Εχουν περάσει 110 χρόνια από ένα σημαντικό γεγονός του διεθνούς εργατικού κινήματος. Η ίδρυση της 2ης Διεθνούς ήταν για την εποχή της κοσμοϊστορικό γεγονός, αφού, μετά τη διάλυση της 1ης Διεθνούς των Μαρξ - Ενγκελς (Ιούλης 1876), η οποία είχε, επίσης, για τη δική της εποχή εκπληρώσει την αποστολή για την οποία και ιδρύθηκε, το εργατικό κίνημα αποκτούσε τη βάση για την ενιαία έκφραση και δράση. Απαραίτητη στην ιστορική περίοδο εδραίωσης και ανάπτυξης των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής και στο μεταίχμιο περάσματος από το στάδιο του ελεύθερου συναγωνισμού στο μονοπώλιο.

Ηδη, μετά την Κομμούνα του Παρισιού, άρχισε να ωριμάζει η ιδέα της αναγκαιότητας οργάνωσης της εργατικής τάξης σε επαναστατικό δικό της κόμμα σε κάθε κράτος - έθνος, καθήκον που άρχισε να υλοποιείται μετά τη διάλυση της 1ης Διεθνούς.

Το Ιδρυτικό Συνέδριο της 2ης Διεθνούς άρχισε στο Παρίσι, στις 14 του Ιούλη 1889, τη μέρα που συμπληρώνονταν 100 χρόνια από την πτώση της Βαστίλλης, την εποχή της Γαλλικής Επανάστασης (1789). Σ' αυτό το συνέδριο, που συγκλήθηκε από Γερμανούς και οργανώθηκε από Γάλλους μαρξιστές, πήραν μέρος 391 αντιπρόσωποι από 20 χώρες. Τέσσερες αντιπρόσωποι ήταν Αμερικάνοι. Αυτή ήταν η μεγαλύτερη διεθνής συγκέντρωση στην ως τότε ιστορία του παγκόσμιου εργατικού κινήματος.

Τι είχε διαδραματιστεί στα χρόνια ανάμεσα στη διάλυση της Πρώτης και την ίδρυση της Δεύτερης Διεθνούς;

Υπήρξε τεράστια αύξηση του αριθμού των μισθωτών εργατών, αλλά και περιορισμένη άνοδος του βιοτικού επιπέδου της εργατικής τάξης. Οι καπιταλιστές των μεγαλύτερων χωρών, ιδιαίτερα της Αγγλίας, είχαν περάσει κιόλας την πολιτική διαφθοράς της εργατικής τάξης, με τη διαμόρφωση της εργατικής αριστοκρατίας με μικρές παραχωρήσεις, ανοίγοντας το δρόμο της διάσπασης των εργατών.

Την ίδια περίοδο, έγιναν πολλές απεργίες, με μια χωρίς προηγούμενο έκταση, πειθαρχία, οργάνωση και διάρκεια, με κορυφαία την ιστορική πανεθνική απεργία του 1886 στις ΗΠΑ, για την κατάκτηση του οχτάωρου. Στα χρόνια μεταξύ της 1ης και της 2ης Διεθνούς, παρατηρήθηκε αντίστοιχα και μια μεγάλη άνοδος του συνδικαλιστικού κινήματος σ' όλες τις καπιταλιστικές χώρες. Στα 1889, τα αγγλικά τρεϊντγιούνιονς είχαν φθάσει να έχουν έναν πρωτοφανέρωτο αριθμό μελών: 1.500.000. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι "ιππότες της εργασίας", που ο αριθμός τους έφτανε την εποχή εκείνη τις 600.000, είχαν ξεπεραστεί και στη θέση τους ιδρύθηκε, 8 χρόνια πριν, η αμερικάνικη Ομοσπονδία της Εργασίας. Το συνδικαλιστικό κίνημα άπλωνε ρίζες σ' όλες τις βιομηχανικές χώρες.

