Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι, εκτός από τους θανάτους, έχουμε πενήντα εκατομμύρια γυναίκες, που επιζούν, σακατεμένες, από τις ίδιες αιτίες: Φτώχεια, κακή υγεία, υποσιτισμός, πείνα κι ακόμα ελλιπής φροντίδα στη διάρκεια της εγκυμοσύνης και του τοκετού. Εκατομμύρια γυναίκες σ' όλο τον κόσμο δεν παίρνουν τις βασικές θερμίδες από τη διατροφή, που μπορούν να τις προφυλάξουν από αρρώστιες και θανάτους...

Τα μέτρα που θα μπορούσαν να "θεραπεύσουν" αυτήν την κατάσταση είναι ανάμεσα σε άλλα: Οικογενειακός προγραμματισμός, που θα είχε σαν αποτέλεσμα επιθυμητές και όχι ανεπιθύμητες κυήσεις, υπηρεσίες, που θα περιόριζαν τις επιπλοκές από εκτρώσεις που γίνονται υπό κακές συνθήκες, αγωγή υγείας και υπηρεσίες για τους εφήβους και, φυσικά, υπηρεσίες υγείας και φροντίδα για έναν ασφαλή τοκετό που θα αφορούσε όλες τις γυναίκες - κι όχι μόνο μια μειοψηφία. Σοβαρές αιμορραγίες ευθύνονται για το 25% των θανάτων, οι λοιμώξεις για το 15%, η εκλαμψία για το 12%, η έκτρωση με ελλιπή ιατρική κάλυψη για το 13%, δυσκολίες κατά τον τοκετό, έμμεσες αιτίες 20% και άμεσες αιτίες 8%.

Η μητρική θνησιμότητα αντανακλά το επίπεδο διαβίωσης και τις μεγάλες αντιθέσεις ανάμεσα στις πλούσιες αναπτυγμένες και τις φτωχές αναπτυσσόμενες χώρες.

Και στην Ελλάδα τι γίνεται; Σήμερα, Μέρα της Μητέρας και λίγες μέρες μετά την "Παγκόσμια Μέρα της Μαίας", που γιορτάστηκε στις 5 του Μάη, χρήσιμο θα ήταν να δούμε μερικά στοιχεία που αφορούν την εγκυμοσύνη και τον τοκετό:

Τεράστια ιδιωτικά μαιευτήρια έχουν ξεφυτρώσει τα τελευταία χρόνια στα μεγάλα αστικά κέντρα και ιδιαίτερα στην πρωτεύουσα, ο τοκετός χρυσοπληρώνεται ακόμα και από οικογένειες που στερούνται, αλλά αυτό δε σημαίνει απαραίτητα και ασφάλεια στη γέννα. Αν και η εξάρτηση του τοκετού από την τεχνολογία διαρκώς μεγαλώνει, η Ελλάδα κατέχει την πρώτη θέση στην περιγεννητική θνησιμότητα - αντίθετα με τις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ, όπου παρατηρείται μια στροφή προς το φυσιολογικό τοκετό.

Η κατάχρηση της τεχνολογίας μπορεί να οδηγήσει σε περιγεννητική θνησιμότητα ή σε παιδιά με σωματικά και διανοητικά προβλήματα. Κι όμως: Στους 100 τοκετούς, οι 85 γίνονται με φαρμακευτική αγωγή, 24 - 35 γίνονται με καισαρική τομή, μια στις δύο γυναίκες υποβάλλονται σε γενική νάρκωση, 36% των τοκετών ξεκινούν προκλητά και αποφεύγονται τοκετοί σε ωράριο εκτός από το πρωινό, καθώς και το Σαββατοκύριακο! Ο δημόσιος τομέας κατέχει μόνο το 30% των μαιευτικών κλινών και οι διακρίσεις κοινωνικοασφαλιστικού χαρακτήρα βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη. Ακόμα, μόνο σε 29 από τους 52 νομούς λειτουργούν - σε μη ικανοποιητικό βαθμό, μάλιστα - κέντρα οικογενειακού προγραμματισμού.

