"Κατακόκκινο ανοίγει/ σαν το αίμα την αυγή/ Η δροσιά δεν το τυλίγει/ γιατί τρέμει μην καεί/ Λάμπει μες στο μεσημέρι/ σαν κοράλλι ανοιχτό/ κι απ' τη ζήλια του ο ήλιος/ ξεγλιστράει στο τζαμωτό... Κι όταν τρυφερά η νύχτα/ με τους μαύρους της αυλούς/ σπέρνει εκατομμύρια άστρα/ κι ησυχάζει τους καιρούς/ άσπρες λάμψεις στο σκοτάδι/ τ' άσπρα πέταλα μαδούν.

("Δόνια Ροζίτα" Φ. Γκ. Λόρκα)

Ενα από τα πιο σημαντικά έργα του παγκόσμιου ρεπερτορίου και ίσως το εκλεκτό της καρδιάς του συγγραφέα, η "Δόνια Ροζίτα" του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα,παρουσιάζεται, στη Νέα Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου,σε μετάφραση Δημήτρη Καλοκύρη,διασκευή και σκηνοθεσία Νικαίτης Κοντούρη και σκηνικά- κοστούμια Γιώργου Πάτσα.Τους ρόλους ερμηνεύουν: Μαρία Κατσιαδάκη, Μιράντα Ζαφειροπούλου, Μπέττυ Βαλάση, Κώστας Τριανταφυλλόπουλος, Πέπη Μεταλλείδου κ.ά.

Ο Λόρκα πρωτοσχεδίασε το έργο το 1924, με αφορμή την ιστορία ενός ιδιότροπου τριαντάφυλλου, rose mutabilis, το οποίο ανθεί, αλλάζει χρώμα και φυλλορροεί μέσα σε μια μέρα. Η εφήμερη ανθοφορία του τριαντάφυλλου αποτέλεσε τον πυρήνα του έργου, το οποίο έγραψε στην τελική του μορφή το 1935, με τίτλο "Δόνια Ροζίτα, η ανύπαντρη" ή "Η γλώσσα των λουλουδιών".Ο αφηγηματικός πυρήνας είναι απλός. Η Ροζίτα, αφιερωμένη ιδανικά στον έρωτά της, μαραίνεται δίχως να καταλάβει πώς περνάει ο καιρός, προσδοκώντας πάντα την επιστροφή του άντρα που την έχει προδώσει και που, όπως ομολογεί, "αγάπησε με όλο της το είναι". Η Δόνια Ροζίτα ταυτίζεται με τη μοίρα του rose mutabilis, του μοναδικού μεταβαλλόμενου τριαντάφυλλου. Ο Λόρκα έχει αντλήσει τα υλικά της συμβολικής του γλώσσας από το φυσικό κύκλο της βλάστησης, που ακολουθεί τον κυκλικό αρχετυπικό χρόνο της άνθησης και του μαρασμού, τόσο στην αγροτική Ανδαλουσία, όσο και στο προστατευόμενο εσωτερικό των θερμοκηπίων της Γρανάδας.

Η έναρξη της παράστασης τοποθετείται λίγο πριν την έξοδο των τριών γυναικών (θείας, παραμάνας, Ροζίτας), από το σπίτι στο οποίο έζησαν όλη τους τη ζωή. "Εκεί - σημειώνει η Νικαίτη Κοντούρη - όπου ο "χρόνος ο Παρών και ο χρόνος ο Παρελθών, συναντιούνται με τον Μέλλοντα χρόνο", σ' αυτή την οριακή στιγμή, ο σκηνικός χρόνος διαστέλλεται και η Ροζίτα ξετυλίγει το νήμα της ιστορίας της από την αρχή και ξανά προς την τελική έξοδο".

Ο Λόρκα έπαιζε ριψοκίνδυνα με τις ρίμες, τη μουσική, τις ιδεολογίες, την πολιτική, τον έρωτα. Φτάνοντας στην ωριμότητα της "Δόνιας Ροζίτας" δημιουργεί ένα ιλαρό δράμα.

