"Η "Ενωση Κομμουνιστών", μια διεθνής εργατική Ενωση, που μέσα στις συνθήκες της εποχής εκείνης μπορούσε φυσικά να 'ναι μονάχα μυστική, στο συνέδριο που έγινε στο Λονδίνο το Νοέμβρη του 1847, ανέθεσε στους υποφαινόμενους (Μαρξ και Ενγκελς) να συντάξουν ένα διεξοδικό θεωρητικό και πρακτικό πρόγραμμα του κόμματος που προοριζόταν για δημοσίευση. Ετσι γεννήθηκε το παρακάτω Μανιφέστο που το χειρόγραφό του ταξίδεψε στο Λονδίνο για να τυπωθεί, λίγες εβδομάδες πριν από την επανάσταση του Φλεβάρη που ξέσπασε στη Γαλλία. Δημοσιεύτηκε πρώτα γερμανικά και τυπώθηκε τουλάχιστο σε δώδεκα διαφορετικές εκδόσεις σ' αυτή τη γλώσσα, στη Γερμανία, στην Αγγλία, και στην Αμερική. Στα αγγλικά, για πρώτη φορά βγήκε στα 1850 στο Λονδίνο, στον "Κόκκινο Δημοκράτη", μεταφρασμένο από τη δίδα Ελεν Μακφάρλαν και στα 1871 βγήκε στην Αμερική τουλάχιστο σε τρεις διαφορετικές μεταφράσεις. Στα γαλλικά βγήκε για πρώτη φορά στο Παρίσι, λίγο πριν από την εξέγερση του Ιούνη του 1848, και τελευταία δημοσιεύτηκε στο "Σοσιαλιστή" της Νέας Υόρκης. Ετοιμάζεται τώρα μια άλλη μετάφραση. Στα πολωνικά βγήκε στο Λονδίνο λίγο ύστερα από την πρώτη γερμανική έκδοση. Στα ρωσικά βγήκε στη Γενεύη στη δεκαετία 1860 - 70. Και στα δανικά μεταφράστηκε επίσης, αμέσως ύστερα από την έκδοσή του". 2
Το παραπάνω κείμενο που παραθέτω ως εισαγωγική ιστορική πληροφορία στο σημερινό μου σημείωμα, είναι από τον πρόλογο της γερμανικής έκδοσης του "Κομμουνιστικού Μανιφέστου" στα 1872. Οπως διαβάσατε όμως, το σημαντικό αυτό κείμενο πρωτοδημοσιεύτηκε το Φλεβάρη του 1848. Εκλεισαν, δηλαδή, από τότε 150 χρόνια και το ερώτημα που γεννιέται είναι αν η εποχή μας έχει ανάγκη να αναφέρεται στις "γενικές αρχές" που διατύπωσαν οι δύο συντάκτες του κειμένου εκείνου. Αν εμείς που ζούμε σ' αυτήν την εποχή έχουμε ανάγκη, με άλλα λόγια, να συμφωνούμε με την άποψη που διατύπωσαν στον ίδιο πρόλογο που παρέθεσα πιο πάνω οι Μαρξ και Ενγκελς υπογραμμίζοντας πως "... Οσο πολύ κι αν έχουν αλλάξει οι συνθήκες στα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια (από το 1847 που γράφτηκε και κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το "Μανιφέστο", μέχρι τον Ιούνιο του 1872, χρονολογία της γερμανικής έκδοσης), οι γενικές αρχές που εκτέθηκαν σ' αυτό το Μανιφέστο διατηρούν γενικά και σήμερα όλη τους την ορθότητα". Και να συμφωνήσουμε ακόμα μ' αυτό που σημειώνεται πιο κάτω στο ίδιο κείμενο "... γι' αυτό δεν αποδίδεται καθόλου ιδιαίτερη σημασία στα επαναστατικά μέτρα, που προτείνονται στο τέλος του ΙΙ μέρους. Αυτό το μέρος θα το εκθέταμε σήμερα από πολλές απόψεις διαφορετικά".
