Η επί 60 ολόκληρα χρόνια συντρόφισσα του ΚΚΕ, η Ελλη Αλεξίου,η αξέχαστη Λιλίκα,η υπέροχη "γιαγιά" των ελληνικών Γραμμάτων, η δασκάλα του ελληνικού λαού, που συνέδεσε τη ζωή και το έργο της με τους αγώνες και αγωνίες αυτού του τόπου, που υπήρξε η αγαπημένη της ΚΝΕ και πάντα παρούσα στα Φεστιβάλ της, "έφυγε" από τη ζωή, σαν αύριο πριν δεκαπέντε χρόνια, για να μείνει παντοτινή στη μνήμη μας και στα Γράμματα.

Με την ευκαιρία των 15 χρόνων από το θάνατό της, κάνουμε αυτό το μικρό αφιέρωμα στη μνήμη της, με σύντομα βιογραφικά της στοιχεία για να την γνωρίσουν οι νεολαίοι αναγνώστες μας και ένα ενδιαφέρον κείμενο του δικαστή και αγαπημένου φίλου της Κώστα Πισπιρίγκου.

* * *

Η Ελλη Αλεξίου γεννήθηκε στις 22 Μάη του 1884 στο Ηράκλειο Κρήτης, από οικογένεια με μεγάλη πατριωτική - αγωνιστική παράδοση. Ο πατέρας της είχε συλληφθεί και φυλακιστεί στην επανάσταση του Θερίσσου το 1905. Φοίτησε στο Ανώτερο Παρθεναγωγείο Ηρακλείου, πήρε μαθήματα ζωγραφικής από τον Γ. Ξυλούρη και μουσικής. Το 1911 έρχεται για ανώτατες σπουδές στην Αθήνα. Θέλει να γίνει δασκάλα του απλού λαού. Και έγινε δασκάλα του, με την κυριολεξία της λέξης. Παράλληλα αρχίζει να την απασχολεί η λογοτεχνική γραφή. Ανήσυχη και ελεύθερη φύση, αν και νεαρή κοπέλα, τολμά να προσεγγίσει ένα λογοτεχνικό, πλην "ανδρικό" στέκι. Το καφενεδάκι στη "Δεξαμενή", στο Κολωνάκι.

Στο φτωχικό καφενεδάκι συχνάζουν τα πιο ανήσυχα ιδεολογικά, πνευματικά και λογοτεχνικά ονόματα της εποχής. Εκεί η Ελλη Αλεξίου γνωρίζεται και συνδέεται με τους λογοτέχνες Α. Καρκαβίτσα, Γ. Βλαχογιάννη, Κ. Θεοτόκη, Α. Τραυλαντώνη, Μ. Φιλήντα, Ι. Κονδυλάκη, Ν. Καρβούνη, Σ. Μαυροειδή - Παπαδάκη, Λ. Νάκου, Μ. Αυγέρη και ιδιαιτέρως με τον Κώστα Βάρναλη.Εκεί στη μοιραία "Δεξαμενή" άνθισε ο έρωτάς της με τον Κ. Βάρναλη, που έγινε αρραβώνας για να διαλυθεί σύντομα, λόγω της άρνησης του πατέρα της να παντρευτεί τόσο μικρή, και πριν τελειώσει τις σπουδές της. Παρά τη διάλυση του αρραβώνα συνέχισε να πηγαίνει στο λογοτεχνικό στέκι, όπου αργότερα γνωρίστηκε και με τον συγγραφέα Β. Δασκαλάκη, τον οποίο τελικά παντρεύτηκε. Οπως η ίδια έλεγε για τη λογοτεχνική συντροφιά της "Δεξαμενής" "ήταν ένα μικρό δείγμα της συμμαχίας που άρχισε από τότε με τους αδύνατους και αδικημένους".

Οι λαϊκοί αγώνες που δυναμώνουν, οι ιδεολογικές συζητήσεις που "φουντώνουν" στο καφενεδάκι, οι διώξεις όσων πρωτοστάτησαν στην εκπαιδευτική αναγέννηση όλου του λαού που οραματίστηκε ο Δημήτρης Γληνός,οδηγούν την Ελλη Αλεξίου, όλο και πιο κοντά, όλο και πιο συνειδητά στις κομμουνιστικές ιδέες. Στα 1928 δίνει το βιογραφικό της σημείωμα στον Νίκο Πλουμπίδη και γίνεται μέλος του ΚΚΕ.Καθώς παράλληλα το λογοτεχνικό της έργο προκαλεί αίσθηση και επαινείται από την κριτική, το 1934 γίνεται μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών.

