ζιάκα - Γρεβενά - Θεσσαλονίκη, μας έδωσε τη δυνατότητα να αποκτήσουμε μια γεύση της έκτασης του μετώπου, της μορφολογίας του εδάφους. Σαν έχεις τώρα στο μυαλό σου όλη αυτή την έκταση και γνωρίζεις το συσχετισμό δυνάμεων ανάμεσα στο ΔΣΕ και τον αστικό στρατό, σε ανθρώπινο δυναμικό (1/10) και σε υλικά (1/50), μπορείς να εκτιμήσεις ουσιαστικότερα την εποποιία του '46 - '49 και τη μάχη της Β. Πίνδου που κράτησε 70 μέρες.

Στη Σαμαρίνα, στην πλατεία ώρα 3.00 το πρωί, τα πιάτα με τα κοκορέτσια και τα κοντοσούβλια έχουν αδειάσει, η ρετσίνα υπάρχει ακόμα. Οι πιο πολλοί δεν πάνε για ύπνο, δεν τους "πιάνει". Τα βλέφαρα όμως κλείνουν, το δροσερό ριπίδισμα του αέρα σε συνεφέρνει - όπως προφανώς τον ακριβό μας σύντροφο, τέτοια ώρα, τέτοια νύχτα στα 1948, στον Κλέφτη, στον Κάμακα, στην Αρένα, στην Αλεβίτσα, στην Οξυά, στη Γύφτισσα, στο Ταμπούρι - συνέρχεσαι κι ενώ δίπλα σκούζει μια ντισκοτέκ - εισβολή που δε γλίτωσε ούτε η Σαμαρίνα - αρχίζεις πάλι να θυμάσαι και να συγκρίνεσαι. Εχουμε τώρα στις αποθήκες του μυαλού μας όλα τα δεδομένα. Ταυτίζεσαι, προσπαθείς τουλάχιστον, με τους μαχητές της 103ης Ταξιαρχίας που έπρεπε από Κιάφα - Σούφλιακα να συγκεντρωθούν τη νύχτα 19 - 20/8/48 στο χώρο Σλήμνιτσα - Μπάλτσα και τη νύχτα της 20.8.48 να ενεργήσουν διάσπαση στην Γκίνοβα και να συνεχίσουν για το Βίτσι. Συγκρίνεσαι με τη δική μας διαδρομή. Τα αυτοκίνητα που αγκομαχούσαν, οι σκόνες που μας ασπρίσανε, τα τσιγάρα που αναβόσβηναν, τα πώματα των μπουκαλιών που ανοιγόκλειναν να δροσίσουν τα λαρύγγια μας, οι θερμοστάτες των αυτοκινήτων στο κατακόρυφο. Συγκρίνεσαι κι αναφωνείς: "Τι άνθρωποι ήταν εκείνοι;".

Με τους μαχητές της 107ης Ταξιαρχίας που έπρεπε να συγκεντρωθούν τη νύχτα 19 - 20/8/48 στο χωριό Μονόπυλο Γκίνοβα.

Με τους μαχητές της 14ης Ταξιαρχίας που έπρεπε από τον Πύργο τη νύχτα της 20/8/48 να κινηθούν προς Σινιάτσικο.

Με τους μαχητές των δύο διλοχιών της 607 Μ, που ενώ όλοι συμπτύσσονται προς Μονόπυλο, αυτοί έπρεπε να κρατήσουν την Κιάφα, το Σούφλιακα όλη τη μέρα 20 - 21/8/48, για να βοηθήσουν να περάσουν τα τμήματα στην Γκίνοβα και στη συνέχεια, χωρίς βοήθεια και στήριξη, να δράσουν αντάρτικα στο Βόιο - Σμόλικα.

Να κάνεις άμυνα για να σωθούν οι άλλοι και συ να ξέρεις πως δεν έχεις παρά λίγες πιθανότητες να γλιτώσεις. Πώς αντέχεται τέτοιο συναίσθημα; Κι όμως αυτοί άντεξαν.

Κυριακή 13 Ιούλη, ώρα 10π.μ. τραβάμε για Σμίξη - Αβδέλλα - Περιβόλι - Γρεβενά - Θεσσαλονίκη.

Τελικά τι είναι αυτό που σε καθηλώνει στη Βόρεια Πίνδο, η ομορφιά της φύσης; Ναι, είναι μια πανδαισία σχημάτων, χρωμάτων, οσμών, ήχων, σιωπών με ανεπαίσθητους ήχους νερών, πουλιών, δέντρων, λουλουδιών. Ο Γράμμος σε μαθαίνει να βλέπεις τα χρώματα, να ακούς τους ήχους. Στη Βόρεια Πίνδο ταυτίζεται ο άνθρωπος και η φύση θες δε θες. Σαν θωρείς εκείνα τα θεόρατα ρομπόλα, τα δέντρα, τις οξιές που χώνουν τις ρίζες τους βαθιά στα τσουγκάνια να κρατηθούν όρθια και αγέρωχα, αναπολείς τους αγέρωχους μαχητές του ΔΣΕ που ανασκάλεψαν τα τσουγκάνια, αναπολείς το πείσμα τους όπως ετούτα τα πανύψηλα δέντρα να στηθούν όρθια.