Ναι, λοιπόν, πιστεύω πως με την αφορμή μιας τέτοιας επετείου θα ήτανε πολύ σημαντικό να συμφωνήσουμε όλοι πως οι "γενικές αρχές" που διατύπωσαν οι δύο μεγάλοι θεωρητικοί του κομμουνισμού, δεν έχουν αλλάξει μέχρι σήμερα. Διατηρούν την ορθότητά τους και φαίνεται καθαρά πως είναι οι αρχές εκείνες που έχει ανάγκη ο σημερινός εργαζόμενος, για να αποκτήσει την αποφασιστικότητά του και για να ξυπνήσουν μέσα του τα οράματα μιας άλλης Ζωής. Και πάνω απ' όλα η "γενική αρχή" με την οποία τελειώνει το Μανιφέστο:"Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε". Να βρεθούμε πάλι μαζί. Ολοι μαζί, όπως ένα μέτωπο. Οπως μια αγκαλιά, γεμάτη λουλούδια. Οπως μια μεγάλη γειτονιά που ξεχειλίζει από οργή και δύναμη, αγανάκτηση και αντίσταση. Να ενωθούμε μαζί, μέσα στους ίδιους δρόμους κρατώντας τα ίδια πανό και διαβάζοντας με δυνατή φωνή τα ίδια συνθήματα. Μπορεί να πέρασαν 150 χρόνια από τότε μα οι "γενικές αρχές" παραμένουν το ίδιο ορθές. Οι άνεργοι και οι καταδιωγμένοι παίρνουν απελπισμένοι τους δρόμους της γης. Τα "βόλια" οργώνουν τους ουρανούς. Η ανεργία δένει κόμπο τα φτερά της νεολαίας και κάτω από την ψευδεπίγραφη "ευμάρεια" του εφιάλτη της Τεχνολογίας, ανάμεσα σε μηχανές που περιγράφουν το μέλλον, χωρίς να πιστεύουν στον άνθρωπο και σε θεωρητικούς της αράδας, οι άνθρωποι της δουλιάς και του πολιτισμού διαπραγματεύονται τα χέρια και το μυαλό τους. Διαπραγματεύονται ακόμα και τα ηλιοβασιλέματα, το γάλα που ρέει από τους αστερισμούς ενός κατειλημμένου από καιρό σύμπαντος, διαπραγματεύονται τους ορισμούς της δουλιάς και τη μεταμοντέρνα "ορθογραφία" της αμοιβής. Οπως και συ, καλέ μου σύντροφε, διαπραγματεύεσαι το όνειρό σου να βγεις από την αφάνεια και να ανθίσεις στο φτωχικό σου παράθυρο!
Να συμφωνήσουμε, λοιπόν, πως οι "γενικές αρχές" του Μανιφέστου δεν άλλαξαν, μόλο που πέρασαν 150 χρόνια. "Η αστική τάξη" λένε οι συντάκτες του, "υπέταξε την ύπαιθρο στην κυριαρχία της πόλης. Δημιούργησε τεράστιες πόλεις, αύξησε σε μεγάλο βαθμό τον αριθμό του αστικού πληθυσμού σε σύγκριση με τον αγροτικό... προκάλεσε τον πολιτικό συγκεντρωτισμό... δεν κατάργησε τις ταξικές αντιθέσεις, έβαλε μονάχα στη θέση των παλιών, νέες τάξεις, νέους όρους καταπίεσης, νέες μορφές πάλης... ξέσκισε τον πέπλο του συναισθηματισμού που σκέπαζε τις οικογενειακές σχέσεις και τις έκανε ξεκάθαρες χρηματικές σχέσεις". Και το ότι δεν άλλαξαν αυτές οι "αρχές", δε σημαίνει, βέβαια, ότι επιμένει η "θεωρία" από μόνη της, ότι λειτουργεί με τη μορφή αγκυλωμένων δογματισμών. Οχι. Αυτό είναι λάθος να το πιστεύουμε. Είναι το χυδαίο προϊόν μιας ξεκάθαρης σκοπιμότητας που όσο πάει πείθει όλο και πιο λίγους πως ήρθε καιρός ν' ανταλλάξουμε την παλιά μας πίστη στο σοσιαλιστικό όραμα με τη σύμβαση μιας κοινωνικής "ειρήνης" που δε σημαίνει τίποτε παραπάνω από τα ύποπτα υγρά μιας "έντιμης" υποταγής, όπου πνίγονται μέσα σε ηδονικούς παφλασμούς όσοι συμβιβάζονται.
Το "Μανιφέστο" όμως διατυπώνει και ένα πολύ σαφή υπαινιγμό: "... αυτό το μέρος" λένε στον πρόλογό τους που παρέθεσα στην αρχή, οι Μ. και Ε. "θα το εκθέταμε από πολλές απόψεις τελείως διαφορετικά". Μήπως, λοιπόν πρέπει να σκύψουμε με προσοχή πάνω στις δικές μας διατυπώσεις; Μήπως όσο κι αν μένουν αναλλοίωτες οι "γενικές αρχές", πρέπει να θεωρούνται αναγκαίες οι αλλαγές των διατυπώσεων; Δεν το λέω εγώ. Ο Μαρξ και ο Ενγκελς το έγραψαν πριν από 116 χρόνια. Εγώ απλώς συμφωνώ!
1. Marx, k. - Engels, F.: 1848, Manifest fur Kommunistischen Partai (Μανιφέστο για το κομμουνιστικό κόμμα).
2. Μαρξ, Κ. - Ενγκελς, Φ., 1975, Μανιφέστο του κομμουνιστικού κόμματος (εκδόσεις Ηριδανός).
Οι "γενικές αρχές" του Μανιφέστου δεν άλλαξαν, μόλο που πέρασαν 150 χρόνια. "Η αστική τάξη" λένε οι συντάκτες του, "υπέταξε την ύπαιθρο στην κυριαρχία της πόλης. Δημιούργησε τεράστιες πόλεις, αύξησε σε μεγάλο βαθμό τον αριθμό του αστικού πληθυσμού σε σύγκριση με τον αγροτικό... προκάλεσε τον πολιτικό συγκεντρωτισμό... δεν κατάργησε τις ταξικές αντιθέσεις, έβαλε μονάχα στη θέση των παλιών, νέες τάξεις, νέους όρους καταπίεσης, νέες μορφές πάλης... ξέσκισε τον πέπλο του συναισθηματισμού που σκέπαζε τις οικογενειακές σχέσεις και τις έκανε ξεκάθαρες χρηματικές σχέσεις"
Φυσικά, τα σημαντικά πράγματα τα γράφουν οι συγγραφείς. Ομως, δεν μπορείς να παραβλέψεις τις "υπογραμμίσεις" και τις "σημειώσεις" που κάνουν οι αναγνώστες. Μια συνήθεια που δείχνει πως αυτός που διάβασε το βιβλίο το διάβασε σοβαρά. Το μελέτησε!
Παίρνεις στα χέρια σου ένα "παλιό" βιβλίο, από αυτά που είναι πεταμένα στο πεζοδρόμιο, πάνω σε ένα πανέρι - στην καλύτερη περίπτωση - ανακατεμένα με παλιούς αναπτήρες και άλλα σπασμένα μικροαντικείμενα και μαζί με τις σκέψεις του συγγραφέα "αγοράζεις" και τις παρατηρήσεις, τις εντυπώσεις, που προκάλεσε το έργο... Και πολλές φορές αυτές οι εντυπώσεις, αυτές οι παρατηρήσεις, με τη δική τους δυναμική, δίνουν άλλη διάσταση, άλλη υπόσταση, στο ίδιο το βιβλίο.
Αναρωτιέσαι, γιατί ο συγκεκριμένος αναγνώστης έκανε αυτή τη σημείωση, ετούτη την υπογράμμιση και ξεκινάς μια "έρευνα", όχι στο περιεχόμενο του βιβλίου, αλλά στην εντύπωση που εκείνο προκάλεσε. Και αρχίζεις να ψάχνεις, όχι τον συγγραφέα, αλλά αυτόν που διάβασε τον συγγραφέα. Αναζητάς να μάθεις αν η υπογράμμιση σημαίνει συμφωνία ή διαφωνία. Αναρωτιέσαι γιατί ο αναγνώστης έκλεισε με το μολύβι του αυτή και όχι εκείνη την παράγραφο. Στο τέλος, δεν είναι σπάνιο, τελικά, επικοινωνείς με δυο ανθρώπους. Με τον συγγραφέα και με τον - επιμελή - αναγνώστη του. Αλλοτε συμφωνείς μαζί τους, άλλοτε διαφωνείς. Πότε παίρνεις το μέρος του ενός και πότε του άλλου.
Ολα ετούτα θέλω να σας τα πω, γιατί κάποιος σοβαρός σάς βεβαιώνω άνθρωπος, με έκανε, με τις "υπογραμμίσεις" του, να προσέξω - ήθελα δεν ήθελα- περισσότερο μια "μελέτη" για τις "αρχαίες δημοκρατίες". Ενα βιβλίο που θα του έδινα την άλφα αξία, πήρε αμέσως άλλη υπόσταση με τις δικές του υπογραμμίσεις και με τις δικές του σημειώσεις στο πλάι. Ενα παλιό βιβλίο, λοιπόν, που έφτασε στα χέρια μου γεμάτο υπογραμμίσεις. Ο άγνωστος, σε μένα, άνθρωπος, που έκανε τις παρατηρήσεις του, με ανάγκασε με τις σημειώσεις του να σκεφτώ σοβαρότερα, πως στο ιδανικό υπάρχει - πάντα - το ιδανικότερο. Και, ακόμα, πως πολλές φορές ο άνθρωπος, επηρεασμένος από το θαυμασμό, που νιώθει για κάτι και για κάποιους, δεν κάνει σωστές παρατηρήσεις. Δε γίνεται διεισδυτικός, όσο πρέπει. Δε βλέπει - όσο πρέπει - πως δίπλα στο θαυμαστό, υπάρχει το θαυμαστότερο! Αυτό το ατέλειωτο κυνήγι του ατελείωτου...