"Η μαία είναι πρόσωπο - κλειδί στην παροχή υπηρεσιών υγείας για την προστασία της μητρότητας", τονίζει η πρόεδρος του Συλλόγου Επιστημών Μαιών - Μαιευτών Ελένη Σαμαριτάκη. "Ομως, ο ρόλος της έχει υποβαθμιστεί και το κράτος δεν την αξιοποιεί προς όφελος της μεγάλης πλειοψηφίας των γυναικών, που έχουν ανάγκη τις υπηρεσίες της".

"Ενα μεγάλο μέρος της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας στηρίζεται στις υπηρεσίες που προσφέρει η μαία, συνεχίζει η Ε. Σαμαριτάκη. Η περιγεννητική φροντίδα στα προηγμένα κράτη βρίσκεται αποκλειστικά στα χέρια της μαίας με άριστα στατιστικά στοιχεία.

Δυστυχώς, στην Ελλάδα - που διαθέτει πέντε χιλιάδες μαίες - η μεγάλη πλειοψηφία τους βρίσκεται παροπλισμένη, ιδιαίτερα στην Αθήνα. Οι Ελληνίδες μαίες δεν κάνουν τη δουλιά για την οποία σπούδασαν και απέκτησαν κρατικό πτυχίο και άδεια επαγγέλματος (με σπουδές στην τριτοβάθμια εκπαίδευση - επτά εξάμηνα σήμερα!).

- Πού οφείλεται αυτό και ποιες είναι συνέπειες;

- Οι μαίες των δύο προηγουμένων γενεών είχαν βοηθήσει να μειωθεί η περιγεννητική θνησιμότητα. Ομως, από τη δεκαετία του 1970 οι γιατροί μαιευτήρες - γυναικολόγοι αυξήθηκαν υπέρμετρα στην Αθήνα, με αποτέλεσμα να έχουν φτάσει σήμερα γύρω στους 2.500 στο λεκανοπέδιο της Αττικής. Το αποτέλεσμα είναι η μαία να χάνει σταδιακά το αντικείμενό της, που κατοχυρώνεται σαφώς με νόμο. Είναι ένα αυτόνομο επάγγελμα, αλλά υπό τις σημερινές συνθήκες η μαία χρησιμοποιείται κύρια σαν βοηθός του μαιευτήρα - γυναικολόγου. Το ζητούμενο είναι να προσφέρει τις υπηρεσίες της με δική της πρωτοβουλία, όπως γίνεται σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη.