Χαρακτηριστική για την περίοδο μεταξύ των δύο Διεθνών ήταν επίσης και η ίδρυση σοσιαλιστικών κομμάτων σε διάφορες χώρες. Το πρώτο σοσιαλιστικό κόμμα ιδρύθηκε στα 1869 στη Γερμανία. Το ακολούθησε η γρήγορη οργάνωση σοσιαλιστικών κομμάτων σε Ολλανδία (1870), Δανία (1871), Βοημία (1872), Ηνωμένες Πολιτείες (1876), Γαλλία (1879), Ισπανία (1879), Αγγλία (ομάδα στα 1880), Ρωσία (ομάδα στα 1883), Νορβηγία (1887), Αυστρία, Ελβετία και Σουηδία (1889), Αυστραλία και Φιλανδία (1890), Πολωνία και Ιταλία (1892), Βουλγαρία, Ουγγαρία και Χιλή (1894), Αργεντινή (1896), Ιαπωνία (1991), Σερβία (1903), Καναδά (1904), Κίνα (1911) και Βραζιλία (1916).

Το Συνέδριο του Παρισιού για την ίδρυση της Διεθνούς έγινε δεκτό με ενθουσιασμό στους εργάτες όλων των χωρών. Οι εργάτες θα αποκτούσαν, επιτέλους, μια οργάνωση ικανή να διεξαγάγει με επιτυχία τον αγώνα ενάντια στον καπιταλισμό ως την οριστική του κατάργηση. Στο συνέδριο, η νέα Διεθνής χαιρετίστηκε σα συνέχιση της παλιάς Διεθνούς Ενωσης των Εργατών. Στην έναρξη του συνεδρίου εκλέχτηκαν πρόεδροι ο κομμουνάρος Βαγιάν και ο βετεράνος του σοσιαλιστικού κινήματος Β. Λίμπκνεχτ.

Το Ιδρυτικό Συνέδριο του Παρισιού απέδειξε ότι ο μαρξισμός είχε γίνει το κυρίαρχο ρεύμα στο παγκόσμιο εργατικό κίνημα, ιδιαίτερα στην πολιτική του οργάνωση. Στη διάρκεια των 13 χρόνων που είχαν περάσει από τη διάλυση της 1ης Διεθνούς, είχαν αναπτυχθεί αναρίθμητες νέες εργατικές οργανώσεις, που για την καθοδήγησή τους γενικά στηρίζονταν στους οπαδούς του Μαρξ. Με την καθοδήγηση του Μαρξ και του Ενγκελς, αυξήθηκε αισθητά ο αριθμός των μαρξιστών και πολλαπλασιάστηκαν τα περιοδικά δημοσιογραφικά τους όργανα. Αυτό αποτελούσε σημαντική πρόοδο, σε σύγκριση με την κατάσταση στην περίοδο της 1ης Διεθνούς.

Οι περισσότεροι μαρξιστές ήταν στη Γερμανία και το σοσιαλδημοκρατικό κόμμα της χώρας αυτής είχε στερεώσει κιόλας την πολιτική του καθοδήγηση στη 2η Διεθνή. Οπως παρατήρησε αργότερα ο Λένιν, η γερμανική εργατική τάξη ήταν για μισό περίπου αιώνα το "πρότυπο σοσιαλιστικής οργάνωσης για όλο τον κόσμο". Ο γερμανικός καπιταλισμός αναπτύχθηκε με ταχύτητα. Το κόμμα και τα συνδικάτα δυνάμωναν κι αυτά γρήγορα. Το Ιδρυτικό Συνέδριο της 2ης Διεθνούς του 1889, αν και υιοθέτησε πέρα για πέρα τους επαναστατικούς σκοπούς της 1ης Διεθνούς, ασχολήθηκε κυρίως με τη λύση μερικών άμεσων καθηκόντων της ταξικής πάλης, όπως η πάλη ενάντια στο μιλιταρισμό, η πάλη για το οχτάωρο, για την εύρυνση των εκλογικών δικαιωμάτων των εργατών, για την εργατική νομοθεσία και, βέβαια, για την ίδρυση συνδικάτων, συνεταιρισμών και σοσιαλιστικών εργατικών κομμάτων. Σημαντική ήταν η απόφαση για το γιορτασμό της Πρωτομαγιάς.

