"Κοίτα, το σχολειό στα χρόνια μου είχε 600 μαθητές. Φέτος έδωσαν για το πανεπιστήμιο μόνο δυο παιδιά, αν έμαθα καλά. Για τους υπόλοιπους φτιάχνουν "αναπτυξιακά έργα", όπως τις... φυλακές στο Μαλανδρίνο".

Τα λόγια του γέροντα της παρέας μας καταπέλτης. Οσα ακούσαμε μετά δυο μέρες, στο αναπτυξιακό συνέδριο των χωριών της βορειοδυτικής Δωρίδας, δε συμπύκνωσαν τόσο καίρια την εικόνα της πραγματικότητας, που έχουν διαμορφώσει στην περιοχή οι πολιτικές που εφαρμόστηκαν ως τώρα εκεί.

***

Βαρδούσια. Ενας καταπληκτικός ορεινός όγκος. Εχουν γραφεί και θα μπορούσαν να γραφούν ακόμα χιλιάδες σελίδες γι' αυτήν την ομορφιά. Μόνο που και γι' αυτό όποιος γράφει πρέπει πριν να επιλέξει: Θα κοιτάμε τον τόπο μόνο ως χώρο για ζουζούνια και μοβ λουλουδάκια του βουνού, ή αναπόσπαστα δεμένο και με τους ανθρώπους του;

Από το διάσελο "Μετερίζια" στο ύψος των περίπου 2.000 μέτρων, στο όριο που περνάς από τα Μουσουνίτικα προς τα απέραντα Βουστινιτσιώτικα λιβάδια, παρά το σκληρό του τόπου αριστερά και δεξιά που 'ναι οι ξερές κορφές των 2.500 μέτρων, έχεις την αίσθηση πως τουλάχιστον εκεί κάτω στα λιβάδια των 1.000 - 1.800 μέτρων ανθεί η κτηνοτροφία. Θυμίζει Σαμαρίνα ο τόπος και λίγο από Λάκμο. Εχεις την αίσθηση πως όπου κι αν κοιτάξεις θα δεις κοπάδια και τσοπάνηδες. Φευ! Τίποτα δεν παραπέμπει στο "τότε". "Τότε" - μαρτυρούν οι ιστορικές αναφορές - σημαίνει χιλιάδες χρόνια ζωής για πληθυσμούς και πολιτισμούς που άνθησαν και μεγαλούργησαν σ' αυτό τον τόπο. Τα ίχνη του μόχθου χαραγμένα ανεξίτηλα στο χώρο. Σκληρή η ζωή "τότε". Κανείς δε θέλει και δεν πρέπει να γυρίσει έτσι εκεί.

Απ' αυτό όμως - την επιστροφή σ' ένα σκληρό χτες - ως την ερήμωση που επιβλήθηκε από συγκεκριμένες πολιτικές, κι απ' την ερήμωση ως την εκμετάλλευση μιας πολυπρόσφορης γης από λίγους κι εκλεκτούς - όπως σχεδιάζεται να γίνει τώρα - με τους πολλούς πάντα σε ρόλο υποζυγίου, υπάρχει τεράστια απόσταση.

***

Οι χιλιάδες γιδόστρατες στις πλαγιές δείχνουν πως δεν υπάρχει μόνο ένας δρόμος για την κορφή. Οπως δεν είναι μονόδρομος οι κραυγαλέες διαφορές ανάμεσα στο πώς μεγαλώνει ο γιος του προύχοντα που ζει μ' όλες τις ανέσεις του μόνιμα στην πόλη και πωώ μαραζώνει πριν ακόμα ζήσει το παιδί του τσοπάνη που, παρά τα ζόρια, επιμένει σ' ό,τι κληρονόμησε. Γενιά προς γενιά νομάδες. Το καλοκαίρι παίρνουν τα βουνά και το χειμώνα εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά, φτάνουν ως και τα Βίλλια της Αττικής.

