"Αγάπα το κελί σου, τρώγε το φαγί σου και διάβαζε πολύ"!

Πόσες γενιές κομμουνιστών κρατουμένων δε διαπαιδαγωγήθηκαν έτσι; Και πάντα ένα ερώτημα: Τι σόι άνθρωποι ήταν αυτοί; Μέχρι που οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές άρχισαν να γράφουν. Αν και όλα έχουν την αξία τους, δεν είναι όμως όλα τα γραφτά τέτοια, που να πεις "αυτό επιβάλλεται να διαβαστεί απ' όλους, κύρια απ' τα νέα παιδιά". Το βιβλίο που επιχειρούμε να παρουσιάσουμε σήμερα είναι απ' αυτά τα λίγα ακριβώς. Δεν περιέχει προσωπικές μαρτυρίες μόνο. Δε φιλοδοξεί να γράψει ιστορία. Δε σκοπεύει καν να τιμήσει αυτούς, που έτσι κι αλλιώς τιμήθηκαν από τις πράξεις τους. Μιλάει για αξίες. Προσπαθεί να απαντήσει με παραδείγματα στο ερώτημα όχι "τι άνθρωποι ήταν αυτοί", αλλά στο γιατί ήταν τέτοιοι, μέσα από ποια διαδικασία; Κι όταν οι απαντήσεις αρχίζουν και τρέχουν ανάμεσα στις λέξεις, το πράγμα αρχίζει και γίνεται απλό. Απομυθοποιούνται άλλες γραφές, που υπήρξαν για να προβληθεί ένα "εγώ". Προβάλλει μ' όλο του τον πλούτο ένα συλλογικό μεγαλείο. Του τσαγκάρη από το Περιστέρι, του ναυτικού από την Ικαριά, του πρόσφυγα από τον Ταύρο, του αγρότη από το Δομοκό. Ολων αυτών, που "ανέβηκαν τα πιο ψηλά σκαλοπάτια της ωριμότητας, της υπευθυνότητας και της προσφοράς". Ο πρωταγωνιστής του έργου δε φιλοδοξεί καν τον τίτλο του συγγραφέα. Ενας παράνομος είναι: Οχι απ' αυτούς που ένα σύστημα τους έβγαλε στην παρανομία, αλλά από κείνη την καταπληκτική στόφα των ανθρώπων που επέλεξαν με κρύο μυαλό, με γνώση δηλαδή, να πάνε κόντρα στο νόμο των αφεντάδων και να πορευτούν έτσι εφ' όρου ζωής.

Εδώ μια πρώτη αναγκαία εξήγηση: Οταν ένα βράδυ σ' ένα χωριό των Αγράφων ακούγαμε το σύντροφο να μας εξηγεί το γιατί της στάσης των κομμουνιστών απέναντι στο θάνατο, είχαμε διαβάσει κάνα δυο ιστορίες απ' αυτό το βιβλίο. Τότε ακούγοντάς τον, μια κάψα στο μυαλό διέτασσε: Γράψε, γράψε γι' αυτά. Τώρα που διαβάστηκαν όλες οι σελίδες, το στυλό στόμωσε. Κάθε διάθεση να γράψουμε με δικό μας λόγο γι' αυτό το βιβλίο που έχει τίτλο "Οι καταβολές μας" και πλάγιο "Σελίδες του αγώνα" πήγε περίπατο. Ο ίδιος ο σύντροφος στο κείμενό του μιλά ελάχιστα ο ίδιος. Κύρια, συγκεντρώνει γραφτά και μαρτυρίες άλλων που έζησαν μαζί αυτά τα 50 χρόνια της διαδρομής, και τα φιλτράρει έτσι, που μέσα απ' αυτά να αναδειχτεί η πρόθεσή του: Να φανούν οι αξίες. Στις τελευταίες του γραμμές, αφήνει τον αναγνώστη να βγάλει το συμπέρασμα. Και ξέρουμε πως περιμένει με λαχτάρα τις παρατηρήσεις.

Οσο για μας, μένει ο άχαρος ρόλος να φιλτράρουμε ακόμα περισσότερο ένα ήδη καλοχτενισμένο κείμενο. Που σημαίνει πως πριν απ' όλα πρέπει να ζητήσουμε από τον σύντροφο τη μέγιστη ανοχή (;) για το κακό που ακολουθεί. Ισως το μόνο καλό που μπορούμε να κάνουμε είναι να προτείνουμε ανεπιφύλακτα- και εκμεταλλευόμενοι το βάρος που αποκτά όποια δημοσίευση στο "Ριζοσπάστη" - στα νέα παιδιά που αγωνίζονται σήμερα να διαβάσουν μια κι έξω αυτές τις σελίδες του αγώνα. Υστερα θα βρουν μόνοι τους το λόγο για να σκύψουν ξανά και ξανά πάνω απ' αυτές. Ειδικά σήμερα, που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή...

