Ο εκδότης Αγγελος Σιδεράτος μιλά στο "Ρ" για την εκδοτική του δραστηριότητα και για την έκδοση του βιβλίου: "Στη δίνη του εμφυλίου πολέμου - Σπάνια ντοκουμέντα του ΕΑΜ 1944 - 1947".

- Κύριε Σιδεράτε, είστε γνωστός στο ελληνικό κοινό ως σκηνοθέτης από την ενασχόλησή σας με τον κινηματογράφο, την τηλεόραση και το θέατρο. Τα τελευταία, όμως, χρόνια σας μάθαμε και από την έκδοση μιας σειράς βιβλίων του εκδοτικού οίκου "Προσκήνιο" τον οποίο διευθύνετε. Τι ήταν αυτό που σας έσπρωξε να ασχοληθείτε με το βιβλίο, σε μια εποχή μάλιστα που ο κόσμος δε δείχνει να διαβάζει και τόσο πολύ;

- Η εποχή πράγματι είναι έτσι. Δύσκολη εποχή, όπου όλα εκφυλίζονται, υποβαθμίζονται, αλλοιώνονται, παραποιούνται. Πραγματικά, πρόκειται για μία επικίνδυνη εποχή και δεν μπορούμε να δούμε ακόμα καθαρά πώς θα εξελιχθεί και πού θα καταλήξει. Σ' αυτή την εποχή έχουμε μια ελευθερία μέσα σε πλήθος περιορισμών, μια ελευθερία κατευθυνόμενη, που πολύ δύσκολα ένας σκεπτόμενος άνθρωπος μπορεί να την ανεχθεί. Είναι μια "ελευθερία" που εμποδίζει την πραγματική δημιουργία προς όφελος της μεγάλης πλειοψηφίας, προς όφελος του λαού.Αυτό το είδα έντονα με τη δραστηριότητά μου στον κινηματογράφο και, μετά τη μεταπολίτευση, στην τηλεόραση. Η κατάσταση αυτή, λοιπόν, με ανάγκασε να στραφώ σ' ένα χώρο δράσης πιο ανεξάρτητο, πιο ελεύθερο, δημιουργώντας μαζί με φίλους και συνεργάτες ένα δικό μου εκδοτικό βήμα, τις εκδόσεις "Προσκήνιο", ούτως ώστε να έχω τη δυνατότητα επικοινωνίας με τον κόσμο και έκφρασης των ανησυχιών μου, των προβληματισμών μου, των πολιτισμικών και πολιτικών μου αντιλήψεων. Αποφασιστικό ρόλο στην πραγματοποίηση του σκοπού αυτού έπαιξε ο καθηγητής Παύλος Πετρίδης, που είναι και ο ιστορικός σύμβουλος των εκδόσεων.

- Σύμφωνα με όσα αναφέρατε έως τώρα, διαφαίνεται ότι μάλλον υπάρχει κάποιος ιδιαίτερος λόγος, που ο κύριος κορμός των εκδοτικών σας πρωτοβουλιών είναι το ιστορικοπολιτικό βιβλίο. Είναι έτσι λοιπόν, ή απλώς προέκυψε;

- Εχετε δίκιο που με ρωτάτε. Σας διαβεβαιώνω όμως ότι δεν υπάρχει κάποιος ιδιαίτερος λόγος. Να σας εξηγήσω γιατί: Υπάρχει η αγωνία για τον άνθρωπο, η αγωνία για τη ζωή, γενικά. Κι αν ξεκινήσουμε μια διαδρομή από τη σκέψη του Πλάτωνα ως τη σκέψη του Μαρξ, θα διαπιστώσουμε ότι ο ένας δεν είναι ξεκομμένος από τον άλλον, αλλά υπάρχει μια σύνδεση μεταξύ τους. Μελετώντας το έργο τους, μάλιστα, διαπιστώνεις πως και οι δύο πίστευαν - και πολλοί άλλοι μαζί μ' αυτούς είχαν διαπιστώσει - ότι κάθε μας σκέψη, κάθε μας κίνηση, κάθε μας πράξη, κάθε αρχή, μέση και τέλος στη ζωή του ανθρώπου, έχει πολιτικό υπόβαθρο, είναι αντανάκλαση και αμφίδρομη σχέση της κοινωνικής πραγματικότητας που υπάρχει. Κανένας μας δεν ξεφεύγει απ' αυτή την αλήθεια, ούτε κι εκείνοι που αποστρέφονται την πολιτική ή θεωρούν ότι δεν επηρεάζονται οι πράξεις τους απ' αυτήν.Συνεπώς, το ιστορικό βιβλίο που αναφέρεται στην πολιτική του παρελθόντος, διδάσκοντας για το πολιτικό παρόν και μέλλον, και το πολιτικό βιβλίο που αναφέρεται στην πολιτική του σήμερα ή περιγράφει πολιτικούς οραματισμούς για το αύριο, δεν είναι κάτι το ιδιαίτερο ώστε να έχει κάποιους ειδικούς λόγους για να ασχοληθεί μαζί του ένας εκδότης. Είναι η ίδια η ζωή που βιώσαμε, βιώνουμε ή ενδέχεται να βιώσουμε αύριο.