Η πρόταση έγινε από το Γάλλο αντιπρόσωπο Λαβίν και υποστήριξε την πρόταση της Αμερικάνικης Ομοσπονδίας Εργασίας να κηρυχτεί η Πρωτομαγιά του 1890 γενική απεργία για το οχτάωρο. Η απόφαση του συνεδρίου έλεγε τα εξής: "Το Συνέδριο αποφασίζει να οργανώσει μια μεγάλη διεθνή διαδήλωση, έτσι που σ' όλες τις χώρες και σ' όλες τις πόλεις και σε μια, από πριν καθορισμένη, μέρα, οι εργατικές μάζες να ζητήσουν από τα κρατικά όργανα την ελάττωση με νόμο της εργάσιμης μέρας σε 8 ώρες και την εκπλήρωση των αποφάσεων του Συνεδρίου του Παρισιού. Εφ' όσον η Αμερικάνικη Ομοσπονδία Εργασίας καθόρισε κι αυτή στο Συνέδριό της του Αγίου Λουδοβίκου μια παρόμοια διαδήλωση για την Πρωτομαγιά του 1890, η μέρα αυτή ορίστηκε σα μέρα της διεθνούς διαδήλωσης. Οι εργάτες των διαφόρων χωρών πρέπει να οργανώσουν τη διαδήλωση τους, σύμφωνα με τις υπάρχουσες σε κάθε χώρα συνθήκες. Αυτή η απόφαση ανανεώθηκε στα κατοπινά συνέδρια και η Πρωτομαγιά έγινε η μεγάλη μαχητική γιορτή των εργατών όλου του κόσμου.

Την ίδια περίοδο, στο Παρίσι συνήλθε ένα δεύτερο "διεθνές" εργατικό συνέδριο. Ηταν η συγκέντρωση των "ποσιμπιλιστών" ή οπορτουνιστών (που επιδίωκαν την οικοδόμηση του σοσιαλισμού στα πλαίσια της αστικής νομιμότητας), οργανωμένη από τους Βρετανούς τρεϊντγιουνιονιστές ηγέτες και την ομάδα του Πολ Μπρους της Γαλλίας. Και στα δύο συνέδρια έγιναν μεγάλες προσπάθειες για τη συγχώνευσή τους, αλλά απέτυχαν, τόσο πριν, όσο και στη διάρκεια του συνεδρίου. Ο Χένρι Μ. Χάιντμαν (Βρετανός αντιπρόσωπος) και άλλοι κατέβαλαν εξαιρετικά σύντονες προσπάθειες για να ενοποιήσουν τις δύο δυνάμεις. Ο Ενγκελς ήταν ενάντια σ' αυτό. Δύο χρόνια όμως αργότερα, στο Συνέδριο των Βρυξελλών, ενώθηκαν οι δύο ομάδες. Ηδη, ο κίνδυνος του δεξιού οπορτουνισμού δεν ήταν προ των πυλών, αλλά τις είχε διαβεί. Ηταν, άλλωστε, και ο "αργός της θάνατος".

Η 2η Διεθνής δυνάμωσε και αναπτύχθηκε σε μια περίοδο, που ήταν πριν απ' όλα περίοδος ανάπτυξης και επέκτασης του παγκόσμιου ιμπεριαλισμού. Αυτή την περίοδο τη χαρακτήριζε η ρωμαλέα ανάπτυξη του καπιταλισμού, αλλά ταυτόχρονα και η συσσώρευση των όλο και πιο οξυμένων αντιθέσεων του καπιταλισμού στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής, καθώς και η έναρξη της παρακμής του σαν παγκόσμιου συστήματος. Σ' αυτή την περίοδο, ο ρόλος της αστικής τάξης μετατράπηκε από προοδευτικό σε αντιδραστικό. Ο καπιταλισμός, που ήταν κίνητρο για την ανάπτυξη της κοινωνίας, έγινε εμπόδιο στην ανάπτυξή της.