"Το έργο αυτό - επισημαίνει η Μπέττυ Βαλάση,που ερμηνεύει το ρόλο της παραμάνας - είναι γραμμένο με μια γλώσσα ψυχής. Μέσα από τη γλώσσα των λουλουδιών, ο Λόρκα καταγράφει μια ιστορία ανολοκλήρωτης, προδομένης αγάπης. Ολο το έργο είναι μια γυναικεία κραυγή, ένας ύμνος για τον γυναικείο πόνο.Η Ροζίτα, σαν την ψυχή του λουλουδιού, αφιερώνεται στην καλλιέργεια ενός σκληρού και άγονου έρωτα, που την οδηγεί σε οδυνηρή μοναξιά και στον ολοκληρωτικό μαρασμό.Είναι η πληγή της προδομένης γυναίκας, η πληγή του έρωτα που δεν ολοκληρώθηκε, η πληγή της πιστής γυναίκας. Πιστής όχι στον άντρα που έφυγε, αλλά στον έρωτα. Ο έρωτας που δεν έσβησε ποτέ, παρά την προδοσία. Είναι ένας θρήνος της γυναικείας ψυχής, γραμμένος με τέτοιο τρόπο που μόνο ο Λόρκα ξέρει πως να τον τραγουδήσει".

- Ο ίδιος ο Λόρκα δήλωνε πως η "Δόνια Ροζίτα" είναι ένα δράμα με αξιώσεις κωμωδίας, με θέμα την ισπανική σεμνοτυφία και τη δίψα για ηδονή. Ο ποιητής βγάζει με κέφι τη γλώσσα στις μικροαστικές αξίες της Ευρώπης του μεσοπολέμου. Η γυναικεία φύση πόσο έχει αλλάξει στο πέρασμα των χρόνων και των εποχών;

- "Η γυναικεία φύση, αλλά και η αντρική, πιστεύω ότι με τον ίδιο τρόπο αντιδρούν και εκφράζονται όταν ερωτεύονται. Βέβαια, ζούμε σε μια εποχή που όλοι μας πια ντρεπόμαστε να το παραδεχτούμε, φοβόμαστε να ομολογήσουμε το ρομαντισμό μας. Μπορεί να έχουν αλλάξει κάποια πράγματα, να έχουν αλλάξει οι συνθήκες, αλλά οι ψυχές αντιδρούν και λειτουργούν με την ίδια ευαισθησία απέναντι στον έρωτα και την αγάπη".

- Η παραμάνα, τι ρόλο παίζει στη ζωή της Ροζίτας;

- "Είναι μια γυναίκα ξένη, που πονάει, όμως, αληθινά γι' αυτό που συμβαίνει. Είναι υπηρέτρια, αλλά στην ουσία είναι αφέντρα. Και είναι δεμένη όχι με τα "δεσμά" της, αλλά με αγάπη. Με μια αγάπη εξαιτίας της οποίας πονάει και η ίδια. Είναι δεμένη με όλους. Είναι δεμένη μαζί τους, με πόνο και αγάπη. Επιτρέψτε μου, να πω, πόση σημασία είχε για μένα η συνεργασία μου με μία γυναίκα - σκηνοθέτη, τη Νικαίτη Κοντούρη.Είχα δει δουλιές της, αλλά ήταν η πρώτη μου συνεργασία μαζί της. Είδα τη λεβεντιά της. Πήρα πάρα πολλά, συνεργάστηκα θαυμάσια, εκτίμησα από κοντά πια και όχι από άλλη οπτική γωνία τη δουλιά της. Είδα πόσο δουλεύει. Είναι πραγματικά εργασιομανής, τελειομανής, με υψηλή αισθητική και εξαιρετική ευαισθησία".

- Σίγουρα, απαραίτητα στοιχεία και για το συγκεκριμένο έργο...

- "Οχι μόνο για το συγκεκριμένο έργο, αλλά για το θέατρο γενικότερα. Είναι επιτυχημένη παράσταση γιατί συμμετέχουν 19 ηθοποιοί, από το νεότερο ως τον παλιότερο στο θέατρο, πειθαρχημένοι, ταλαντούχοι, πολιτισμένοι".

- Ας επανέλθουμε στο έργο. Εχει γραφτεί πως πρόκειται για μια λυρική αλληγορία του μαρασμού, που όμως ο συμβολισμός του ρόδου εμπεριέχει παράλληλα ένα μήνυμα ανανέωσης και αισιοδοξίας.

- "Είναι ο μαρασμός της ψυχούλας. Αλλά ένας μαρασμός που δεν μπορούμε να πούμε ότι καλλιεργεί την απαισιοδοξία. Γιατί και στα πιο οδυνηρά γεγονότα υπάρχει πάντα ένα παράθυρο ελπίδας".