Πολιτευτές και αφέντες, που φτάνουν στην περιοχή κύρια μόνο όταν έχει πανηγύρι, τους χαϊδεύουν τα αυτιά με λόγια παχιά για τη λεβεντιά του βουνίσιου. Οταν τελειώνει το πανηγύρι μένουν οι άνθρωποι κι η ερημιά τους.***

Ο αγώνας για τον επιούσιο καθημερινός. Δεν αφήνει χώρο για σκέψεις "αναρχικές". Η αγωνία για το αύριο των παιδιών υποτάσσει εύκολα τη σκέψη σ' ό,τι παρέχεται απ' αυτόν που κατέχει. Από κει μέχρι τη στρέβλωση της συνείδησης που φτάνει να θεωρεί πως είναι λόγος για συλλογική περηφάνια, να κατάγεται απ' το χωριό ο τάδε βιομήχανος, η απόσταση είναι μικρή.

Κι όμως σ' αυτό τον τόπο κάθε τσουγκάρι έχει να ιστορήσει καταστάσεις καταπληκτικής λεβεντιάς. Σ' αυτό τον τόπο το ημερολόγιο έχει καταγράψει χρονικές στιγμές ικανές να τροφοδοτούν με περηφάνια γενιές και γενιές.

Κι όμως σ' αυτό το χώρο η λεβεντιά δεν έχει τόπο να σταθεί και να ριζώσει. Και δεν είναι μόνο η κατάληξη του αγώνα ενάντια στη δεύτερη κατοχή που έκανε ανεπίστρεπτο για δεκαετίες το δρόμο για ό,τι όμορφο και προοδευτικό γεννήθηκε εκεί. Είναι, κύρια, η ίδια η ληστρική φύση του καπιταλιστικού τρόπου ανάπτυξης όλης της χώρας, που βρήκε την έκφρασή της και σ' αυτό τον τόπο, τον οδήγησε στο μαρασμό. Τώρα γυμνή η γη από ανθρώπους και ζωντανά ετοιμάζεται για μια ακόμα επέλαση των βαρβάρων.

***

Το νέο όραμα που πλασάρεται στην περιοχή ονομάζεται "Χιονοδρομικό".

Πρόκειται, ουσιαστικά για ένα πρόγραμμα απορρόφησης 10 δισεκατομμυρίων δημόσιου χρήματος, που θα δοθεί σε υποδομές για να μπορέσουν στη συνέχεια να έχουν κέρδη οι ιδιώτες, στους οποίους προβλέπεται από τη σχετική μελέτη να παραχωρηθεί η εκμετάλλευση του έργου. Το φιλόδοξο σχέδιο αναφέρεται κύρια σε 9 πίστες καταβάσεων και 2 πίστες δρόμων αντοχής συνολικού μήκους 16 χιλιομέτρων και δυναμικότητας 6.500 ατόμων ημερησίως!

Από μόνο του το έργο δεν είναι κατακριτέο. Οταν όμως αρχίσουν να μπαίνουν ουσιαστικά ερωτήματα για το ποιος θα κερδίσει απ' αυτό, ο ντόπιος πληθυσμός ή μία ιδιωτική επιχείρηση; Και τι θα γίνει με την πραγματική ανάπτυξη της περιοχής, τέτοια που να κρατά τους ανθρώπους στον τόπο τους; Τότε αρχίζουν τα δύσκολα και αντί για απαντήσεις όσοι βρίσκονται σήμερα στο τιμόνι της εξουσίας, ή, φιλοδοξούν να γίνουν χαλίφηδες στη θέση του χαλίφη, σφυρίζουν κλέφτικα και θυμούνται πάλι τα περί αιώνιας λεβεντιάς. Να το ξαναγράψουμε λοιπόν: Η λεβεντιά δεν έχει τόπο να σταθεί και να ριζώσει στην ορεινή Δωρίδα, όσο οι πολιτικές που εφαρμόζονται δεν αφορούν κύρια την εξασφάλιση ανθρώπινων συνθηκών διαβίωσης και απασχόλησης γι' αυτούς που πράγματι μένουν εκεί. Οσο οι πολιτικές που εφαρμόζονται στοχεύουν μόνο στην εξασφάλιση ακόμα μεγαλύτερων κερδών για το ιδιωτικό κεφάλαιο.