Ο Στάλιν λέγει: "Η περίοδος της κυριαρχίας της 2ης Διεθνούς ήταν, κυρίως, περίοδος διαμόρφωσης και εκπαίδευσης των προλεταριακών στρατών μέσα στις συνθήκες μιας, λίγο - πολύ, ειρηνικής ανάπτυξης". Ηταν η περίοδος πριν από το 1914, με σχετικά λίγους πολέμους και επαναστάσεις, μια σχετικά σταθερή περίοδος του καπιταλιστικού συστήματος. Κατά συνέπεια, η Διεθνής αφιερώθηκε ειδικά στο έργο της οργάνωσης και διαπαιδαγώγησης, της δημιουργίας σοσιαλιστικών κομμάτων, συνδικάτων και συνεταιρισμών, σε μια σχετικά ήρεμη γενική ατμόσφαιρα ταξικής πάλης (εκτός από τη Ρωσία και σε μικρότερο βαθμό τις Ηνωμένες Πολιτείας).

Η 2η Διεθνής από τη μοιραία μέρα της 4ης Αυγούστου 1914, όταν η γερμανική σοσιαλδημοκρατία ψήφισε τον πολεμικό προϋπολογισμό, που ζήτησε η κυβέρνηση του Κάιζερ, μπορεί να θεωρηθεί πεθαμένη, από την άποψη της δράσης της προς όφελος της εργατιάς. Η πράξη αυτή της ολοκληρωτικής προδοσίας όλης της παράδοσης, του προγράμματος και των προοπτικών του μαρξισμού σημείωσε το οριστικό πέρασμα αυτής της οργάνωσης, όπου κυριαρχούσε μια οπορτουνιστική ηγεσία, στην υπηρεσία του παγκόσμιου ιμπεριαλισμού.

Η 2η Διεθνής άρχισε σαν μαρξιστική οργάνωση, η ηγεσία της, όμως, διεφθάρη από τις αντιδραστικές επιδράσεις, που γέννησε η ανάπτυξη του παγκόσμιου ιμπεριαλισμού. Ο Στάλιν έγραφε: "Η 2η Διεθνής δεν ήθελε να καταπολεμήσει τον οπορτουνισμό, ήταν υπέρ της ειρηνικής συμβίωσης μαζί του και τον άφηνε να στερεωθεί. Εφαρμόζοντας συμφιλιωτική πολιτική απέναντι στον οπορτουνισμό, η 2η Διεθνής έγινε και η ίδια οπορτουνιστική".

Παρά τις αποφάσεις των Συνεδρίων της Στουτγάρδης - Κοπεγχάγης - Βασιλείας, που είχαν εμπνευστεί από τον Λένιν και όριζαν συγκεκριμένα ότι η πάλη ενάντια στον πόλεμο έπρεπε να βασίζεται στην πάλη για την εξάλειψη του καπιταλισμού και την εγκαθίδρυση του σοσιαλισμού, αλλά και ότι η εργατική τάξη πρέπει να μετατρέψει τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο σε εμφύλιο ενάντια στην αστική τάξη κάθε εμπόλεμου κράτους, οι ηγέτες της πέρασαν με το μέρος της αστικής τάξης.