Κάθε φορά που ο συγγραφέας έκανε, σύμφωνα με την άποψη του αναγνώστη, "παρασπονδίες", - και έκανε πολλές, γιατί ο συγγραφέας δεν μπόρεσε να τιθασέψει το θαυμασμό του για την Αθηναϊκή Δημοκρατία - του τράβαγε μια υπογράμμιση που ήταν όλη δική του. Και με αυτό τον τρόπο και τη διαφωνία του εκδήλωνε και εφιστούσε και σε μένα την προσοχή!
Τίποτα δεν άφηνε ασχολίαστο. Υπογράμμισε, για παράδειγμα, την άποψη του Αριστοτέλη, όπως τη διατύπωσε ο συγγραφέας, πως η δημοκρατία δεν κινδυνεύει μόνον από τις "βίαιες εσωτερικές διενέξεις και την ανάρρηση ενός τυράννου στην εξουσία", αλλά και από "ορισμένους υπέρζηλους και τυφλούς φίλους της" που "υπερβάλλουν" ζητώντας "τα πάντα". Δε δέχτηκε αυτό το συσχετισμό ο αναγνώστης. Δε συμφώνησε πως είναι "υπερβολή" να ζητήσει κάποιος να διευρυνθούνε τα όρια της δημοκρατίας. Να φτάσουν στο σημείο - τα όρια - που να αγκαλιάζουν όλους τους ανθρώπους και να προχωρήσουν, στη συνέχεια, στο άπειρο. Και να τους αγκαλιάζουν - αυτό είναι το σημαντικό - χωρίς διακρίσεις. Δεν πείστηκε ο αναγνώστης, ενώ ο συγγραφέας είχε πειστεί, πως η Αθηναϊκή Δημοκρατία κινδύνευε από τις κομμουνιστικές ιδέες που είχαν εμφανιστεί τόσο ως φιλοσοφία όσο και ως αίτημα...
Και γι' αυτό ο αναγνώστης, στο σημείο που ο συγγραφέας διατύπωνε την άποψη πως "...αποδεικνύεται ότι η δημοκρατία μπορεί να ζήσει και να διαρκέσει καλύτερα από οποιαδήποτε άλλη μορφή διακυβέρνησης", έκανε τη δική του - γραπτή - παρατήρηση: η Αθηναϊκή Δημοκρατία, πάντως, δε διήρκεσε, υπονοώντας, φυσικά, πως αναζητείται το κοινωνικό εκείνο σύστημα που θα διαρκέσει! Το κοινωνικό εκείνο σύστημα - και ο τρόπος λειτουργίας του, βέβαια - που θα είναι ικανό ν' αντέξει τόσο στις έντονες εσωτερικές διαφωνίες, όσο και στις επιθέσεις των εξωτερικών εχθρών.
Διεφώνησε, επίσης, ο αναγνώστης, και με το σημείο εκείνο που ο συγγραφέας, αναφερόμενος στις κομμουνιστικές ιδέες του 5ου αιώνα, έγραφε πως "...δεν είχαν το χαρακτήρα ενός λαϊκού ονείρου", και σημείωσε τη διαφωνία του με διπλή υπογράμμιση και έκανε τις παρατηρήσεις του με πλάγια γράμματα: η Πραξαγόρα, πάντως, του Αριστοφάνη λαϊκό όνειρο εξέφραζε, έγραψε.
Διακόσιες πενήντα σελίδες διαφωνίες και υπογραμμίσεις! Πάνω σε ζητήματα θεωρητικά και σε ζητήματα πρακτικά. Σημειώσεις και διαφωνίες για την τέχνη, για την πολιτική, για την ειρήνη και τον πόλεμο. Σας βεβαιώνω πως διάβασα δύο βιβλία. Δύο βιβλία που το καθένα έχει τη δική του αξία. Και αποφάσισα πως οι υπογραμμίσεις και οι παρατηρήσεις - που κάνουμε, γενικά - για να έχουν και αυτές τη δική τους αξία, πρέπει να σημειώνονται!
Feeds