Στο Γράμμο βλέπεις κάτι λεπτά λουλούδια να έχουν σχίσει το βράχο και να λικνίζονται αγέρωχα στα ριπιδίσματα του ελάτινου αέρα. Τόση λεπτότητα και τόση δύναμη. Θες δε θες σου 'ρχονται στο νου εκείνες οι γυναίκες του ΔΣΕ. Στο Γράμμο ταυτίζεται η φύση και ο άνθρωπος. Σ' αυτήν την πανέμορφη φύση έλαχε ο κλήρος, οι κομμουνιστές να δώσουν τον πιο σκληρό αγώνα, για να ανατρέψουν το κοινωνικοπολιτικό σύστημα για να ανθίσει στην κοινωνική μας φύση η παρόμοια ομορφιά της φύσης του Γράμμου, όπου το καθετί αναπτύσσεται ελεύθερα μέσα στην αρμονία με τα άλλα.

Η Βόρεια Πίνδος για τους συντρόφους μας πρέπει να γίνει τόπος διδαχής για τον αγώνα που συνεχίζεται, για την ομορφιά της φύσης που πρέπει να εξακολουθεί να υπάρχει.

Πέφτουμε απάνω στα πρώτα αμπριά και πολυβολεία. Γούβες πλέον χορταριασμένες, πέτρες ανασκαμμένες ολόγυρα, ανάμεσα σε φτέρες και χόρτα, κορμοί καμένοι τα σκέπαστρα των αμπριών. Η πρώτη γραμμή άμυνας; Προφανώς. Είμαστε πλέον κοντά. Και νάτος! Οι πλαγιές του Κλέφτη, προς την κορφή του κρανίου τόπου. Το χώμα του, όπως θρυμματισμένες πέτρες, κάτι σαν αλεύρι σβολιαστό, λείψανα αμπριών, χαρακωμάτων, βάσεις ναρκών, συρματοπλέγματα, κορμοί δέντρων καμένοι, θραύσματα βλημάτων, σφαίρες. Τοπίο που θυμίζει για τις νεότερες γενιές ταινία του Κόπολα απ' το Βιετνάμ. Στην κορφή, εκεί στο τριγωνομετρικό, η ομάδα συγκεντρώνεται, ανοίγουν οι χάρτες, προσανατολίζονται και ο επικεφαλής διαβάζει από το περιοδικό του ΔΣΕ το άρθρο του σ. Παύλου Τομπουλίδη,συνταγματάρχης πεζικού: "Η λαϊκοεπαναστατική τακτική μας στον Κλέφτη". Εχοντας τώρα την αίσθηση του χώρου, το βιώνεις ανεβαίνοντας. Θες δε θες γυρνάς πίσω στο χρόνο, ταυτίζεσαι με το τότε. Αυτό είναι το πλεονέκτημα της αφήγησης στο χώρο, αφού προηγούμενα βιώσεις κατά κάποιο τρόπο το χώρο.

Να πώς περιγράφει την επίθεση στον Κλέφτη ο αντίπαλος.

"Την 06.50 της 26ης Ιουλίου η 75η Ταξιαρχία, μετά ισχυράν προπαρασκευή επί του Κλέφτη διά του συνόλου του Πυροβολικού της Μεραρχίας και βομβαρδισμού της αεροπορίας επετέθη κατά του Κλέφτη. Παρά τας καταβληθείσας προσπαθείας παρά πάντων μέχρι των εσπερινών ωρών δεν επιτυγχάνεται η κατάληψη του Κλέφτη, λόγω πεισμόνων αντιδράσεως των κ/συμμοριτών και των εξαιρετικών εδαφικών δυσχερειών".