- Αφού το βλέπετε έτσι, επιτρέψτε μου τότε να σας θέσω μια πιο προσωπική ερώτηση κι αν θέλετε μου απαντάτε. Η ενασχόλησή σας με το ιστορικοπολιτικό βιβλίο σάς έχει φέρει σ' επαφή με πολλές πολιτικές προσωπικότητες, τις αναμνήσεις ή τους προβληματισμούς των οποίων έχετε κάνει βιβλίο. Πώς αξιολογείτε αυτή την επαφή; Απέδωσε αυτά που εσείς περιμένατε ή αυτά που το αναγνωστικό κοινό ανέμενε; Είπαν αυτοί οι άνθρωποι όλη την αλήθεια για την εποχή που είχαν ρόλο στα πολιτικά πράγματα ή υπέκυψαν σε σκοπιμότητες;

- Αναλογιζόμενος την ευθύνη της απάντησης στο ερώτημα αυτό, σας λέω ευθύς εξαρχής ότι δεν είμαι σε θέση να σας δώσω μια ευθεία απάντηση. Θέλω να με πιστέψετε. Την αλήθεια για όσα βίωσαν, για τις πράξεις τους, για τα γεγονότα στα οποία πρωταγωνίστησαν, δεν μπορώ να την κρίνω εγώ. Αν μάλιστα η αλήθεια κρύβεται, πώς να τη γνωρίζω; Ελπίζω ότι η ιστορία που θα τους κρίνει θα δώσει τις τελικές απαντήσεις. Διαισθάνομαι όμως ότι αυτό που περίμενα από αυτές τις συνεργασίες τελικά δε βγήκε. Δεν έμεινα απόλυτα ικανοποιημένος, κι αυτό το λέω περισσότερο από διαίσθηση γιατί δεν έχω τα στοιχεία που χρειάζονται ώστε να είμαι κατηγορηματικός. Δε θεωρώ, όμως, εφόσον η διαίσθησή μου δε με ξεγελά, πως οι εκδόσεις "Προσκήνιο" είναι υπεύθυνες που αυτή η συνεργασία με πολιτικούς δεν απέδωσε περισσότερα. Κι αυτό που απέδωσε το κρίνω θετικό - ανεξαρτήτως αν το αποτέλεσμα είναι καλό ή κακό - με την έννοια ότι παρακινήθηκαν κάποιοι άνθρωποι να μιλήσουν, μίλησαν, άφησαν ένα έργο, που ίσως να μην το άφηναν, και τώρα πια είναι στην κρίση του αναγνώστη και στην κρίση της ιστορίας.

- Ας αλλάξουμε θέμα. Προχωρήσατε τελευταία στην έκδοση ενός βιβλίου με σημαντικά ντοκουμέντα του ΕΑΜ, της περιόδου 1944 - 1947. Θα ήθελα να σταθούμε σ' αυτή την πρωτοβουλία και να μου πείτε τι ήταν εκείνο που σας παρακίνησε να προχωρήσετε στην έκδοση ενός τέτοιου βιβλίου;

- Με παρακίνησε η αγάπη μου για την ιστορία και ο σεβασμός μου σε μια γενιά που, τώρα, χάνεται σιγά σιγά. Αυτή η γενιά, η γενιά της Εθνικής Αντίστασης, η γενιά του ΕΑΜ, προσέφερε θησαυρό στην ελληνική ιστορία. Είναι μια γενιά, που για τα έργα της, μόνο με τη γενιά της Επανάστασης του 1821 μπορεί να συγκριθεί. Αυτή η γενιά, που εγώ τη γνώρισα μέσα από τα βιβλία, μου ενέπνευσε το σεβασμό αλλά και το καθήκον να της αφιερώσω αυτή την έκδοση.Αυτό ήταν το βασικό μου κίνητρο. Ετυχε όμως να βρεθώ και σε μια χρυσή συγκυρία. Τι συνέβη: Είχε βρει ο καθηγητής Π. Πετρίδης ένα μέρος του υλικού των σπάνιων ντοκουμέντων του ΕΑΜ που δημοσιεύονται στο βιβλίο. Είχα την τύχη να έχω τη βοήθεια του επιτίμου Προέδρου του ΚΚΕ, Χ. Φλωράκη. Οταν του πρότεινα, μάλιστα, να γράψει τον πρόλογο σ' αυτό το βιβλίο, όχι μόνο αγκάλιασε την προσπάθεια, αλλά μου έδωσε το άλλο μισό του αρχειακού υλικού που δεν το είχαμε και που ψάχναμε χρόνια με τον Παύλο Πετρίδη να το βρούμε. Τέλος, δεν μπορώ να μην αναφερθώ στον ενθουσιασμό που μου ενέπνευσε η Αλ. Παπαρήγα, όταν της πρότεινα να μου δώσει φωτογραφικά ντοκουμέντα για το βιβλίο από το αρχείο του ΚΚΕ.

