Στο 8ο Κεφάλαιο του Δεύτερου Μέρους δεσπόζουν οι αποφάσεις της 3ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ, που συνήλθε το Σεπτέμβρη του 1947. Πρόκειται για την Ολομέλεια, που επικύρωσε τη μετατόπιση του κέντρου βάρους της κομματικής δουλιάς στην ένοπλη δράση.

Στην πολιτική απόφαση διαπιστωνόταν ότι είχαν ωριμάσει οι συνθήκες για τη δημιουργία στην Ελλάδα μιας ελεύθερης δημοκρατικής περιοχής με δική της κυβέρνηση, ενώ στο "Σχέδιο Λίμνες" προσδιοριζόταν ως άμεσος στρατηγικός στόχος του Δημοκρατικού Στρατού η απελευθέρωση ολόκληρης της Μακεδονίας και της Θράκης με κέντρο τη Θεσσαλονίκη.

Το Τρίτο Μέρος του βιβλίου, υπό το γενικό τίτλο: "Η κορύφωση του ηρωικού αγώνα του ΔΣΕ", αρχίζει με το σχηματισμό (στις 23 του Δεκέμβρη 1947) της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης, την ιδρυτική της πράξη και τη μάχη της Κόνιτσας. Το 2ο Κεφάλαιο δίνει χρήσιμα στοιχεία για τις αντιδράσεις της κυβέρνησης της Αθήνας στο σχηματισμό της ΠΔΚ, τη θέση εκτός νόμου του ΚΚΕ και του ΕΑΜ και την ένταση της τρομοκρατίας σε όλη τη χώρα.

Το 3ο Κεφάλαιο αναφέρεται στην οργάνωση του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (στρατιωτικές σχολές, νοσοκομεία και αναρρωτήρια, συμβολή της Ελληνίδας στο ΔΣΕ κ.ά.).

Το 4ο Κεφάλαιο αναφέρεται στη δράση του ΔΣΕ στη Ρούμελη το 1948, στις στρατιωτικές επιχειρήσεις το 1948 σε Ηπειρο, Μακεδονία και Θράκη, καθώς και στο βομβαρδισμό της Θεσσαλονίκης.

Το 6ο Κεφάλαιο έχει θέμα το Δημοκρατικό Στρατό της Πελοποννήσου, ενώ το 9ο τη μεγάλη μάχη του Γράμμου (14 Ιούνη - 21 Αυγούστου 1948), που κράτησε σχεδόν 70 μέρες και τελείωσε με τον περίφημο ελιγμό των δυνάμεων του ΔΣΕ στο Βίτσι. Πρόκειται για το μεγαλύτερο σε διάρκεια και σκληρότερο, από την άποψη των συγκρούσεων, πολεμικό γεγονός σε όλη τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, που διέψευσε τους ισχυρισμούς της εγχώριας αντίδρασης και των ξένων προστατών της, οι οποίοι υποστήριζαν ότι ο Δημοκρατικός Στρατός δεν ήταν πραγματικός λαϊκοαπελευθερωτικός, επαναστατικός στρατός, αλλά μερικές "συμμορίες κατσαπλιάδων".

Το 10ο Κεφάλαιο του Τρίτου Μέρους αναφέρεται στην τακτική νίκη του ΔΣΕ στο Βίτσι το Σεπτέμβρη του 1948, στις μάχες που έδωσε ο ΔΣΕ σε άλλες περιοχές της χώρας, όπως στο υψίπεδο της Κοζάνης, στη Βορειοδυτική Ηπειρο(Μουργκάνα), στην Καρδίτσα, στην Εδεσσα, στην Αριδαία, στη Νάουσα, στη Φλώρινα.

Τέλος, το 11ο Κεφάλαιο του Τρίτου Μέρους αναφέρεται στην επιχείρηση του Καρπενησιού, που άρχισε στις 20 προς 21 Γενάρη 1949 και ολοκληρώθηκε ύστερα από μια μέρα με την κατάληψη του Καρπενησιού.

Η επιχείρηση για την κατάληψη του Καρπενησιού είναι η σημαντικότερη πολεμική επιχείρηση του ΔΣΕ στη Ρούμελη, σε όλη τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, που στέφθηκε με επιτυχία - γεγονός, άλλωστε, για το οποίο οι επικεφαλής της εν λόγω επιχείρησης Χαρίλαος Φλωράκης (Γιώτης) και Γιάννης Αλεξάνδρου (Διαμαντής), τιμήθηκαν τότε από την ηγεσία του ΔΣΕ με το παράσημο Πολεμικής Αξίας.