Καθώς δεν κρύβει τις ιδέες της, συλλαμβάνεται από την Ειδική Ασφάλεια του φασιστικού καθεστώτος της 4ης Αυγούστου και ανακρίνεται. Στην περίοδο της Κατοχής η Ελλη Αλεξίου παίρνει ενεργά μέρος στην Εθνική Αντίσταση μέσα από τις γραμμές του "ΕΑΜ Λογοτεχνών" και αναλαμβάνει τα σχολικά συσσίτια έως το 1945. Στο μεταξύ, στα 1944, ο σύντροφός της, Β. Δασκαλάκης, πεθαίνει.

Το 1945 φεύγει για σπουδές στη Σορβόνη ως υπότροφος της γαλλικής κυβέρνησης. Παρακολουθεί μαθήματα ιστορίας και φωνητικής, αλλά της έχει ήδη αφαιρεθεί η ελληνική ιθαγένεια και της απαγορεύεται η επιστροφή στην πατρίδα. Το 1949 διορίζεται εκπαιδευτικός σύμβουλος για τα ελληνικά σχολεία των σοσιαλιστικών χωρών. Η εκεί παιδαγωγική προσφορά της στα Ελληνόπουλα της αναγκαστικής υπερορίας, υπήρξε αληθινά μνημειακών διαστάσεων,με τους δασκάλους που εκπαίδευσε, με τα σχολικά βιβλία που σχεδίασε και έγραψε. Με το εκπαιδευτικό πρόγραμμα που κατάρτισε για να μορφωθούν οι ξεριζωμένοι: παιδιά, αγράμματοι νεολαίοι, αλλά και ενήλικες αγωνιστές και αγωνίστριες για τη λευτεριά και προκοπή της Ελλάδας. Της πατρίδας που τους στέρησαν οι ξένοι "προστάτες" της και οι ντόπιοι "υπηρέτες" τους.

Λόγω της τεράστιας εκπαιδευτικής και λογοτεχνικής προσφοράς της καλείται και συμμετέχει σε τρία Διεθνή Συνέδρια Ειρήνης. Η Ελλάδα όμως και γι' αυτό την τιμωρεί. Το 1952 δικάζεται ερήμην και εκδίδεται παραπεμπτικό βούλευμα και ένταλμα σύλληψής της. Το 1953 συμμετέχει στο Α' Παγκόσμιο Συνέδριο Δημοκρατικών Γυναικών στην Κοπεγχάγη και επισκέπτεται ύστερα από πρόσκληση της κυβέρνησης τη Σοβιετική Ενωση. Η επίσκεψη επαναλαμβάνεται το 1961, στις γιορτές για τον Ουκρανό ποιητή Ταράς Σεφτσένκο.

Την ίδια χρονιά συναντιέται με την αδελφή της Γαλάτεια και τον σύζυγό της Μάρκο Αυγέρη.Την επόμενη χρονιά η Γαλάτεια σκοτώνεται και μόνο τότε παραχωρείται στην Ε. Αλεξίου ολιγοήμερη άδεια να επιστρέψει στην Ελλάδα, μόνο για να παραστεί στην κηδεία. Το 1965 επανακτά την ελληνική ιθαγένεια. Επιστρέφει το 1966, αλλά συλλαμβάνεται, κρατείται στις Φυλακές "Αβέρωφ" και δικάζεται για "αντεθνική δράση και προπαγάνδα". Τελικώς απαλλάσσεται από την κατηγορία, ύστερα από την αντίδραση της κοινής γνώμης. Με την επιβολή της δικτατορίας απαγορεύονται τα βιβλία της και διατάσσεται να ζει υπό περιορισμό στο διαμέρισμά της. Από τη μεταπολίτευση και μετά συμμετέχει ενεργά, ως διακεκριμένο μέλος του ΚΚΕ, σε όλες τις πολιτικές και πνευματικές εκδηλώσεις του Κόμματος, το οποίο στις εκλογές του 1977 την τίμησε θέτοντάς την πρώτη στη λίστα των υποψηφίων βουλευτών Επικρατείας.

Το Σεπτέμβρη του 1985 άρχισε η περιπέτεια με την υγεία της. Η Ελλη Αλεξίου "έφυγε" στις 28 Σεπτέμβρη του 1988. Το ανθρώπινο ήθος της, οι αγώνες της, και το συγγραφικό έργο της παραμένουν ζωντανά, παντοτινή παρακαταθήκη των σοσιαλιστικών ιδανικών. Το πολύπλευρο έργο της - μυθιστορήματα, διηγήματα, παιδικά βιβλία, θεατρικά έργα, εκπαιδευτικά δοκίμια και ανθολογίες για την ποίηση της Αντίστασης - πρέπει να παραμείνει "σύντροφος" και "δάσκαλος" των νέων γενεών.