Με την ευκαιρία επιτρέψτε μου να ευχαριστήσω τον Χ. Φλωράκη, την Αλ. Παπαρήγα, την ηγεσία του ΚΚΕ για την ανεκτίμητη βοήθειά τους και την πολύτιμη συμπαράστασή τους ώστε αυτό το βιβλίο να φτάσει στα χέρια του αναγνώστη.

- Η περίοδος την οποία καλύπτει το βιβλίο είναι πολυσυζητημένη στην Ελλάδα και θα έλεγα, μάλιστα, ότι οι προσεγγίσεις που έχουν γίνει προκαλούν συχνά έντονες αντιπαραθέσεις, εξαιτίας των διαφορετικών απόψεων που διατυπώνονται για πρόσωπα και γεγονότα. Αυτό δεν υπήρξε για σας ανασταλτικός παράγοντας ώστε να σκεφτείτε αν θα πρέπει να προχωρήσετε στην έκδοση του βιβλίου;

- Οι διαφορετικές προσεγγίσεις και οι αντιπαραθέσεις απόψεων γύρω από την ιστορική περίoδο που καλύπτει το βιβλίο δε με επηρέασαν καθόλου. Αλλωστε, είναι φυσικό να υπάρχουν όλα αυτά. Αν με επηρέαζαν, τότε θα έπρεπε να υποκλιθώ σε κάποια άποψη, πιθανόν σ' εκείνη που δεν επιθυμεί την ιστορική αλήθεια γύρω από την εποχή και που φυσικά δε θέλει να γίνουν γνωστά όσα το ΕΑΜ έλεγε για την πολιτική του και την πολιτική των αντιπάλων του.Αυτό όμως που σας είπα δε σημαίνει πως δε σκέφτηκα πάνω στη συγκεκριμένη έκδοση. Και να σας πω τι σκέφτηκα, όταν πήρα το υλικό και άρχισα να το διαβάζω. Αναρωτήθηκα, αν η άλλη πλευρά, απέναντι από το ΕΑΜ, είχε απαντήσει σ' αυτά τα ντοκουμέντα κι αν είχε δώσει τη δική της άποψη για όσα το ΕΑΜ ανέφερε στις τρεις Λευκές Βίβλους του, στη Μαύρη Βίβλο και στο υπόμνημα που κατέθεσε στον ΟΗΕ. Ψάχναμε για μεγάλο χρονικό διάστημα με τον ιστορικό Π. Πετρίδη να βρούμε αυτές τις πιθανές απαντήσεις της άλλης πλευράς. Δε βρήκαμε τίποτα. Το γεγονός αυτό δείχνει πως τα ντοκουμέντα του ΕΑΜ είναι αντικειμενικά,πράγμα που ενίσχυσε ακόμη περισσότερο το σεβασμό μου προς το ΕΑΜικό κίνημα και μας έπεισε πως, όχι μόνο έπρεπε να προχωρήσουμε στην έκδοση, αλλά να βγάλουμε κι ένα βιβλίο, προσεγμένο, πολύ καλά δουλεμένο, που να αφήσει εποχή.

- Σε ποιους απευθύνεστε μ' αυτό το βιβλίο; Ποιους νομίζετε ότι αφορά; - Ολους μας αφορά και πολύ περισσότερο αφορά τη νέα γενιά. Η γνώση της ιστορικής αλήθειας μάς βοηθάει ουσιαστικά. Μας συνειδητοποιεί. Μας κάνει πιο υπεύθυνους, κι αν θέλετε, μας κάνει πιο ενεργούς.Οσοι διαβάσουν αυτό το βιβλίο θα βγάλουν πολύτιμα συμπεράσματα, τόσο για το παρελθόν όσο και για το μέλλον. Πιστεύω ακόμη ότι θα πάρουν εφόδια για να ερμηνεύσουν σωστά το παρόν.