Βρεθήκαμε ένα Σαββατοκύριακο φιλοξενούμενοι στο Δάφνο, με αφορμή το 8ο συνέδριο των χωριών της βορειοδυτικής Δωρίδας.Μια αξιέπαινη προσπάθεια αυτά τα συνέδρια, ανεξάρτητα από το ποιος επιχειρεί να τα κουλαντρίζει πολιτικά κάθε φορά. Για τους από πάνω είναι ένας ακόμα τρόπος να βεβαιώσουν την κυριαρχία τους. Για τους ανθρώπους όμως που ζουν εκεί ή που φευγάτοι μεν νοιάζονται ακόμα για τα πατρογονικά τους είναι μια ευκαιρία τόσο για απολογισμούς, όσο και κυρίως, για να διατυπώσουν δυνατά το αίτημα: Οχι ελεημοσύνες, μέτρα πραγματικής ανάπτυξης έχουμε ανάγκη.

Τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν μέσα από τις εισηγήσεις είναι συντριπτικά.

Από την εισήγηση του Θ. Καραμέρη αναπληρωτή καθηγητή στον τομέα σχεδιασμού και ανάπτυξης φυσικών πόρων καταγράφηκε ότι ο πληθυσμός στις 17 κοινότητες μειώθηκε ως και 70% στη μεταπολεμική περίοδο. Ο καθηγητής σημειώνει πως, παρά τα συγκριτικά πλεονεκτήματά της, η περιοχή "για τους ντόπιους πέρα από το συναισθηματικό δέσιμο δεν παύει να είναι τόπος μαρτυρίου και απομόνωσης (χωρίς δουλιά, χωρίς διεξόδους, χωρίς επικοινωνία) ".

Από έκθεση του νομάρχη Απ. Καραχάλιου που κατατέθηκε στο συνέδριο από την καθηγήτρια Τζέλα Βαρνάβα - Σκούρα προκύπτει πως το 1975 οι μαθητές των δημοτικών σχολείων της Φωκίδας ήταν 4.000.Σήμερα έχουν μειωθεί στους2.000 και σε ό,τι αφορά 14 κοινότητες γύρω από τη λίμνη του Μόρνου καταγράφεται 100% μείωση μαθητών. Δηλαδή, τα σχολεία σε 14 χωριά έκλεισαν! Ακόμα κι αυτό το γυμνάσιο - Λύκειο Λιδωρικίου έχει υποστεί τις ...ευεργετικές συνέπειες των πολιτικών που εφαρμόστηκαν σε βάρος της υπαίθρου. Από τους 450 μαθητές του 1979 σήμερα έχει μόνο 65!

Εκεί που καταγράφεται η μεγάλη ήττα είναι ο χώρος της παραγωγής που για την περιοχή ταυτίζεται με την κτηνοτροφία.

Τα στοιχεία που παρουσίασε ο Θ. Αθανασόπουλος αφορούν μια περιοχή 320.000 στρεμμάτων γης από την οποία το 1961 185.000 στρέμματα (58%) ήταν δάση, 92.800 στρέμματα (29%) βοσκότοποι, 16.000 στρέμματα (5%) γεωργική και 25.600 στρέμματα (8%) οικισμοί. Σ' αυτόν τον τόπο προπολεμικά μετρούσαν σε δεκάδες χιλιάδες τα αιγοπρόβατα. Σήμερα μιλούν για 1.600 πρόβατα μόνιμα συντηρούμενα στην περιοχή και 5.000 μετακινούμενα το χειμώνα. Εκτρέφονται επίσης περί τις 550 γελάδες σαν μονάδες ελεύθερης βοσκής. Τυχόν κατάργηση των επιδοτήσεων στα γελάδια και ο βιολογικός χαμός των σημερινών τσοπάνηδων θα οδηγήσουν στην εξαφάνιση και της κτηνοτροφίας. Ηδη έχουν εξαφανιστεί οι γεωργικές εκτάσεις που έγιναν ξανά δάση ή βοσκοτόπια.