- Μπορούμε να μιλάμε για λύτρωση;

- "Η Νικαίτη Κοντούρη έχει κάνει μια διασκευή, δύσκολη, αλλά επιτυχημένη. Στόχος της διασκευής είναι η πορεία προς την τελική έξοδο να συνδυάσει το στοιχείο της λύτρωσης μαζί με την πίκρα και τη μελαγχολία που διατρέχουν το έργο του Λόρκα. Στο φινάλε, λοιπόν, δίνει μια ηλιαχτίδα ελπίδας για τη ζωή, η οποία μεταφέρεται κάπου αλλού. Γιατί δεν τελειώνει το όνειρο, ούτε η ελπίδα".

- Αυτά γίνονται στο θέατρο. Στην περίοδο που ζούμε, η ελπίδα μοιάζει να "πάσχει". Δεν είναι οδυνηρό να βλέπει κανείς την ελπίδα να εξαντλείται;

- "Καήκαμε αν παραδεχτούμε κάτι τέτοιο. Αν λείψει η ελπίδα και το όραμα, καήκαμε. Βέβαια, η ελπίδα δε ζει και δεν υπάρχει από μόνη της. Εμείς την καλλιεργούμε, μόνο μέσα από τον αγώνα. Δεν μπορούμε να καθόμαστε και να λέμε ελπίζουμε. Κυνηγάς το φωτάκι, για να μπεις στο φως το μεγάλο, μόνο με αγώνα. Τίποτα δε γίνεται χωρίς αγώνα".

- Τον τελευταίο καιρό, όμως, είναι τόσα πολλά τα μέτωπα των μαχών και των αγώνων...

- "Είναι πράγματι. Και μέσα στον τόπο μας και έξω από τον τόπο και πολύ κοντά σ' αυτόν και γύρω μας. Είναι δύσκολα και επικίνδυνα χρόνια. Πρέπει να ανοίξουμε τα μάτια μας, την καρδιά μας και το μυαλό μας και να μην επιτρέπουμε να μας σέρνουνε".

- Με τις τελευταίες εξελίξεις, είδαμε μια αυξημένη κινητοποίηση των καλλιτεχνών. Κάτι που καιρό είχε να συμβεί. Αυτό σημαίνει ότι κάτι γίνεται.

- "Μπορεί να μην πρόλαβα κατοχή και τα μετέπειτα οδυνηρά χρόνια του εμφυλίου, αλλά από την ιστορία γνωρίζω ότι πάντα ο καλλιτέχνης ήταν η ψυχή των αγώνων. Ποτέ δεν έλειψε ο καλλιτέχνης από τους κοινωνικούς αγώνες. Στην τελευταία κινητοποίηση, προσπαθήσανε κάποιοι, δεν ξέρω για ποιο λόγο, να διαχωρίσουν τη θέση τους, λέγοντας ότι δεν κάνουμε πολιτική. Αυτό δεν το ακούω έτσι αθώα. Γιατί; Πολιτική δεν ήταν η πράξη της συναυλίας; Δηλαδή πολιτική θα πει μόνο, βάζω υποψηφιότητα και είμαι πολιτικός στη Βουλή; Πολιτική δεν κάνω όταν ψηφίζω; Καλό θα είναι να μη λέμε άλλα και να εννοούμε άλλα και να θέλουμε οι άλλοι να εννοήσουν άλλα".

- Τι θα θέλατε, να ξημερώσει, αύριο, γι' αυτό το λαό και γι' αυτή τη χώρα;

- "Περιμένω αυτό που περιμένει ο περισσότερος κόσμος, που παλεύει, που αγωνίζεται που ξεγελιέται, που βλέπει να φεύγουν τα χρόνια και οι κόποι του, χωρίς να έχει το αντίκρισμα που άξιζε να έχει. Περιμένω μια δικαίωση, μια "άσπρη μέρα". Ξέρω, όμως, καλά, ότι η άσπρη μέρα δεν έρχεται μόνη της. Ο καθένας μας πρέπει να κατανοήσει ότι δεν επιτρέπεται να προσαρμοζόμαστε σε κανενός είδους εκβιασμούς. Είναι επικίνδυνο".

Σοφία ΑΔΑΜΙΔΟΥ

Μπέττυ Βαλάση - Μαρία Κατσιαδάκη

Μιράντα Ζαφειροπούλου - Μπέττυ Βαλάση