Ηταν το 1492, όταν ο απεσταλμένος των αποικιοκρατών Ισπανών, Χριστόφορος Κολόμβος, με τρεις καραβέλες, έφτανε στην Κούβα, «στην πιο όμορφη γη που είχαν δει ποτέ ανθρώπου μάτια», όπως σημείωνε στο ημερολόγιό του. Το μεγαλύτερο νησί της Καραϊβικής, λουσμένο από το φως, το γαλάζιο του ουρανού και το απέραντο της θάλασσας. Για τους Κουβανούς, η θάλασσα αποτελεί μέρος του καθημερινού τους τοπίου. Ενός νησιώτικου περιβάλλοντος, που σχηματίζει και καθορίζει την ιδιοσυγκρασία του λαού της και τη στάση του στη ζωή. Για τους καλλιτέχνες, η θάλασσα υπήρξε πάντοτε πηγή έμπνευσης, σημείο συνεχούς αναφοράς στις εικαστικές τους περιπλανήσεις.

Ενα ευρύ πανόραμα της εικαστικής κουβανέζικης θαλασσογραφίας τον 19ο αιώνα και 20ό αιώνα, προσφέρει η έκθεση «Η Κούβα και η θάλασσα», που φιλοξενείται στη Δημοτική Πινακοθήκη Πειραιά (παλιό Ταχυδρομείο, Φίλωνος 29). Σε συνεργασία με την πρεσβεία της Κούβας, εκτίθενται 40 συνολικά δημιουργίες ζωγραφικής, φιλοτεχνημένες από 22 ζωγράφους διαφορετικών γενεών και εκφραστικών αναζητήσεων. Τα έργα προέρχονται από τη μόνιμη συλλογή του Εθνικού Μουσείου Καλών Τεχνών Αβάνας, το οποίο φέτος συμπληρώνει 95 χρόνια ζωής και προσφοράς. Είναι η πρώτη φορά που το Εθνικό Μουσείο Αβάνας παρουσιάζει έργα των συλλογών του στη χώρα μας.

Οπως σημειώνει η επιμελήτρια του Εθνικού Μουσείου της Κούβας και επιμελήτρια της έκθεσης, Δρ. Ολγα Λόπες Νούνιες, «οι πρώτες απεικονίσεις της Κούβας και του θαλάσσιου περιβάλλοντος εμφανίστηκαν χάρη στους χαρτογράφους του 16ου αιώνα, οι οποίοι στις χαλκογραφίες τους τοποθετούσαν στη θάλασσα της Καραϊβικής τα τέρατα που διακοσμούσαν τη μεσαιωνική χαρτογραφία. Στα χαρακτικά ναυτικών μαχών το ενδιαφέρον του καλλιτέχνη συγκεντρώνεται στα μεγάλα πλοία, χαραγμένα σχολαστικά μαζί με τα στρατιωτικά κατορθώματα. Σε αυτά ο ορίζοντας σχηματίζεται από την ακτογραμμή και η ομορφιά των ιστίων τοποθετείται στο κέντρο της σύνθεσης... Κατά τον 19ο αιώνα εμφανίζεται μία ανάπτυξη στην οικονομία της χώρας, που οφείλεται, ανάμεσα σε άλλα, στην αύξηση των εξαγωγών ζάχαρης, καφέ και καπνού. Ο 19ος αιώνας είναι επίσης μία ταραγμένη εποχή εξεγέρσεων και πολέμων με σκοπό να επιτευχθεί η ανεξαρτησία του νησιού».

Με το κίνημα του Ρομαντισμού, το τοπίο αποκτά ξεχωριστή σημασία στη θεματική των πλαστικών τεχνών. Στην Κούβα αναδεικνύονται αξιόλογοι τοπιογράφοι, που, εκτός από την ύπαιθρο και τα αστικά τοπία, φιλοτεχνούν - κυρίως - θαλασσογραφίες. Η έκθεση «Η Κούβα και η θάλασσα» «ανοίγει» με καλλιτέχνες του κινήματος του Ρομαντισμού. Ανάμεσά τους ο Εστέμπαν Τσάρτραντ με τα έργα «Αμυντικός πύργος του Αγίου Λαζάρου» και «Ο πύργος της Τσορέρα», δύο δημιουργίες οι οποίες διακρίνονται για την ποιητική διάθεση και τα απαλά χρώματα. Σε διαφορετικό ύφος, με περισσότερα ρεαλιστικά στοιχεία, τα τοπία του Βαλεντίν Σανζ Κάρτα, τα οποία, δημιουργημένα εκ του φυσικού, χαρακτηρίζονται από δύναμη και έμφαση στη δομή.