- Να θεωρήσουμε δηλαδή ότι θα προχωρήσετε και σε άλλες εκδόσεις παρόμοιων βιβλίων;

- Πιστεύω ότι έχει ανοίξει ένας κύκλος παρόμοιων εκδόσεων. Το ΚΚΕ που έχει μακρόχρονη ιστορία, μια ιστορία 80 χρόνων, που είναι ταυτισμένο με όλα τα μεγάλα και μικρά γεγονότα που συνέβησαν στη χώρα μας στο διάβα του 20ού αιώνα, θεωρώ ότι αποτελεί ένα χώρο που αξίζει να διερευνηθεί ιστορικά. Κι αυτό πρέπει να γίνει με επιστημονικό, αντικειμενικό και χωρίς προκαταλήψεις τρόπο, ώστε να βγουν πολύτιμα βιβλία. Αν δε γίνει αυτό, δεν μπορούμε να μιλάμε για ολοκληρωμένη γνώση της σύγχρονης ιστορίας αυτού του τόπου.Η ηγεσία του ΚΚΕ με έχει διαβεβαιώσει πως θα έχω την αμέριστη βοήθειά της σε μια τέτοια εκδοτική προσπάθεια. Εχω συζητήσει μαζί τους και κάποια σχέδια, που η πραγματοποίησή τους θα βοηθήσει τόσο τους ιστορικούς ερευνητές, όσο και το πλατύ κοινό, που διψάει να μάθει το παρελθόν αυτής της χώρας.

- Σχεδιάζετε να προχωρήσετε σε εκδήλωση δημόσιας παρουσίασης του βιβλίου για το ΕΑΜ;

- Ασφαλώς. Η σχετική εκδήλωση έχει οριστεί. Θα γίνει την ερχόμενη Τετάρτη στις 24 Ιούνη, στις 12.30 το μεσημέρι, στη Στοά του Βιβλίου.Θέλαμε μεγαλύτερη αίθουσα, αλλά δυστυχώς δε βρήκαμε. Θα είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα εκδήλωση, όπως αξίζει στο ΕΑΜ και στα ντοκουμέντα του. Εχουν προσκληθεί να παραβρεθούν όλοι οι πολιτικοί αρχηγοί με δικαίωμα λόγου. Επίσης, έχουν προσκληθεί να παραβρεθούν, κι αν επιθυμούν να παρέμβουν στη συζήτηση, προσωπικότητες των επιστημών, της τέχνης και του πολιτισμού. Τέλος, μέσα από την εφημερίδα σας καλώ όποιον θέλει να παραβρεθεί. Κι αν επιθυμεί, να πάρει το λόγο, να τιμήσει το ΕΑΜ και την ιστορία αυτού του τόπου.

Γιώργος ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

Θα πρέπει να τονίσουμε ότι οι εκπαιδευτικοί αρκετά χρόνια κάνουν αγώνα, κατά της αντιεκπαιδευτικής πολιτικής της κυβέρνησης κι όχι μόνο για τα συμφέροντά τους. Ειδικότερα για την επετηρίδα, υπάρχουν απόφοιτοι Πανεπιστημίων, που σπούδασαν με βάση την επαγγελματική προοπτική του διορισμού τους και περιμένουν 5, 10 ή και περισσότερα χρόνια και τώρα έρχονται να τους κλείσουν αυτή την πόρτα. Δε δικαιούνται να διαμαρτυρηθούν; Δεν αποτελεί ένα δίκαιο αίτημα εργαζόμενων κι έχουν κάθε δικαίωμα να αντιδράσουν; Μα, λέει, "δεν πρέπει να καταργούμε και το νόμο, την έννομη τάξη". Εδώ αξίζει να τους θυμίσουμε ότι όλοι γιορτάζουν δήθεν την Εργατική Πρωτομαγιά, την εξέγερση των αγροτών του Κιλελέρ. Τι γεγονότα γιορτάζουν σ' αυτές τις επετείους; Η Πρωτομαγιά ήταν το δίκαιο, αλλά "παράνομο" ξεσήκωμα των εργατών του Σικάγου, ενάντια στην αντεργατική πολιτική του κράτους, ενός κράτους (ΗΠΑ) στο οποίο ίσχυε η αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία. Ομως οι λαοί όλου του κόσμου μέτρησαν το δίκαιο κι όχι το νόμιμο, θεωρούν ότι δημοκρατία και οικονομική καταπίεση λαϊκών στρωμάτων δε συμβαδίζουν. Το ίδιο και το Κιλελέρ. Υπήρχε κοινοβούλιο, όμως οι αγρότες κι ο λαός μας τιμά τους "παράνομους" αγρότες και τον δάσκαλο ηγέτη τους, που αντιπάλεψαν τα συμφέροντα των λίγων τσιφλικάδων. Αυτή είναι η δημοκρατία κι όχι τα ΜΑΤ του κ. Σημίτη. Ας θυμηθούν το παλιό σύνθημα, που και πολλά στελέχη του ΠΑΣΟΚ φώναζαν "Νόμος είναι το δίκιο του εργάτη".

Νίκος ΜΠΑΤΙΣΤΑΤΟΣ

Ο εκδότης Αγγελος Σιδεράτος μιλά στο συντάκτη του "Ρ"