Κάπου στη μέση του βιβλίου, ο Μήτσος Στολίδης δίνει σε λίγες γραμμές την οπτική του για την καταγραφή των γεγονότων. Είναι το τμήμα εκείνο που αφορά τρεις εκτελέσεις. Καθώς προλογίζει, ανάμεσα σε άλλα, σημειώνει:

"Η πρώτη τοποθετείται σε χρόνο σημαδιακό για τον εμφύλιο και περικλείνει μέσα της την απάτη, το φόβο και τη δειλία αυτών που την αποφάσισαν.

Εμείς θα δείξουμε την ετοιμότητα για τη θυσία.

Η δεύτερη που έγινε σαν αντίποινα για το Λαδά αντανακλά το μίσος και την εκδίκηση.

Εμείς θα δείξουμε το μεγαλείο της θυσίας.

Η τρίτη που έγινε στα 30χρονα του ΚΚΕ και πάει να χτυπήσει την ψυχή της Αντίστασης και τους πρωτεργάτες της, τους κομμουνιστές.

Και μεις θα δώσουμε την αξία της οργανωμένης πάλης μέσα από την 12ήμερη απεργία πείνας".

Από τις πρώτες γραμμές του βιβλίου, ο σύντροφός μας ακολουθεί πιστά αυτή τη γραμμή. Οι μαρτυρίες που παραθέτει ή αναπαράγει, αρχίζοντας από τα πατρογονικά στη Βόρεια Εύβοια, μετά στο μαρτυρολόγιο και περνώντας απέναντι στη Στερεά, έχουν αξιακό φορτίο. Στεκόμαστε σε αναφορές μετά τις πρώτες 50 σελίδες που αφορούν τη "σταυρωμένη απελευθέρωση".

"Μπροστά στα πόδια μου ένιωσα το αγόρι μου να λυγίζει". "Με έφαγαν". "Τώρα δε φυλάγομαι πια, προσπαθώ να κρύψω απ' τις σφαίρες το κορίτσι".

Οι γενιές των αγωνιστών που παρουσιάζονται μαρτυρούν η κάθε μια τη δική της διαφορετική αφετηρία για τη συμμετοχή στο κίνημα. Ολες μαζί μαρτυρούν μια και μοναδική αναφορά: Την προσήλωση στην κοινωνική δικαιοσύνη.

"Φυλαχτό δεν είχα πάνω μου. Μόνο τις ευχές του πατέρα μου: Αν πέσεις να πέσεις σαν αντρειωμένος". Κι ακολουθεί ολόκληρη λίστα αντρειωμένων από ένα και μόνο χωριό, την Αγόριανη Δομοκού.

Ηδη, η καταγραφή περνά σ' ό,τι αφορά τα κάτεργα. "Από το 1945 ως το 1974 στα κάτεργα αυτά η ιστορία δεν παρουσίασε κενά". "Σ' αυτά οι άνθρωποι ήταν καθημερινά παρόντες, για να πολεμήσουν με το μυαλό, την καρδιά και την ψυχή τους, τις αγωνίες και τις στερήσεις, το χρόνο, τη βία και το θάνατο και να κρατήσουν τη δυνατότητα να ζήσουν με αξιοπρέπεια και να σκέφτονται λεύτερα".

Αρχίζουν να εμφανίζονται λέξεις, όπως "συνθανατοκατάδικος" και παρατίθενται κείμενα όπως: "Μάχες καθημερινές, λεπτές, ζυγισμένες, ψυχολογικές. Αλλες χάσαμε κι άλλες κερδίσαμε. Τις δώσαμε όρθιοι μ' ανοιχτό στήθος. Στον τελικό λογαριασμό, νομίζω, νικήσαμε".

Από κοντά η πρώτη εξήγηση: "Γράφω όχι για να τιμήσω τη γενιά που έζησε τα γεγονότα, τιμήθηκε με τις πράξεις της αυτή, αλλά για να σταθώ σε κείνα τα γνωρίσματα με τα οποία μπολιάστηκε η ζωή μας".

Δεύτερη εξήγηση: "Η γενιά μας, της Αντίστασης, στις φυλακές και τα στρατόπεδα, αν κατόρθωσε να προσεγγίσει εκείνες τις ιδιότητες που ανεβάζουν τον άνθρωπο ως εκεί που η θυσία συμβολίζει το κορύφωμα της αρετής, το οφείλει στην οργανωμένη της ζωή και πάλη".