Το μεγαλύτερο μέρος της έκθεσης καταλαμβάνει η γενιά των ζωγράφων της «μεταβατικής περιόδου», η οποία αναπτύσσει το μεγαλύτερο μέρος της δημιουργίας της στον 20ό αιώνα. Οι καλλιτέχνες αυτοί, απόφοιτοι της «Σχολής Καλών Τεχνών Σαν Αλεχάντρο» της Αβάνας, συνέχισαν τις σπουδές τους στην Ευρώπη.

«Από αυτόν τον πυρήνα των ζωγράφων», αναφέρει η Ολγα Λόπες Νούνιες, «ενισχύεται η Σχολή με καθηγητές που συνεχίζουν να διδάσκουν μέχρι σήμερα τις νέες γενιές». Ανάμεσά τους, ο Λεοπόλδο Ρομανιάχ, που, εκτός από τη διδασκαλία, παράγει και ένα πλούσιο και ποιοτικό καλλιτεχνικό έργο, στο οποίο κυριαρχεί το φως. Οι καλλιτέχνες αυτής της γενιάς ενσωματώνουν στις θαλασσογραφίες τους την ανθρώπινη φιγούρα - ψαράδες, κολυμβητές να παίζουν στην παραλία τις ζεστές μέρες του καλοκαιριού κ.ά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, οι παρουσιαζόμενοι πίνακες του Αντόνιο Ροντρίγκεζ Μορέι.

Ανάμεσα στα 1927 και 1938 εμφανίζεται στην Κούβα η μοντέρνα τέχνη. «Τότε», μας λέει η Ολγα Λόπες Νούνιες, «ξεκινούν οι πρώτες εκθέσεις μοντέρνας τέχνης, έξω από το πλαίσιο της Σχολής. Είναι καλλιτέχνες, απόφοιτοι της Σχολής, οι οποίοι θέλησαν να βγουν από τα στερεότυπα και να ακολουθήσουν τη μοντέρνα τέχνη. "Θέλουμε να εκφράσουμε την εποχή μας με διαφορετικό τρόπο", έλεγαν. Στα χρόνια αυτά, η κουβανική αισθητική αναπτύσσει νέες καλλιτεχνικές τάσεις, όπου κυριαρχεί η ελευθερία της φόρμας και των χρωμάτων, χωρίς να προσαρμόζεται σε μία αντικειμενική πραγματικότητα».

Ο Πέδρο Πάμπλο Ολιβα, στο έργο του «Αμαρτωλός ψαράς», δημιουργεί ένα μαγικό κόσμο, πλημμυρισμένο από φανταστικά στοιχεία, όπου ο άνθρωπος είναι πάντα στο κέντρο της ποιητικής του εικόνας, ενώ η Κονσουέλα Καστανιέδα φιλοτεχνεί τους «Καρχαρίες», «παντρεύοντας» τη ζωγραφική με νέα υλικά. Ο Κούντο Βερμούδεζ στο έργο του «Εσωτερικό με νεκρή φύση και καθιστή γυναίκα» χρησιμοποιεί θαλασσινά στοιχεία μέσα σε μία κυριαρχία κόκκινου χρώματος, ενώ ο Μαριάνο Ροντρίγκεζ, στις «Βάρκες», χρησιμοποιεί απλές φόρμες και ήπια χρώματα.

Γύρω στα 1950, η αφηρημένη τέχνη περνά και στην Κούβα, όπου καλλιεργούνται ταυτόχρονα τόσο η παραστατική τέχνη, όσο και ο αφηρημένος εξπρεσιονισμός. Μέλος μιας ομάδας δέκα ζωγράφων, όλοι παραστατικοί, είναι ο Λουίς Μαρτίνεζ Πέδρο, ο οποίος παρουσιάζει δύο έργα από τις ενότητες: «Τα σύμβολα της θάλασσας» και «Χωρικά ύδατα». Από τις τάσεις που αναγνωρίζονται στη σύγχρονη κουβανέζικη τέχνη, σημειώνουμε ακόμη το φωτορεαλισμό, ο οποίος συγκεντρώνει το ενδιαφέρον αρκετών νέων ζωγράφων.