"Την 07.30 της επομένης 27ης Ιουλίου επανελήφθη η επίθεσις της 75ης Ταξιαρχίας κατά του Κλέφτη διά δυνάμεως Τάγματος υποστηριζομένου υπό του συνόλου του πυροβολικού και της αεροπορίας. Τα τμήματα επιθέσεως ήχθησαν την 12.00 μετά σκληρού αγώνα εις απόστασιν 100 - 200 μέτρων από των οργανωμένων πολυβολείων της κορυφής 1846 του Κλέφτη, όπου διεξήχθη αγών εκ του συστάδην, χωρίς όμως να καταστεί η ολοκλήρωσις της καταλήψεως της κορυφής του υψώματος". "Επίθεση κατά του υψώματος Κλέφτης επαναλήφθη από 03.00 της 28ης Ιουλίου διά των τμημάτων της 75ης Ταξιαρχίας άτινα ενήργησαν νυχτερινήν έφοδον, αχθέντα εγγύτατα της κορυφής 1846, χωρίς όμως και πάλιν να δυνηθώσι να ολοκληρώσωσι την κατάληψίν της. Ο αγών αυτός υπήρξε σκληρός και με σοβαράς απωλείας εκατέρωθεν. Τα τμήματα επιθέσεως παρέμειναν επί τόπου μέχρι πρωίας προσκολλημένα εις το έδαφος όπερ ήτο βραχώδες και απόκρημνον εις απόστασιν δε μόλις δεκάδων τινων μέτρων απ' των εχθρικών πολυβολείων της κορυφής του Κλέφτη. Κατά την ημέραν ήσαν υποχρεωμένα να ακινητούσι συνεπεία των πυρών των συμμοριτών ανεφοδιάζονταν δε κατά τη νύκτα διά μεταφοράν πυρομαχικών και των πάσης φύσεως εφοδίων και υδάτων μόνο διά των ανδρών".

Το άρθρο του σ. Τομπουλίδη αναφέρει:

"Στις περισσότερες φορές οι μάχες με πυρά πεζικού δίνονταν σε απόσταση 30 - 50 μέτρων και κάτω. Ο εχθρός έφτανε σε απόσταση 3 - 5 μέτρων πάνω στα οπλοπολυβολεία μας και οι μαχητές μας δεν έφευγαν, πιάνονταν στα χέρια μαζί τους και έδιναν τη δυνατότητα η εφεδρεία να επεμβαίνει, για να απωθεί και να τον ανατρέπει. Οι αντεπιθέσεις μας στον Κλέφτη έγιναν το μέσο ανατροπής του εχθρού". Είχαμε περιπτώσεις στις πρώτες μάχες, όπου ο αξέχαστος ήρωας λοχαγός Ανδρέας Μήτσου (Ανδρούτσος) μέσα σε μια μέρα έκανε 68 αντεπιθέσεις.

Εκεί στο τριγωνομετρικό, στην κορυφή του Κλέφτη, όλα γυρίζουν στο μυαλό σου, δένεσαι με το χώρο, με το χρόνο, ταυτίζεσαι, συγκρίνεσαι. Αρχίζεις να παίρνεις μια γεύση πώς είναι να είσαι εδώ επάνω και να σε βαράνε με κανόνια, να σου ρίχνουν τόνους ατσάλι με τα αεροπλάνα και συ να αντέχεις. Αρχίζεις να αναρωτιέσαι πώς έφταναν τα πολεμοφόδια στον μαχητή του ΔΣΕ, πώς κοιμόνταν, πού κοιμόνταν, κοιμόνταν άραγε; Τι τρώγανε, πώς τους φέρνανε φαγητό;

Πλησιάζει ώρα 13.00. Κατά τη μεριά του Πύργου σύννεφα αρχίζουν να ανεβαίνουν κάθετα - σημάδι βροχής - όπως λέει ο έμπειρος ορειβάτης της συντροφιάς. Στο βάθος αστράφτει, μπουμπουνίζει. "Αντε, σύντροφοι, να κατεβαίνουμε". "Λίγο ακόμα". Αρχίζεις να αναρωτιέσαι και πάλι, πώς ήταν τότε σαν έβρεχε; Πώς ήταν, όταν αυτό το μέταλλο - απομεινάρι βλήματος όλμου- που κρατάει ενθύμιο ο σύντροφος, μπήγονταν στο σώμα του μαχητή του ΔΣΕ; Πώς τον πήγαιναν στο νοσοκομείο; Τώρα γνωρίζουμε την απόσταση, τη μορφολογία του εδάφους, νιώθουμε το κλίμα της εποχής του '48. Κλέφτης - Σλήμνιτσα - Νοσοκομείο. Αγκομαχήσαμε με τα αυτοκίνητα. Σκέψου να κουβαλάς, να κουβαλιέσαι πληγωμένος. Πας να τρελαθείς απ' το σθένος αυτών των μαχητών του ΔΣΕ. "Αντε σύντροφε, ας κατηφορίσουμε", πιο έμπειροι τώρα, πήραμε την πλαγιά ανατολικά, μέσα απ' τα ρόμπολα το μονοπάτι ήταν ευκρινές. Κατεβαίνουμε άνετα. Συλλογιέσαι τώρα ανετότερα. Κλέφτης. Γιατί Κλέφτης; Ποιος ξέρει; Σίγουρα όμως όταν γνωρίζεις την εποποιία των 45 ημερών αυτού του βασιλιά της κοιλάδας του Κάτω Σαρανταπόρου από αριστερά, καταλαβαίνεις γιατί σου κλέβει την καρδιά και το νου. Δικαιούται να λέγεται Κλέφτης. Τραβάμε για Σαμαρίνα - μέσω Πάδες - Αρματα - Δίστρατο.

Κείμενα: Χρήστος ΚΟΦΦΑΣ