Το συντριπτικό χτύπημα δίνεται στην περιοχή με τον "Καποδίστρια". Δυο τρία χωριά μόνο ελπίζουν ότι θα παραμείνουν τόποι κατοικίας ως έδρες των νέων δήμων. Ακόμα κι αυτό το Λιδωρίκι βλέπει ως μόνο "αναπτυξιακό" έργο στην περιοχή τις νέες φυλακές στο Μαλανδρίνο.Η μόνη σοβαρή κρατική παρέμβαση μεγάλης κλίμακας στην περιοχή είναι αυτή που σχεδιάζεται στα πλαίσια του προγράμματος για την τουριστική αξιοποίηση του ορεινού όγκου από τηνΠρέσπα μέχρι τη Ναύπακτο.Ομως ακόμα και στα πλαίσια αυτού του προγράμματος, η μόνη επένδυση που αφορά την περιοχή της Δωρίδας είναι ένα τμήμα δρόμου που θα δίνει διαφυγή προς τη Φθιώτιδα. Τα χωριά στη μεγάλη τους πλειοψηφία δεν προβλέπεται να συνδεθούν μεταξύ τους με άσφαλτο εκτός ίσως από τον υπαρκτό άξονα Κροκύλι - Αρτοτίνα - Γραμμένη Οξυά στον οποίο γίνονται βελτιωτικά έργα.

Τις ανησυχίες πάντως όσων προσπαθούν να πείσουν τους μόνιμους κατοίκους ότι τα κονδύλια που αντιστοιχούν στην περιοχή πρέπει να διατεθούν κατά κύριο λόγο για το Χιονοδρομικό, τις φυλακές και τους κεντρικούς οδικούς άξονες, δε φαίνεται να συμμερίζονται οι ίδιοι οι κάτοικοι.

Στη συζήτηση που έγινε τη δεύτερη μέρα των εργασιών, τα αιτήματα που κατατέθηκαν από τους εκπροσώπους των χωριών αφορούσαν την ίδια την καθημερινότητα της ζωής τους εκεί: Από το Αλεποχώρι ζήτησαν να γίνει το υδραγωγείο και ο δρόμος. Από το Δάφνο αναφέρθηκαν στη γέφυρα του Στενού που μειώνει στο μισό την απόσταση προς το χωριό. Ζήτησαν ακόμα να έρχεται "κάπου κάπου ένας γιατρός". Από το Διακόπι ζήτησαν να γίνει χωροθέτηση χωματερής, γιατί γεμίζουν τα ρέματα με σκουπίδια. Εξέφρασαν επίσης παράπονο, γιατί έκλεισε το σχολείο παρ' ότι μένουν 100 μόνιμοι κάτοικοι και το χειμώνα. Απ' το Διχώρι εκφράστηκε η αγωνία για το τι θα καταγράψει η απογραφή πληθυσμού που θα γίνει το Μάρτη του 2000. Από το Κόκκινο που βρίσκεται πάνω ακριβώς από τη λίμνη ζήτησαν νερό! Το Κροκύλιο ζήτησε μέτρα για τη δασοπυρόσβεση. Και η Πενταγιού δρόμο για την Ανω Χώρα.Το Περιβόλι δίκτυο ύδρευσης και δρόμο. Ο εκπρόσωπος της Τρίσταινας ζήτησε άσφαλτο στο δρόμο και να γίνει το κλειστό σχολείο ξενώνας. Και συμπλήρωσε χαρακτηριστικά: Ανθρωποι μας λείπουνε. Οι ιδέες μας περισσεύουν. Ενώ αναλόγως σχολίασε και τις κυβερνητικές προθέσεις ο εκπρόσωπος από το Ψιλό Χωριό: Διαθέσεις υπάρχουν αλλά τα φράγκα λείπουν...

