Σάββατο, ώρα 3.00 το πρωί στη Σαμαρίνα. Κλείσαμε το 48ωρο της εξόρμησης. Κυκλώσαμε σχεδόν το Γράμμο και το Σμόλικα. Το Βόρειο, το Δυτικό, το Ανατολικό, το Νότιο μέτωπο. Αύριο τραβάμε για Γρεβενά, μια μικρή γεύση του Νότιου Μετώπου Ορλιακας - Ζούζουλη - Τάλιαρος. Η διαδρομή Θεσσαλονίκη - Καστοριά - Καλή Βρύση - Αλεβίτσα - Μονόπυλο - Σλήμνιτσα - Γράμμουστα - Αρένες - Χρυσή - Αετομηλίτσα - Κόνιτσα - Κλέφτης - Ελεύθερο - Πάδες - Σαμαρίνα - Σμίξη - Αβδέλλα - Περιβόλι - Ζιάκα - Γρεβενά - Θεσσαλονίκη, μας έδωσε τη δυνατότητα να αποκτήσουμε μια γεύση της έκτασης του μετώπου, της μορφολογίας του εδάφους. Σαν έχεις τώρα στο μυαλό σου όλη αυτή την έκταση και γνωρίζεις το συσχετισμό δυνάμεων ανάμεσα στο ΔΣΕ και τον αστικό στρατό, σε ανθρώπινο δυναμικό (1/10) και σε υλικά (1/50), μπορείς να εκτιμήσεις ουσιαστικότερα την εποποιία του '46 - '49 και τη μάχη της Β. Πίνδου που κράτησε 70 μέρες.

Στη Σαμαρίνα, στην πλατεία ώρα 3.00 το πρωί, τα πιάτα με τα κοκορέτσια και τα κοντοσούβλια έχουν αδειάσει, η ρετσίνα υπάρχει ακόμα. Οι πιο πολλοί δεν πάνε για ύπνο, δεν τους "πιάνει". Τα βλέφαρα όμως κλείνουν, το δροσερό ριπίδισμα του αέρα σε συνεφέρνει - όπως προφανώς τον ακριβό μας σύντροφο, τέτοια ώρα, τέτοια νύχτα στα 1948, στον Κλέφτη, στον Κάμακα, στην Αρένα, στην Αλεβίτσα, στην Οξυά, στη Γύφτισσα, στο Ταμπούρι - συνέρχεσαι κι ενώ δίπλα σκούζει μια ντισκοτέκ - εισβολή που δε γλίτωσε ούτε η Σαμαρίνα - αρχίζεις πάλι να θυμάσαι και να συγκρίνεσαι. Εχουμε τώρα στις αποθήκες του μυαλού μας όλα τα δεδομένα. Ταυτίζεσαι, προσπαθείς τουλάχιστον, με τους μαχητές της 103ης Ταξιαρχίας που έπρεπε από Κιάφα - Σούφλιακα να συγκεντρωθούν τη νύχτα 19 - 20/8/48 στο χώρο Σλήμνιτσα - Μπάλτσα και τη νύχτα της 20.8.48 να ενεργήσουν διάσπαση στην Γκίνοβα και να συνεχίσουν για το Βίτσι. Συγκρίνεσαι με τη δική μας διαδρομή. Τα αυτοκίνητα που αγκομαχούσαν, οι σκόνες που μας ασπρίσανε, τα τσιγάρα που αναβόσβηναν, τα πώματα των μπουκαλιών που ανοιγόκλειναν να δροσίσουν τα λαρύγγια μας, οι θερμοστάτες των αυτοκινήτων στο κατακόρυφο. Συγκρίνεσαι κι αναφωνείς: "Τι άνθρωποι ήταν εκείνοι;".

Με τους μαχητές της 107ης Ταξιαρχίας που έπρεπε να συγκεντρωθούν τη νύχτα 19 - 20/8/48 στο χωριό Μονόπυλο Γκίνοβα.

Με τους μαχητές της 14ης Ταξιαρχίας που έπρεπε από τον Πύργο τη νύχτα της 20/8/48 να κινηθούν προς Σινιάτσικο.

Με τους μαχητές των δύο διλοχιών της 607 Μ, που ενώ όλοι συμπτύσσονται προς Μονόπυλο, αυτοί έπρεπε να κρατήσουν την Κιάφα, το Σούφλιακα όλη τη μέρα 20 - 21/8/48, για να βοηθήσουν να περάσουν τα τμήματα στην Γκίνοβα και στη συνέχεια, χωρίς βοήθεια και στήριξη, να δράσουν αντάρτικα στο Βόιο - Σμόλικα.

Να κάνεις άμυνα για να σωθούν οι άλλοι και συ να ξέρεις πως δεν έχεις παρά λίγες πιθανότητες να γλιτώσεις. Πώς αντέχεται τέτοιο συναίσθημα; Κι όμως αυτοί άντεξαν.

Κυριακή 13 Ιούλη, ώρα 10π.μ. τραβάμε για Σμίξη - Αβδέλλα - Περιβόλι - Γρεβενά - Θεσσαλονίκη.

Τελικά τι είναι αυτό που σε καθηλώνει στη Βόρεια Πίνδο, η ομορφιά της φύσης; Ναι, είναι μια πανδαισία σχημάτων, χρωμάτων, οσμών, ήχων, σιωπών με ανεπαίσθητους ήχους νερών, πουλιών, δέντρων, λουλουδιών. Ο Γράμμος σε μαθαίνει να βλέπεις τα χρώματα, να ακούς τους ήχους. Στη Βόρεια Πίνδο ταυτίζεται ο άνθρωπος και η φύση θες δε θες. Σαν θωρείς εκείνα τα θεόρατα ρομπόλα, τα δέντρα, τις οξιές που χώνουν τις ρίζες τους βαθιά στα τσουγκάνια να κρατηθούν όρθια και αγέρωχα, αναπολείς τους αγέρωχους μαχητές του ΔΣΕ που ανασκάλεψαν τα τσουγκάνια, αναπολείς το πείσμα τους όπως ετούτα τα πανύψηλα δέντρα να στηθούν όρθια.

Στο Γράμμο βλέπεις κάτι λεπτά λουλούδια να έχουν σχίσει το βράχο και να λικνίζονται αγέρωχα στα ριπιδίσματα του ελάτινου αέρα. Τόση λεπτότητα και τόση δύναμη. Θες δε θες σου 'ρχονται στο νου εκείνες οι γυναίκες του ΔΣΕ. Στο Γράμμο ταυτίζεται η φύση και ο άνθρωπος. Σ' αυτήν την πανέμορφη φύση έλαχε ο κλήρος, οι κομμουνιστές να δώσουν τον πιο σκληρό αγώνα, για να ανατρέψουν το κοινωνικοπολιτικό σύστημα για να ανθίσει στην κοινωνική μας φύση η παρόμοια ομορφιά της φύσης του Γράμμου, όπου το καθετί αναπτύσσεται ελεύθερα μέσα στην αρμονία με τα άλλα.

Η Βόρεια Πίνδος για τους συντρόφους μας πρέπει να γίνει τόπος διδαχής για τον αγώνα που συνεχίζεται, για την ομορφιά της φύσης που πρέπει να εξακολουθεί να υπάρχει.