Κι ύστερα κι άλλες απαντήσεις. Οπως στο ερώτημα "τι είναι αυτό που καθορίζει την αντοχή στα κάτεργα 20 χρόνια;". Εχουν γραφτεί πολλά: Για "ιδέες που γίνονται καρφιά και χώνονται όλο και πιο βαθιά όσο τις χτυπάς" και άλλα. Ο σύντροφός μας λέει κάτι πιο προσιτό:

"Οι επιλογές τους και η ιστορία που έγραψαν ήταν πράξεις ανθρώπων που είχαν επίγνωση της θέσης τους".

"Η αξιοπρέπεια, η λεβεντιά, η αταλάντευτη στάση τους απέναντι στους διώκτες τους, η καθημερινή τους ζωή με τις εξάρσεις και τις μεταπτώσεις της ακόμα, ήταν μία πορεία "προδιαγεγραμμένη" στο χρόνο...".

Ο,τι ακολουθεί έχει χαρακτήρα ανεκτίμητου μαθήματος: "Πρώτο καθήκον, η υπεράσπιση της πολιτικής ιδιότητας του αγωνιστή. Τα πάντα υποταγμένα στα συμφέροντα του συνόλου. Ενιαία εκπροσώπηση, δικά μας όργανα, δικούς μας κανόνες και τρόπο ζωής". "Ο ιδεολογικός εξοπλισμός μας βοήθησε να κρατηθούμε απροσκύνητοι τόσα χρόνια".

Κι ύστερα ένας απίθανος και μόνο στην αναφορά του κόσμος του πολιτισμού μέσα στις φυλακές. Που συνοδεύεται από την εκτίμηση: "Κάτω από τέτοιους όρους πολιτικής ωρίμανσης, αγωνιστικής παιδείας, μόρφωσης και πολιτιστικής αναφοράς, οπλίστηκαν οι αγωνιστές με τη δυνατότητα να κρατήσουν δυνατό το μετερίζι τους και ακμαίο το ηθικό τους. Και ταυτόχρονα χιλιάδες απ' αυτούς, στη ζωή και στον αγώνα. Αυτό το κλίμα της αισιοδοξίας για τη ζωή και τον αγώνα, δεν άφησε περιθώρια να περπατήσει ανάμεσά τους η ηττοπάθεια και ο συμβιβασμός. Αυτό ήταν και η περηφάνια τους".

Η γνώση ως καθοριστικό στοιχείο: "Με άλλα λόγια, όσο ανελεύθερο, καταπιεστικό και απάνθρωπο φάνταζε το καθεστώς που επιβλήθηκε στον τόπο μας, μέσα απ' τα δεσμά μας και τις γνώσεις που κατακτούσαμε για τα γνωρίσματά του σαν το πολιτικό σύστημα της κυρίαρχης τάξης, τόσο περισσότερο ο αγώνας μας για τη φυσική και πολιτική επιβίωση μετουσιωνότανε σε πράξεις λεύτερων ανθρώπων, πράξεις συνειδητές". Ετσι άντεχαν... Για να κερδίσουν το τίτλο του Κομμουνιστή!

Μετά η μάχη με το χρόνο: "Αντίσταση στην πολιτική του βιασμού της συνείδησης". Πώς; "Ο κρίκος της οργανωμένης ζωής και πάλης δεν έσπασε ποτέ".

Πού και πότε; 8.395 μέρες και νύχτες σε κελιά 2,90 επί 1,70. "Ο χρόνος εδώ ταυτίστηκε με το χώρο". 2.700 μέρες στη Γιάρο.

Σηκώνουμε τα χέρια ψηλά στην αναπαραγωγή των περιγραφών. Κρατάμε το τρίπτυχο: Αγώνας των πολιτικών κρατουμένων, λαϊκή συμπαράσταση, διεθνής αλληλεγγύη. Και τη φράση: "Οι ομοβροντίες των πολυβόλων ταράζουν τον ύπνο των παιδιών μας".

Ο σύντροφος Μήτσος Στολίδης σε κάθε Σελίδα υπερασπίζεται την αξία του αγώνα, κόντρα σ' όσους ανακαλύπτουν λόγους να σκύψουν τη μέση, δήθεν, για να σωθούν ζωές, αποδεικνύει πως σώθηκαν χιλιάδες μόνο και μόνο γιατί αγωνίστηκαν.

Τι είναι, τελικά, οι "σελίδες"; "Γεγονότα και καταστάσεις που έζησε η γενιά αυτή μια ορισμένη εποχή και που μέσα σ' αυτή διαμορφώθηκε η συνείδησή της σαν η γενιά των αγώνων και των θυσιών".

"Αν αναδείχνονται εκείνες οι αρχές, αξίες και ιδιότητες που ενσαρκώνουν τα ιδανικά για τα οποία αγωνιστήκαμε, η γενιά μας, της αντίστασης, τότε πέτυχαν οι προσπάθειες...".

Φυλακές Αβέρωφ. ΕΠΟΝίτες σε εκδήλωση διαμαρτυρίας