Σύντομη, αλλά κοντά στις ανησυχίες των κατοίκων, ήταν η τοποθέτηση που έκανε χαιρετίζοντας το συνέδριο ο εκπρόσωπος της ΝΕ Φωκίδας του ΚΚΕ Νίκος Αγγελόπουλος.Υπενθύμισε ότι το ΚΚΕ ήταν το μόνο κόμμα που στήριξε από την αρχή το θεσμό των αναπτυξιακών συνεδρίων σαν βήμα διεκδίκησης. Σημείωσε ότι το ΚΚΕ δεν ενδιαφέρεται γενικώς και αορίστως για την περιοχή, αλλά στρέφει το ενδιαφέρον του στους ίδιους τους ανθρώπους, τους κατοίκους που ζουν εκεί και με βάση αυτό διαμορφώνει τις προτάσεις του.

Αναφερόμενος στις προτάσεις για την τουριστική ανάπτυξη συμφώνησε ότι πράγματι υπάρχουν θαυμάσιοι οικισμοί που προσφέρονται για τουριστική αξιοποίηση. Ομως, ρώτησε, πότε θα γίνουν δρόμοι; Το Χιονοδρομικό, συνέχισε, ποιος θα το εκμεταλλεύεται; Θα δώσουμε στους ιδιώτες και τα Βαρδούσια; Για την κτηνοτροφία υπενθύμισε ότι δύο εταιρίες, η ΦΑΓΕ και η ΔΕΛΤΑ οι ιδιοκτήτες των οποίων κατάγονται από την περιοχή, έχουν καθαρά κέρδη πιο πολλά απ' όσα εισπράττουν όλοι μαζί οι κτηνοτρόφοι της χώρας και κατήγγειλε το καθεστώς των ποσοστώσεων για το γάλα. Σχετικά με τους όρους παραμονής του κόσμου στα χωριά ρώτησε: Πού θα πάνε τα παιδιά, όταν σε λίγο ούτε το Λιδωρίκι δε θα έχει σχολείο; Απαντώντας, τέλος, στην έκκληση κυβερνητικών παραγόντων να αποκτήσουν οι κάτοικοι "δημοτική συνείδηση" τώρα με τον"Καποδίστρια" ρώτησε: Πώς θα γίνει αυτό, όταν δε μας επιτρέπουν την ενεργή συμμετοχή; Δε μας ρώτησαν για τον "Καποδίστρια", δε μας ρωτάνε για το τρίτο κοινοτικό πλαίσιο στήριξης και κουμάντο κάνει μόνο ο περιφερειάρχης. Χρειάζονται, κατέληξε, ρήξεις. Δεν υποστηρίζουμε πως ή όλα ή τίποτα. Ομως λέμε πως τίποτα δε θα μας δώσουν αν δεν υπάρχει αγώνας.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: Μανόλης ΠΑΚΙΑΣ

Τα βουστινιτσιώτικα λιβάδια. Χάνεται το μάτι στο βοσκότοπο. Αφού φρόντισαν να διώξουν τους κτηνοτρόφους, τώρα σχεδιάζουν χιονοδρομικό κέντρο

Εμειναν μόνα τα γερόντια πλέον

Το σχολειό στο Δάφνο. Κάποτε εξατάξιο, μετά μονοθέσιο. Τώρα, ανοίγει μόνο σαν εκλογικό τμήμα

Οταν η φύση κάνει τέχνη. Μόνο που αυτή η ειδυλλιακή εικόνα της λίμνης του Μόρνου δεν αρκεί για να ριζώσουν άνθρωποι εκεί.

Από το Συνέδριο των χωριών της Βορειοδυτικής Δωρίδας. Στο βήμα, ο εκπρόσωπος του ΚΚΕ, Νίκος Αγγελόπουλος

Οι κορφές του Κοκκινά στα 2.400 μ. Δύσκολος τόπος, όσο κι αν χαίρονται γι' αυτό οι ορειβάτες