Δυστυχώς, τα ιδιωτικά νοσοκομεία - μαιευτήρια έχουν μεταβληθεί, ιδιαίτερα στην πρωτεύουσα, σε πολυτελή και πανάκριβα ξενοδοχεία. Αρκετοί γιατροί δυστυχώς επωφελούνται οικονομικά από τις εκτρώσεις και δεν κάνουν οικογενειακό προγραμματισμό, δεν ενημερώνουν τις γυναίκες, όπως θα όφειλαν. Υπάρχει επίσης και ένα ποσοστό που επωφελούνται οικονομικά από τους τοκετούς, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι γενικεύουμε. Ποιο είναι το αποτέλεσμα, εκτός από το ότι οι γυναίκες και οι οικογένειές τους ζημιώνονται οικονομικά; Εχουν αυξηθεί υπερβολικά οι τοκετοί με καισαρικές τομές και ο προκλητός τοκετός. Ενώ στην Ευρώπη ο μέσος όρος των τοκετών που γίνονται με καισαρική τομή είναι 7 - 9%, στην Ελλάδα ξεπερνάνε το 30%. Επιπτώσεις υπάρχουν και σ' ό,τι αφορά την περιγεννητική φροντίδα και γενικότερα στο δημογραφικό. Αν οι μαίες είχαν αναλάβει την ουσιαστική δουλιά για την οποία σπούδασαν, η εικόνα θα ήταν διαφορετική. Σήμερα στη χώρα μας γίνονται 300.000 περίπου εκτρώσεις το χρόνο και αυξάνονται συνεχώς οι διακοπές κύησης στις έφηβες. Αντιστοιχούν τρεις εκτρώσεις σε μια γέννα. Γιατί τόσο πολλές; Γιατί δεν υπάρχει σωστή ενημέρωση ούτε σεξουαλική διαπαιδαγώγηση στα σχολεία. Ολο την εξαγγέλλουν και όλο αναβάλλεται, γιατί υπάρχει αντίδραση από το συντηρητικό κατεστημένο. Σε όλο τον κόσμο, η μαία είναι αυτή που κάνει οικογενειακό προγραμματισμό και είναι το πρώτο πρόσωπο επιλογής για την ψυχροπροφυλακτική προετοιμασία για φυσιολογικό τοκετό. Στην Ελλάδα γίνονται εκτρώσεις χωρίς μια παράλληλη ενημέρωση για τις αντισυλληπτικές μεθόδους μετά την επέμβαση, όπως γίνεται σε άλλες χώρες. Το 1998 είναι έτος αφιερωμένο από τον ΟΗΕ στην ασφαλή μητρότητα. Στον Τρίτο Κόσμο, μισό εκατομμύριο γυναίκες πεθαίνουν κάθε χρόνο μέσα από τη διαδικασία της μητρότητας. Ομως, όπου υπάρχουν μαίες, το ποσοστό θνησιμότητας είναι χαμηλό.

- Πού αξιοποιούνται σήμερα οι μαίες στην Ελλάδα; Στην επαρχία, η κατάσταση διαφέρει;

- Γύρω στις 800 εργάζονται στο ΙΚΑ, όμως ελάχιστες απ' αυτές ασχολούνται σε Κέντρα Μητέρας - Παιδιού. Στην επαρχία, η κατάσταση είναι κάπως καλύτερη, οι μαίες ασχολούνται σε μεγαλύτερο ποσοστό με το αντικείμενο της δουλιάς τους, γιατί οι περισσότεροι γιατροί συγκεντρώνονται στην Αθήνα. Ομως και οι μαίες της επαρχίας εξαρτώνται από το διευθυντή του τμήματος ή γενικότερα τον προϊστάμενο και δεν είναι εύκολο να διεκδικήσουν τα επαγγελματικά τους δικαιώματα.

- Στο παρελθόν, όταν δεν παρίστατο μαιευτήρας - γυναικολόγος στον τοκετό, δεν πέθαιναν συχνότερα οι μητέρες;

- Παλιότερα οι γυναίκες έκαναν οχτώ - δέκα παιδιά και αυτό αύξανε την επικινδυνότητα του τοκετού, που είναι μειωμένη μέχρι και τον τέταρτο τοκετό. Εξάλλου τότε ήταν διαφορετικό και το επίπεδο ζωής και υγείας της γυναίκας. Ομως, ο τοκετός, στην πλειονότητα των περιπτώσεων, είναι μια φυσιολογική λειτουργία: Υπολογίζονται διεθνώς σε 86% οι φυσιολογικοί τοκετοί. Μόνο στις υπόλοιπες περιπτώσεις είναι απαραίτητη η παρέμβαση του γιατρού και αυτό γίνεται, φυσικά, από τη μαία που τον καλεί. Σήμερα όμως, ο τοκετός στην Ελλάδα έχει περάσει στη διαδικασία της αρρώστιας, ενώ δεν είναι ασθένεια στην πραγματικότητα. Στην Ολλανδία, 40% των τοκετών γίνεται στο σπίτι, ενώ στη Σουηδία κατά 93% εμπιστεύονται τον τοκετό στα χέρια της μαίας. Στη Νορβηγία απαιτείται η υπογραφή της μαίας για το 100% των τοκετών και ηπεριγεννητική θνησιμότητα είναι περίπου πέντε τοις χιλίοις, όταν σε κάποιες αναπτυσσόμενες χώρες το ποσοστό αυτό φθάνει ή και περνά τα εκατό τοις χιλίοις.