Το Τέταρτο Μέρος, υπό τον γενικό τίτλο: "Η υποχώρηση και η τελική ήττα", χωρίζεται σε 10 κεφάλαια. Αρχίζει με τις αποφάσεις της 5ης Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚΕ και τελειώνει με την κατάσταση στην Ελλάδα μετά την ήττα του ΔΣΕ στις 29 προς 30 Αυγούστου 1949, που έπεσε και το ύψωμα Κάμενικ στο Γράμμο.

Σημαντικό κεφάλαιο στην ιστορία του εμφυλίου πολέμου αποτελεί η στάση που κράτησε η Γιουγκοσλαβία σε όλη τη διάρκειά του - και ιδιαίτερα στις αποφασιστικές του στιγμές - απέναντι στο ελληνικό λαϊκό κίνημα και στο Δημοκρατικό Στρατό.

Το 2ο Κεφάλαιο του Τέταρτου Μέρους παρέχει πλούσια στοιχεία για τη στάση της Γιουγκοσλαβίας και για τις εκτιμήσεις του ΚΚΕ στο σοβαρότατο αυτό ζήτημα, τις συνέπειες της αποσχιστικής στάσης της Γιουγκοσλαβίας, από το σοσιαλιστικό στρατόπεδο, και για την εξέλιξη των σχέσεων του ΚΚΕ με το ΚΚ Γιουγκοσλαβίας.

Τέλος, το 6ο Κεφάλαιο αναφέρεται στη δράση του ΔΣΕ στην Κεφαλονιά, στη Λευκάδα, στην Εύβοια, στη Λέσβο, στη Σάμο, στην Ικαρία, στην Κρήτη, ενώ το 7ο Κεφάλαιο στην ηρωική αντίσταση και στην καταστροφή του Δημοκρατικού Στρατού της Πελοποννήσου.

* * *

Με αδιάσειστα στοιχεία, το βιβλίο, αποδείχνει ότι ο τρίχρονος εμφύλιος πόλεμος δεν ήταν επιλογή των λαϊκών δυνάμεων. Προκλήθηκε από τον αγγλοαμερικανικό ιμπεριαλισμό και το βασικό όγκο των αστικών δυνάμεων, προκειμένου να γονατίσουν και να συντρίψουν το ισχυρό λαϊκό κίνημα, ιδιαίτερα το ΚΚΕ, να σταθεροποιήσουν την κυριαρχία τους και να μετατρέψουν την Ελλάδα σε στρατιωτική βάση και ορμητήριο για τις επεκτατικές τους βλέψεις στις βαλκανικές σοσιαλιστικές χώρες, με απώτερη προοπτική τον έλεγχο της Σοβιετικής Ενωσης.

Ο τρίχρονος αγώνας του ΔΣΕ προβάλλεται από τις σελίδες του βιβλίου ως αγώνας δίκαιος, ταξικός, αντιιμπεριαλιστικός, ως ένα νέο θαρραλέο τόλμημα των λαϊκών δυνάμεων, με πρωτοπόρους οργανωτές και καθοδηγητές τους κομμουνιστές, για την απαλλαγή της χώρας μας από την ξένη εξάρτηση, για την αποκατάσταση της εθνικής της ακεραιότητας και την αναγνώριση της λαϊκής κυριαρχίας και της κοινωνικής ισότητας και δικαιοσύνης.

Με την έκδοση αυτή, υπογραμμίζεται στον επίλογο του βιβλίου, επιχειρήθηκε η απότιση φόρου τιμής στον μεγαλειώδη αγώνα του ΔΣΕ, η προβολή του βαθιά προοδευτικού, αντιιμπεριαλιστικού χαρακτήρα του, η ανάδειξη των υψηλών αξιών και ιδανικών - που φλόγιζαν τις καρδιές και κατακτούσαν το νου των μαχητών και μαχητριών του - και οι ωραίοι σκοποί του ηρωικού του αγώνα, που παραμένουν και σήμερα ακόμη ανεκπλήρωτοι και επίκαιροι συνάμα.

Το αν το κατάφερε και σε ποιο βαθμό, θα το κρίνουν οι αναγνώστες του.

* * *

Το πρώτο μέρος, υπό τον τίτλο: "Η προετοιμασία του εμφυλίου πολέμου", αρχίζει με την απελευθέρωση της Ελλάδας από τη χιτλεροφασιστική κατοχή και τελειώνει με τις βουλευτικές εκλογές και το δημοψήφισμα του 1946.