Ο Λένιν έγραφε: "Η χρεοκοπία της 2ης Διεθνούς είναι χρεοκοπία του οπορτουνισμού, που καλλιεργήθηκε πάνω στο έδαφος των ιδιομορφιών μιας περασμένης ιστορικής εποχής (της λεγόμενης "ειρηνικής εποχής") και που τα τελευταία χρόνια κυριάρχησε ουσιαστικά μέσα στη Διεθνή. Οι οπορτουνιστές, από καιρό, προετοίμαζαν αυτή τη χρεοκοπία, αρνούμενοι τη σοσιαλιστική επανάσταση και υποκαθιστώντας τη με τον αστικό ρεφορμισμό - αρνούμενοι την ταξική πάλη και την αναγκαία μετατροπή της, σε ορισμένες στιγμές, σε εμφύλιο πόλεμο και κηρύχνοντας τη συνεργασία των τάξεων - κηρύχνοντας τον αστικό σοβινισμό, που τον ονομάζουν πατριωτισμό και υπεράσπιση της πατρίδας, και αγνοώντας ή αρνούμενοι τη βασική αλήθεια του σοσιαλισμού, που έχει ήδη διατυπωθεί από το Κομμουνιστικό Μανιφέστο, ότι οι εργάτες δεν έχουν πατρίδα - περιορίζοντας τον αγώνα ενάντια στο μιλιταρισμό σε μια συναισθηματική - μικροαστική άποψη, αντί να αναγνωρίσουν την αναγκαιότητα του επαναστατικού πολέμου των προλετάριων όλων των χωρών ενάντια στην κεφαλαιοκρατία όλων των χωρών - μετατρέποντας την απαραίτητη χρησιμοποίηση του αστικού κοινοβουλευτισμού και της αστικής νομιμότητας σε φετίχ αυτής της νομιμότητας και ξεχνώντας ότι σε εποχή κρίσης είναι υποχρεωτικές οι παράνομες μορφές οργάνωσης και ζύμωσης".

Σ.

Πηγή στοιχείων: Ουίλιαμ Φόστερ, "Ιστορία των τριών Διεθνών", εκδόσεις "Γνώσεις".

Ανθρώπινα κοπάδια ξεχύνονται στους δρόμους. Για το καθημερινό μαγκανοπήγαδο του μόχθου. Στην αναζήτηση του μεροκάματου - αν υπάρχει κι αυτό - που όλο και φτωχαίνει - που όλο και δε φτάνει, για να εξασφαλιστούν οι δείκτες της ΟΝΕ λιτότητας.

Κουρασμένα μάτια κρατούν ακόμη τις βραδινές εικόνες της τηλεοπτικής φρίκης και του αίματος, των σεξολάγνων φαντασιώσεων και των περισπούδαστων αναλύσεων.

Δε φτάνουν, μονολογεί φωναχτά, δε φτάνουν, είναι βλέπεις και το παιδί... Δεν κατάλαβε πότε έσβησε το πράσινο, πότε άναψε το κόκκινο. Κάνει να προχωρήσει τη στιγμή που ένα αυτοκίνητο ορμά ακάθεκτο. Κάποιος τον τραβάει και τον επαναφέρει στο πεζοδρόμιο:

- Παρ' ολίγο να σκοτωθείς, χριστιανέ μου. Σχεδόν απολογητικά ο άλλος:

- Προβλήματα, βλέπεις. Εγώ άνεργος και το παιδί άρρωστο...

Στο απέναντι πεζοδρόμιο ο κουλουράς. Ρωμιός σαρκαστικός:

- Πάρτε, πάρτε δυο κουλούρια, όσο και η αύξηση του μισθού σας.

Στον τοίχο έχει ξεμείνει μια γιγαντοαφίσα με τα 20.000 (!) έργα και ημέρες του ΠΑΣΟΚ και λοξά δίπλα: ΠΑΣΟΚ και ΝΑΤΟ, το ίδιο συνδικάτο.

Στο τρένο μέσα, αρχίζει η παρέλαση της πραγματικής και της οργανωμένης επαιτείας. Μια φτωχοντυμένη ρίχνει ένα νόμισμα και σχεδόν δικαιολογείται στη διπλανή της:

- Για να ζητιανεύουν θα πει ότι είναι πιο φτωχοί από μας.

Ενα κορίτσι κρατάει ανοιχτή την πρώτη σελίδα του "Ριζοσπάστη": "Δε θα περάσει η βία της νέας τάξης - Ο λαός και θέλει και μπορεί".