Να σημειώσουμε ακόμα ότι, σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Χάρτη Δικαιωμάτων της Γυναίκας, η μητέρα έχει το δικαίωμα να επιλέγει τον τρόπο, τον τόπο και τη διαδικασία της γέννας. Σε άλλα κράτη, η παρουσία του πατέρα στη διάρκεια του τοκετού θεωρείται από τα "ων ουκ άνευ". Η γυναίκα δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν παιδοποιητική μηχανή...

Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, η προετοιμασία από τη νεαρή ηλικία για τη μητρότητα και την πατρότητα, η αντισύλληψη, αλλά και η φυσιολογία του τοκετού είναι γνώσεις που θα έπρεπε να παρέχονται από το σχολείο, πιστεύει και η επίκουρος καθηγήτρια Λύδια Ιωαννίδου - Μουζάκα, μαιευτήρας - γυναικολόγος και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Μαστολογίας. Η ίδια προτείνει όλες αυτές οι γνώσεις να ενταχθούν σε ένα γενικότερο πλαίσιο αγωγής υγείας: Η πρόληψη, υποστηρίζει, για να γίνει εφικτή χρειάζεται μια ενημέρωση του κοινού, η οποία, για να εμπεδωθεί με τον καλύτερο τρόπο, πρέπει να ξεκινάει από τα μαθητικά θρανία. Πιστεύω ότι ένα μάθημα αγωγής της υγείας, ή διδασκαλία μέσα στα πλαίσια του μαθήματος της Βιολογίας θα ήταν κάτι που θα βοηθούσε τη μετέπειτα υγειονομική φροντίδα των πολιτών, αν μέσα σ' αυτά τα μαθήματα διδάσκονταν: Η υγιεινή φροντίδα - καθαριότητα - των γεννητικών οργάνων, τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα και ιδιαίτερα ό,τι αφορά το ΕΪΤΖ, η εξωσωματική γονιμοποίηση, τα γονίδια, η αυτοεξέταση των μαστών, η διατροφή, η αντικαπνιστική και η αντιαλκοολική αγωγή. Καλό θα ήταν μέσα σ' αυτό το μάθημα να υπήρχε και κάποια ενημέρωση για τις σχέσεις των δύο φύλων, όχι μόνο από σεξουαλική άποψη, αλλά με ψυχοκοινωνικές προεκτάσεις: Γνώσεις που θα έδειχναν στη νέα γενιά πόσο αλληλοσυμπληρούμενα πρέπει να είναι στη ζωή τα δύο φύλα και όχι ανταγωνιζόμενα.

Ενα από τα κυριότερα μέτρα στήριξης της μητρότητας θα ήταν η δημιουργία παιδικών σταθμών στον τόπο δουλιάς των γονέων. Η πρόεδρος της Ελληνικής Μαστολογικής Εταιρείας επισημαίνει επίσης τα ακόλουθα:

Ενας βασικός παράγοντας της στειρότητας είναι σε μεγάλο ποσοστό μια προηγηθείσα έκτρωση.

Η καθυστερημένη απόκτηση παιδιού αποτελεί παράγοντα αυξημένου κινδύνου για ανάπτυξη καρκίνου του μαστού.

Το κράτος θα έπρεπε να επιχορηγεί τα φάρμακα της εξωσωματικής γονιμοποίησης.

Η γυναίκα μετά τα τριάντα καλό θα είναι να υποβάλλεται σε ορισμένες εξετάσεις προγενετικού ελέγχου - ή με λήψη λάχνας ή με αμνιοπαρακέντηση, οπότε έχουμε στοιχεία από το έμβρυο αν είναι φυσιολογικό ή όχι για τις περισσότερες παθήσεις που είναι κληρονομικές. Η λήψη λάχνας γίνεται μέχρι την 12η εβδομάδα και η αμνιοπαρακέντηση από την 16η μέχρι την 20ό εβδομάδα της εγκυμοσύνης.