Στο μέρος αυτό, ο αναγνώστης μπορεί να βρει πάμπολλα στοιχεία και ντοκουμέντα για τις ραδιουργίες του αγγλικού ιμπεριαλισμού και την τακτική του "διαίρει και βασίλευε", τις επιβουλές του κατά του ΕΑΜικού κινήματος, την ένοπλη επέμβασή του το Δεκέμβρη του 1944, για το ρόλο του Γεωργίου Παπανδρέου, καθώς και για την ηρωική αντίσταση των μαχητών του ΕΛΑΣ, της Εθνικής Πολιτοφυλακής, του λαού της Αθήνας και του Πειραιά, που κράτησε 33 μέρες. Η μάχη του Δεκέμβρη, τονίζεται στο βιβλίο, αποτελεί μια λαμπρή σελίδα στην ιστορία της δημοκρατικής αντιιμπεριαλιστικής πάλης του ελληνικού λαού.

Σχετικά με την έκβαση της ηρωικής αυτής μάχης, γίνεται η εκτίμηση ότι εκτός από την ανεπάρκεια των δυνάμεων και των πολεμικών μέσων του ΕΛΑΣ έχουν συντελέσει και άλλοι παράγοντες. Συγκεκριμένα, στη σελ. 82, μεταξύ των άλλων αναφέρεται ότι η ηγεσία του Κόμματος αιφνιδιάστηκε από τα γεγονότα και αντέδρασε σπασμωδικά. Ανασυγκρότησε την ΚΕ του ΕΛΑΣ, χωρίς επιτελείο και μηχανισμό, που ανέλαβε τη διεύθυνση της μάχης της Αθήνας. Παραμέρισε το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ, που διέθετε επιτελείο και υπηρεσίες και ανέθεσε στον Σαράφη και στον Αρη, με τις κύριες δυνάμεις του ΕΛΑΣ, δευτερεύουσα αποστολή εναντίον του ΕΔΕΣ στην Ηπειρο. Δε συγκέντρωσε έγκαιρα τις βασικές δυνάμεις του ΕΛΑΣ στην Αθήνα, που ήταν το κύριο μέτωπο, και δεν οργάνωσε αποτελεσματική επίθεση από τις πρώτες μέρες.

Τα Δεκεμβριανά, όπως ήδη αναφέραμε, υπήρξαν σταθμός στη Σύγχρονη Ιστορία της Ελλάδας και φυσικότατο ήταν να αποτελέσουν θέμα, με το οποίο ασχολήθηκαν και ασχολούνται πολλοί ιστορικοί, ερευνητές, πολιτικοί και δημοσιολόγοι.

Μια σειρά εργασίες, περιβεβλημένες με ιστορικοφάνεια, διατυπώνουν εξόφθαλμα αντιιστορικές απόψεις και με εφαλτήρια κάποια ιστορικά γεγονότα στοχεύουν να επιβάλουν, σε όσους απευθύνονται, τα δικά τους κριτήρια πολιτικής συμπεριφοράς και συνείδησης στο παρόν και στο μέλλον. Ετσι, ασχολούμενοι ειδικά με το Δεκέμβρη του 1944, υποστηρίζουν ότι αυτός μπορούσε να αποφευχθεί, ότι το ΚΚΕ δεν έπρεπε να πάρει τα όπλα, ότι οι ευθύνες είναι μοιρασμένες ή ότι το ΚΚΕ δεν απέφυγε τη σύγκρουση, ενώ είχε τη σχετική δυνατότητα. Ακόμα και πρώην ηγετικά στελέχη του ΚΚΕ, που απαρνήθηκαν την κομμουνιστική τους ιδεολογία, προχώρησαν στην κατάφωρη παραχάραξη και διαστρέβλωση των ιστορικών γεγονότων.