Τέλος, από τους σημαντικότερους - παγκοσμίως γνωστός - εκπροσώπους της κουβανέζικης τέχνης του 20ού αιώνα είναι ο Γουιφρέδο Λαμ (1902 - 1982). Ενα ιδιαίτερο μοναδικό ύφος χαρακτηρίζει τη δημιουργία του και τους τομείς της εικαστικής ενασχόλησής του: ζωγραφική, γλυπτική, κεραμική.

«Η τωρινή έκθεση», καταλήγει η Ολγα Λόπες Νούνιες, «παρουσιάζει τις διαφορετικές περιόδους της ιστορίας των πλαστικών τεχνών της Κούβας με θέμα τη θάλασσα... Πάντα εντυπωσιακή από την ακτή του ατέλειωτου θαλάσσιου ορίζοντα, του μεταβλητού γαλάζιου των νερών της και τη διαφάνεια του ουρανού, υπήρξε το μοτίβο σιωπηλής εκδήλωσης σεβασμού των καλλιτεχνών όλων των εποχών». Σημειώνουμε ότι η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 4/5. Ωρες λειτουργίας: 10 π.μ.-1 μ.μ. και 5-9 μ.μ. Κυριακή: 10 π.μ.-2 μ.μ. Δευτέρα κλειστά.

Η έκθεση «Η Κούβα και η θάλασσα» συμπίπτει με τα 95 χρόνια ζωής και προσφοράς του Εθνικού Μουσείου Καλών Τεχνών Αβάνας. Ενα σημαντικό πολιτιστικό ίδρυμα που ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1913, συγκεντρώνοντας μικρές δωρεές από ιδιώτες και συλλόγους. Καθοριστικό ρόλο στην πορεία του έπαιξε ο Κουβανός ζωγράφος, Αντόνιο Ροντρίγκεζ Μορέι (1874 - 1967), ο οποίος ταύτισε τη ζωή του με τη ζωή του Μουσείου. Από το 1914, που ανέλαβε τη διεύθυνσή του, έως το θάνατό του το 1967, δούλεψε σκληρά για να εμπλουτιστούν οι συλλογές του Μουσείου και να ξεπεραστούν οι δυσκολίες που αντιμετώπιζε το ίδρυμα. Μέχρι την Επανάσταση, στο Μουσείο φιλοξενούνταν διάφορα έργα. Ηταν ένα γενικό Μουσείο, με περιορισμένο εκθεσιακό χώρο.

Σταθμός στη λειτουργία του, το 1959 και η Κουβανική Επανάσταση. Συλλογές, που ανήκαν σε ιδιώτες, πέρασαν στο κράτος και δόθηκαν στο ίδρυμα, αυξάνοντας σημαντικά τον αριθμό των εκθεμάτων. Παράλληλα, έγινε ριζική ανακαίνιση των αιθουσών και του χώρου του. Μέλημα της επαναστατικής κυβέρνησης του Κάστρο ήταν η ανάδειξη αυτών των πολιτιστικών θησαυρών και το αγκάλιασμά τους από το λαό. Για το λόγο αυτό, το Μουσείο συγκέντρωσε τις συλλογές που αφορούσαν μόνο στις πλαστικές τέχνες (ζωγραφική, γλυπτική, χαρακτική) και για την καλύτερη παρουσίαση των εκθεμάτων, παραχωρήθηκε από το κράτος ένα ακόμη κτίριο, στο οποίο φιλοξενήθηκε η κουβανέζικη τέχνη, συμπεριλαμβάνοντας τα τμήματα: «Τέχνη στην περίοδο της αποικιοκρατίας» (16ος - 19ος αιώνας), «Μεταβατική περίοδος» (1894 - 1927), «Μοντέρνα τέχνη» (1927 - 1960) και «Σύγχρονη τέχνη» (από το 1960 μέχρι σήμερα).