Οι εξετάσεις αυτές δεν είναι υποχρεωτικές, διευκρινίζει η Λ. Μουζάκα, υποχρεωτικό είναι να ενημερώσει ο γιατρός τη γυναίκα που περιμένει παιδί. Δεν μπορεί να της επιβάλει να τις κάνει, γιατί σε κάποια αμνιοπαρακέντηση μπορεί να τύχει να αποβάλει η γυναίκα. Αν θα κάνει την εξέταση ή όχι, επαφίεται στη δική της βούληση...

- Μπορεί με αυτές τις εξετάσεις να ξέρει κάθε γυναίκα αν το παιδί που κυοφορεί είναι υγιές;

- Ποτέ δεν μπορεί να ξέρει σίγουρα. Μπορεί όμως κάνοντας μια από αυτές τις εξετάσεις να αποκλείσει τα γνωστά σύνδρομα (Ντάουν, μεσογειακή αναιμία κ.ά.).

Πριν ένα χρόνο, δημιουργήθηκε η Εταιρεία Προώθησης Φυσικού Τοκετού "Ευτοκία" από ευαισθητοποιημένες γυναίκες - μαίες, γιατρούς, ψυχολόγους, κοινωνικούς επιστήμονες, μητέρες. Η εταιρία είναι μη κερδοσκοπική, στηρίζεται στην εθελοντική προσφορά εργασίας των μελών της. Στόχος των μελών της εταιρίας: Να υποστηρίξουν το δικαίωμα του φυσικού τοκετού μέσα από ενημέρωση, εκπαίδευση, ενθάρρυνση της μέλλουσας μητέρας και των άλλων μελών της οικογένειας, ώστε να βελτιωθεί η γέννα και να μειωθεί το κόστος της. "Πιστεύω" των μελών της εταιρίας είναι πως ο τοκετός δεν είναι παθολογική κατάσταση, δεν είναι αρρώστια, δεν πρέπει να γίνεται ιατρική πράξη.

Οι ανασφάλιστες γυναίκες ως έγκυες και ως μητέρες χρειάζεται να αποκτήσουν το δικό τους ασφαλιστικό φορέα, για να καλύπτουν άμεσα τον εαυτό τους και το παιδί τους (ασφαλιστικά, υγειονομικά και κοινωνικο-προνοιακά). Αυτό έχει ζητήσει από όλα τα κόμματα το "Ινστιτούτο Παρέμβασης για την υγεία των Γυναικών", επισημαίνοντας την ιδιαίτερη σημασία που θα έχει αυτό το μέτρο και για τις γυναίκες - πρόσφυγες: Η έλλειψη ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και φροντίδας στη διάρκεια του τοκετού μπορεί να συμβάλει στη βρεφική θνησιμότητα. Οταν η μητέρα πρόσφυγας ή το νεογέννητο αρρωστήσουν ή χρειάζεται να μπουν στην "εντατική" δεν έχουν κάλυψη και εξαρτώνται από τη φιλανθρωπία των άλλων...

Επιμέλεια: Αλίκη ΞΕΝΟΥ - ΒΕΝΑΡΔΟΥ

Τεράστια ιδιωτικά μαιευτήρια έχουν ξεφυτρώσει τα τελευταία χρόνια στα μεγάλα αστικά κέντρα και ιδιαίτερα στην πρωτεύουσα, ο τοκετός χρυσοπληρώνεται ακόμα και από οικογένειες που στερούνται, αλλά αυτό δε σημαίνει απαραίτητα και ασφάλεια στη γέννα. Αν και η εξάρτηση του τοκετού από την τεχνολογία διαρκώς μεγαλώνει, η Ελλάδα κατέχει την πρώτη θέση στην περιγεννητική θνησιμότητα - αντίθετα με τις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ, όπου παρατηρείται μια στροφή προς το φυσιολογικό τοκετό