* * *

Το Πέμπτο Κεφάλαιο του πρώτου μέρους αναφέρεται στη Συμφωνία της Βάρκιζας και προβαίνει στην κριτική αυτής της Συμφωνίας. Τονίζει συγκεκριμένα ότι η Συμφωνία της Βάρκιζας αποτέλεσε ζημιογόνα συνθηκολόγηση του ΕΑΜικού Κινήματος και δεν ανταποκρινόταν στο συσχετισμό των δυνάμεων. Ηταν ένας απαράδεκτος συμβιβασμός και από στρατιωτική και από πολιτική άποψη, διότι αν και το ΕΑΜ - ΕΛΑΣ είχε υποστεί μερική ήττα στην Αθήνα, διατηρούσε σχεδόν ανέπαφες τις κύριες δυνάμεις του και διέθετε την αμέριστη υποστήριξη της μεγάλης πλειοψηφίας του ελληνικού λαού. Συνεπώς, μπορούσε να συνεχίσει τον αγώνα. Αν ο αγώνας συνεχιζόταν έξω από την Αθήνα, ήταν δυνατόν η τύχη του λαϊκοδημοκρατικού κινήματος να είχε διαφορετική έκβαση.

Στα κεφάλαια: 6, 7 και 8, με τη χρησιμοποίηση αυθεντικών ντοκουμέντων και μαρτυριών, περιγράφονται τα γεγονότα που επακολούθησαν μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, οι διωγμοί των αγωνιστών της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης, το ταξικό συνδικαλιστικό κίνημα κ.ά.

Στο 9ο κεφάλαιο του πρώτου μέρους δεσπόζουν η 2η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, που συνήλθε στις 12 του Φλεβάρη 1946, ένα χρόνο μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, καθώς και οι διεθνείς επαφές του ΕΑΜ πριν από τη 2η Ολομέλεια.

Απ' όλα τα στοιχεία που έχουν συγκεντρωθεί και από μαρτυρίες στελεχών, καθώς και από σειρά κομματικών ντοκουμέντων, προκύπτει ότι η 2η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ συζήτησε το ζήτημα της ένοπλης πάλης και αποκρυστάλλωσε αυτή τη συζήτηση στην πολιτική της απόφαση, ανεξάρτητα αν αυτή η αποκρυστάλλωση ταυτίζεται ή όχι με τα αποσιωπητικά του σημείου 4 του δημοσιευμένου κειμένου.

Αυτό, πάντως, που υπογραμμίζεται στο βιβλίο, είναι ότι η απόφαση της 2ης Ολομέλειας για τον προσανατολισμό του ΚΚΕ στην ένοπλη πάλη ήταν γενικού χαρακτήρα, δε συνοδευόταν από συγκεκριμένο σχέδιο στρατιωτικής δράσης και έμενε μόνο στο πολιτικό πεδίο. Δεν προέβλεπε, πιο συγκεκριμένα, τη μεταφορά του κέντρου βάρους της κομματικής δουλειάς στο πεδίο των πολεμικών και στρατιωτικών ενεργειών, όπως έκανε αργότερα, το Σεπτέμβρη του 1947, η 3η Ολομέλεια.

Με άλλα λόγια, η 2η Ολομέλεια προσανατόλισε το κίνημα και προς τον ένοπλο αγώνα, σαν μέσο πίεσης για την εξασφάλιση της ομαλής, ειρηνικής, δημοκρατικής εξέλιξης.

Σχετικά με την τελική επιλογή της αποχής από τις εκλογές της 31ης του Μάρτη 1946, στο 10ο Κεφάλαιο του Πρώτου Μέρους γίνεται η εκτίμηση ότι η πολιτική επιλογή αποχής από τις εκλογές ήταν λάθος τακτικής και όχι "λάθος καθοριστικής σημασίας", όπως υποστηρίχτηκε κατά τις 10ετίες του '50 και '60.

Αν κάποιος θέλει να βγάλει ένα γενικό συμπέρασμα για τις επιλογές του ΕΑΜ και του ΚΚΕ εκείνη την περίοδο, θα πρέπει να σημειώσει την αντιφατικότητα της πολιτικής τους. Ιδιαίτερα για το ΚΚΕ, πρέπει να τονιστεί ότι εμμένοντας στις ειρηνικές μορφές πάλης και ταυτόχρονα προωθώντας διστακτικά τον ένοπλο αγώνα, είχε καταστεί δέσμιο των αντιφάσεων της πολιτικής του, με αποτέλεσμα πολλές φορές να μην προλαβαίνει τις εξελίξεις, να μην είναι προετοιμασμένο αρκετά, για να τις αντιμετωπίσει.

* * *

Στο 5ο κεφάλαιο του Δεύτερου Μέρους παρέχονται αξιόλογες πληροφορίες για τις επισκέψεις του Νίκου Ζαχαριάδη στο Βελιγράδι και στη Μόσχα τον Απρίλη του 1947, καθώς και για τις απόρρητες οδηγίες στον Μάρκο Βαφειάδη.