"Αγάπα το κελί σου, τρώγε το φαγί σου και διάβαζε πολύ"!

Πόσες γενιές κομμουνιστών κρατουμένων δε διαπαιδαγωγήθηκαν έτσι; Και πάντα ένα ερώτημα: Τι σόι άνθρωποι ήταν αυτοί; Μέχρι που οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές άρχισαν να γράφουν. Αν και όλα έχουν την αξία τους, δεν είναι όμως όλα τα γραφτά τέτοια, που να πεις "αυτό επιβάλλεται να διαβαστεί απ' όλους, κύρια απ' τα νέα παιδιά". Το βιβλίο που επιχειρούμε να παρουσιάσουμε σήμερα είναι απ' αυτά τα λίγα ακριβώς. Δεν περιέχει προσωπικές μαρτυρίες μόνο. Δε φιλοδοξεί να γράψει ιστορία. Δε σκοπεύει καν να τιμήσει αυτούς, που έτσι κι αλλιώς τιμήθηκαν από τις πράξεις τους. Μιλάει για αξίες. Προσπαθεί να απαντήσει με παραδείγματα στο ερώτημα όχι "τι άνθρωποι ήταν αυτοί", αλλά στο γιατί ήταν τέτοιοι, μέσα από ποια διαδικασία; Κι όταν οι απαντήσεις αρχίζουν και τρέχουν ανάμεσα στις λέξεις, το πράγμα αρχίζει και γίνεται απλό. Απομυθοποιούνται άλλες γραφές, που υπήρξαν για να προβληθεί ένα "εγώ". Προβάλλει μ' όλο του τον πλούτο ένα συλλογικό μεγαλείο. Του τσαγκάρη από το Περιστέρι, του ναυτικού από την Ικαριά, του πρόσφυγα από τον Ταύρο, του αγρότη από το Δομοκό. Ολων αυτών, που "ανέβηκαν τα πιο ψηλά σκαλοπάτια της ωριμότητας, της υπευθυνότητας και της προσφοράς". Ο πρωταγωνιστής του έργου δε φιλοδοξεί καν τον τίτλο του συγγραφέα. Ενας παράνομος είναι: Οχι απ' αυτούς που ένα σύστημα τους έβγαλε στην παρανομία, αλλά από κείνη την καταπληκτική στόφα των ανθρώπων που επέλεξαν με κρύο μυαλό, με γνώση δηλαδή, να πάνε κόντρα στο νόμο των αφεντάδων και να πορευτούν έτσι εφ' όρου ζωής.

Εδώ μια πρώτη αναγκαία εξήγηση: Οταν ένα βράδυ σ' ένα χωριό των Αγράφων ακούγαμε το σύντροφο να μας εξηγεί το γιατί της στάσης των κομμουνιστών απέναντι στο θάνατο, είχαμε διαβάσει κάνα δυο ιστορίες απ' αυτό το βιβλίο. Τότε ακούγοντάς τον, μια κάψα στο μυαλό διέτασσε: Γράψε, γράψε γι' αυτά. Τώρα που διαβάστηκαν όλες οι σελίδες, το στυλό στόμωσε. Κάθε διάθεση να γράψουμε με δικό μας λόγο γι' αυτό το βιβλίο που έχει τίτλο "Οι καταβολές μας" και πλάγιο "Σελίδες του αγώνα" πήγε περίπατο. Ο ίδιος ο σύντροφος στο κείμενό του μιλά ελάχιστα ο ίδιος. Κύρια, συγκεντρώνει γραφτά και μαρτυρίες άλλων που έζησαν μαζί αυτά τα 50 χρόνια της διαδρομής, και τα φιλτράρει έτσι, που μέσα απ' αυτά να αναδειχτεί η πρόθεσή του: Να φανούν οι αξίες. Στις τελευταίες του γραμμές, αφήνει τον αναγνώστη να βγάλει το συμπέρασμα. Και ξέρουμε πως περιμένει με λαχτάρα τις παρατηρήσεις.

Οσο για μας, μένει ο άχαρος ρόλος να φιλτράρουμε ακόμα περισσότερο ένα ήδη καλοχτενισμένο κείμενο. Που σημαίνει πως πριν απ' όλα πρέπει να ζητήσουμε από τον σύντροφο τη μέγιστη ανοχή (;) για το κακό που ακολουθεί. Ισως το μόνο καλό που μπορούμε να κάνουμε είναι να προτείνουμε ανεπιφύλακτα- και εκμεταλλευόμενοι το βάρος που αποκτά όποια δημοσίευση στο "Ριζοσπάστη" - στα νέα παιδιά που αγωνίζονται σήμερα να διαβάσουν μια κι έξω αυτές τις σελίδες του αγώνα. Υστερα θα βρουν μόνοι τους το λόγο για να σκύψουν ξανά και ξανά πάνω απ' αυτές. Ειδικά σήμερα, που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή...