«Η τουρκική εισβολή στην Κύπρο τον Ιούλη - Αύγουστο του 1974 πέρα από τις ανθρώπινες, κοινωνικές, οικονομικές και εθνολογικές συνέπειές της προκάλεσε και απίστευτη πολιτιστική καταστροφή, όση δεν προκάλεσαν πολλοί αιώνες πριν και εισβολές και κατακτήσεις που προηγήθηκαν», διαβάζουμε στο ενημερωτικό έντυπο της έκθεσης.

«Για πρώτη φορά η Κύπρος, στα 11.000 χρόνια της ιστορίας της, αντιμετωπίζει το σκληρό φάσμα της ολοκληρωτικής καταστροφής της πολιτιστικής της κληρονομιάς και της ριζικής αλλαγής της εθνικής και θρησκευτικής ταυτότητάς της, στο βόρειο τμήμα της», επισημαίνεται. «Ολα τα ελληνικά τοπωνύμια αντικαταστάθηκαν με τουρκικά. Περίπου 520 χριστιανικές εκκλησίες λεηλατήθηκαν ολοκληρωτικά. Είτε μετατράπηκαν σε μουσουλμανικά τεμένη, σε μάντρες ζώων και καταφύγια πουλιών, σε αποθήκες όπλων και ποικίλων υλικών, νυχτερινά κέντρα κλπ., είτε τέλος καταστράφηκαν. Δεκάδες σπάνιων και έξοχης τέχνης ψηφιδωτών και τοιχογραφιών έχουν αποτοιχιστεί και γύρω στις 20.000 πολύτιμες φορητές εικόνες αγνοούνται».

«Η μεθοδευμένη καταστροφή της κατεχόμενης από 35.000 Τούρκους στρατιώτες Βόρειας Κύπρου είναι τέτοιας έκτασης και τέτοιας σοβαρότητας, ώστε να θεωρείται δίκαιη η κατανομή υπευθυνότητας και συνυπευθυνότητας αντιστοίχως σε όσους εγκληματούν καταστρέφοντας και σε όσους ανέχονται σιωπώντας...

Ο,τι όμορφο έχει δημιουργήσει η συλλογική αισθητική προσπάθεια πολλών δεκάδων γενιών και ιδιαίτερα ότι έχει αποτυπωθεί ως ύφος και ήθος είκοσι χριστιανικών αιώνων σ' αυτό το τραγικό νησί καταστρέφεται καθημερινά μπροστά στα αδιάφορα μάτια όλου του κόσμου και τείνει να χαθεί οριστικά.

Κι όμως, ο πολιτισμός του νησιού αυτού είναι άξιο σεβασμού κομμάτι της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς και μας αφορά όλους».

Κι εδώ προβάλλει ένα αίτημα, η ικανοποίηση του όποιου δεν παίρνει αναβολή! Αύριο θα είναι πολύ αργά κι η Κύπρος κρούει - για πολλοστή φορά - τον κώδωνα του κινδύνου: «Εχοντας την επίγνωση ότι αρκετά στοιχεία αυτού του λαμπρού πολιτισμού έχουν χαθεί οριστικά εξαιτίας της λεηλασίας από τους Τούρκους το 1974, είναι επιτακτική ανάγκη η ΟΥΝΕΣΚΟ και η Ευρωπαϊκή Ενωση να προχωρήσουν στη συντήρηση και διαφύλαξη των μνημείων στην κατάσταση τουλάχιστον που βρίσκονται σήμερα, γιατί αποτελούν μέρος της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς».

«Ο πολιτισμός ανήκει σ' όλους μας», είχε γράψει η αρχαιολόγος Μαρία Αναγνωστοπούλου, τέως γενική γραμματέας της Επιτροπής για την Προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Κύπρου. «Ο,τι λεηλατείται τώρα στην Κύπρο, δεν ανήκει μόνο στους Κύπριους, ανήκει στον καθένα από εμάς. Ας αναλάβουμε τις ευθύνες μας». Και ο αρχαιολόγος Μανώλης Ανδρόνικος, θυμίζει: «Η κατοχή μιας χώρας από ξένο κατακτητή δε νομιμοποιεί με κανέναν τρόπο τις πράξεις του, όταν μάλιστα αναφέρονται στην πολιτιστική κληρονομιά της κατακτημένης χώρας».

Η έκθεση θα διαρκέσει μέχρι τις 31 Αυγούστου (ώρες λειτουργίας: Δευτέρα - Παρασκευή 10 π.μ. - 2 μ.μ.). Οργανώθηκε στα πλαίσια των «εκδηλώσεων μνήμης» σχετικά με την τουρκική εισβολή στη Μεγαλόνησο από το «Σπίτι της Κύπρου», που φέτος κλείνει είκοσι χρόνια πολιτιστικής, πνευματικής προσφοράς με διαλέξεις, εκθέσεις, αφιερώματα, ποικίλες και ενδιαφέρουσες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις. Ενας ζωντανός πολιτιστικός φορέας της Κύπρου στην Αθήνα, που επικεφαλής του βρίσκεται μια ακούραστη Κύπρια - η Ελένη Αντωνιάδου - με την ομάδα των συνεργατριών της - τα περισσότερα στελέχη του «Σπιτιού της Κύπρου» είναι γυναίκες.

Πόσοι άραγε από τους σημερινούς παραθεριστές στις όμορφες παραλίες της Ζακύνθου γνωρίζουν για το φοβερό σεισμό που τον Αύγουστο του 1953, πενήντα τέσσερα χρόνια πριν, αφάνισε ολοκληρωτικά το όμορφο νησί του Ιονίου;

Το τράνταγμα της γης και μαζί η φωτιά που ακολούθησε δεν εξαφάνισαν μόνο ανθρώπους και σπίτια, αλλά σήμαναν μια πολιτιστική καταστροφή: Η παράδοση του νησιού ξεχάστηκε, άνθρωποι έφυγαν, ήθη και έθιμα νοθεύτηκαν, όπως και τα ακούσματα, η μουσική, ο τρόπος ζωής και διασκέδασης, οι επιλογές ζωής...

Στη σημερινή τουριστική Ζάκυνθο τα βήματα μάς οδήγησαν πρόσφατα στο Μουσείο Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων. Και το βλέμμα μας έπεσε φεύγοντας σε μια καινούρια σχετικά έκδοση. Το λεύκωμα της συλλογής Τάση Κουμάνη, που μας ταξίδεψε στην παλιά Ζάκυνθο, την «ονειρική και ερωτική πόλη» που χάθηκε οριστικά. Ο Κουμάνης πρόλαβε να γνωρίσει, παιδί ακόμα, την προσεισμική Ζάκυνθο και σκοπός της έκδοσης αυτού του λευκώματος, όπως γράφει, είναι «να δοθεί η δυνατότητα σ' όσους αγάπησαν εκείνη τη Ζάκυνθο ή αγαπούν την τωρινή να γνωρίσουν εικόνες από το παρελθόν της». Φωτογραφίες από το νησί όπως ήταν πριν τους σεισμούς, φωτογραφίες από τα ερείπια, οι μπουλντόζες που ήρθαν να ισοπεδώσουν τα πάντα και μια φοβερή αεροφωτογραφία όπου το άλλοτε «Λουλούδι της Ανατολής» φαίνεται σα βομβαρδισμένη πόλη... Σπάνιοι, πολύχρωμοι χάρτες του νησιού και πολλές γκραβούρες, που παρουσιάζουν το ειδυλλιακό τοπίο της Ζακύνθου, όπως και τις φορεσιές ανδρών και γυναικών, αστών και χωρικών. Μερικές απ' αυτές τις γκραβούρες είναι πραγματικά αριστουργήματα. Στις πρώτες σελίδες του λευκώματος φιλοξενείται ακόμα ένα συγκινητικό γράμμα: Πρόκειται για επιστολή του πατέρα του συγγραφέα προς το φίλο του, Νίκο Μουσμούτη - μια επιστολή που προσφέρθηκε από το γιο του παραλήπτη, ιστορικό ερευνητή Διονύσιο Μουσμούτη. Η επιστολή αρχίζει με τον τόπο αποστολής: «Ερείπια Ζακύνθου, 12/9/53»... «Δυστυχώς Νίκο μου, από τη Ζάκυνθό μας δεν απομένει παρά μονάχα η θύμησι. Τα κολωνάτα της σπίτια, τα στρουφουλιδωτά της καντούνια, τα αρχοντικά της, τα φτωχόσπιτα με τις πέργουλές τους, η πλατεία της η ιδιότυπη, τα μουσεία της, οι θησαυροί της οι καλλιτεχνικοί, οι χαρές της, το κέφι των φτωχών κατοίκων, τα πάντα, όλα γίνανε μια μάζα από πέτρες και αποκαήδια...». Και παρακάτω: «Πού να βρεθεί δύναμι για να περιμένη κανείς ως που να ιδή ένα συνοικισμό που θα δημιουργηθή ίσως κάποτε στη θέση της παλιάς μας πόλης; Κι αν κανείς πολύ νέος, τέλεια ψυχρός, λιγότερο Ζακυνθινός από τους άλλους έχει τόση, όση χρειάζεται υπομονή θα ιδή στη θέση την παλιά κάτι καινούριο, κάτι ξένο, κάτι άσχετο μ' αυτό που χάσαμε, με τον τόπο μας, με την ψυχή μας, με το είναι μας».

Στο μουσείο θα δούμε και μια άλλη έκδοση, που έχει κυκλοφορήσει από τους «Φίλους του Μουσείου Σολωμού και επιφανών Ζακυνθίων». Εχει τίτλο «Η Ζάκυνθος κάποτε». Τα κείμενα έχει γράψει ο ιστορικός ερευνητής, συγγραφέας Νίκος Λουντζής και τα σχέδια είναι του Ρόμπερτ Σάρτζιντ. Μας «ξεναγεί» στις ιστορικές, χαμένες πια, επαύλεις της Ζακύνθου, τα μοναστήρια, τις ιστορικές εκκλησίες της χώρας, τα αρχοντικά της και τα ρέπαρα, αλλά και στις σκοτεινές φυλακές της Ζακύνθου (απ' όπου πέρασαν πολλοί αγωνιστές) και δεν υπάρχουν πια. Αριστουργήματα αρχιτεκτονικής τα κτίσματα που αποτυπώνονται, «μιλάνε» για μια άλλη, ρομαντική εποχή...

Πιο πρόσφατη η έκδοση - πριν από τρεις μήνες - του βιβλίου «Ζάντε», (η Ζάκυνθος 1900-1902). Συγγραφέας ο Λουδοβίκος Σαλβατόρ - Α' έκδοση το 1904 στα γερμανικά, μετάφραση του Ζαφείρη Ακτύπη. Μέσα στις 650 σελίδες του Α' τόμου που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Μπάστα» οι Ζακυνθινοί - και ιδιαίτερα οι νεότεροι - θα αναζητήσουν τις ρίζες τους. Ανάμεσα σ' άλλα: Η χλωρίδα και η πανίδα του νησιού στις αρχές του 20ού αιώνα, η ιστορία και η τέχνη του, τα έθιμα, τα τραγούδια, η μουσική και ο χορός, τα παραμύθια, τα παιχνίδια, τα επαγγέλματα των κατοίκων. Ανάμεσα σ' αυτά και το επάγγελμα της υφάντρας, στο οποίο διέπρεψαν οι φτωχές Ζακυνθινές, θύματα μεγάλης εκμετάλλευσης...