Στο Εθνικό Μουσείο Καλών Τεχνών της Αβάνας, παρουσιάζονται έργα από την αρχαιότητα, την Ασιατική τέχνη, την Αγγλική τέχνη, την Ιταλική, την Ισπανική, τη Γαλλική, την Ολλανδική, τη Γερμανική, την τέχνη των λαών της Λατινικής Αμερικής κ.ά. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η συλλογή της αρχαιότητας. Τα έργα προέρχονται από δωρεές, ή ανήκουν σε συλλογές που περιήλθαν στο κράτος μετά την επανάσταση. Οπως μας λέει η Ολγα Λόπες Νούνιες «η αρχαία αιγυπτιακή τέχνη εκπροσωπείται μέσα από ιδιαίτερα σημαντικά εκθέματα (πορτρέτα φαγιούμ, γλυπτά, μία σαρκοφάγος κ.ά.). Η αρχαία ελληνική, περιλαμβάνει πολυάριθμα αγγεία (μελανόμορφα - ερυθρόμορφα, ληκύθους, αμφορείς, επιτύμβιες στήλες, κυκλαδικά ειδώλια, έργα γλυπτικής κ.ά.). Ενα μεγάλο κομμάτι αυτής της συλλογής προέρχεται από τον κόμη Τζοακίν Γκουμά (1909 - 1980), ο οποίος δώρισε στο κράτος και στο Μουσείο έργα που συγκέντρωνε από τα ταξίδια του στο εξωτερικό. Πίστευε ότι τα έργα τέχνης δεν πρέπει να είναι κλεισμένα σε ιδιωτικές συλλογές, αλλά να είναι προσιτά από το λαό. Επίσης, ένα από τα σημαντικότερα κομμάτια των συλλογών του Μουσείου, είναι τα έργα του Ισπανού ζωγράφου Σορόγια».

Στο κτίριο, όπου εκτίθεται η κουβανέζικη τέχνη, περιλαμβάνονται έργα ζωγραφικής, χαρακτικής, γλυπτικής και σχέδια. Η ζωγραφική ξεκινά στην Κούβα από τον 18ο αιώνα. Οπως επισημαίνει η Ολγα Λόπες Νούνιες: «Από τους αυτόχθονες δεν έχουμε ιδιαίτερα δείγματα. Με τη συγκέντρωση αυτού του υλικού ασχολείται το Εθνογραφικό Μουσείο. Τον 18ο αιώνα, οι επιρροές που δέχεται η Κούβα προέρχονται από την Ευρώπη, λόγω, κυρίως, των αποικιοκρατών. Ομως, οι επιρροές αυτές κάτω από το φως και το χρώμα τού εδώ τοπίου, διαλύονται, δεν παραμένουν τόσο έντονες. Οι καλλιτέχνες αποκτούν το δικό τους, ιδιαίτερο ύφος».

Με την Επανάσταση του 1959 και την οικοδόμηση του σοσιαλισμού, μια νέα σελίδα ανοίχτηκε για το Εθνικό Μουσείο Καλών Τεχνών της Αβάνας. Παρά το εμπάργκο και τις τεράστιες δυσκολίες που αυτό δημιούργησε και δημιουργεί στο λαό της Κούβας, το Μουσείο επιχορηγείται με ένα σημαντικό κονδύλι από τον κρατικό προϋπολογισμό, για την ανάπτυξή του και την πολύμορφη δραστηριότητά του. Εκτός από την παρουσίαση των μόνιμων συλλογών του, στο πρόγραμμά του περιλαμβάνονται περιοδικές εκθέσεις, αλλά και πολλές εκδηλώσεις για το κοινό. Στις περιοδικές εκθέσεις παρουσιάζονται έργα από το ντεπό του Μουσείου, είτε σαν ενότητες (θεματολογικές, χρονολογικές κ.ά.), είτε σαν ατομικές παρουσιάσεις μεμονωμένων καλλιτεχνών.

Το Μουσείο αποτελεί ένα ζωντανό κύτταρο πολιτισμού, που αγκαλιάζει το λαό της Κούβας. «Ο κόσμος είναι αυτός που παίζει τον καθοριστικό ρόλο για τις περιοδικές εκθέσεις, τις μόνιμες συλλογές, το στήσιμο των εκθέσεων... Είναι το κριτήριο για τις επιλογές μας», μας λέει η Ολγα Λόπες Νούνιες. «Υπάρχει πολύ καλή σχέση. Στόχος μας είναι να μπει ο κόσμος μέσα στα μουσεία. Να έχει πρόσβαση σ' αυτά. Να τα αγαπήσει. Για το λόγο αυτό διοργανώνουμε πολλά εκπαιδευτικά προγράμματα που απευθύνονται σε παιδιά, ενώ στο αμφιθέατρο του Μουσείου γίνονται καθημερινά πολιτιστικές δραστηριότητες: θεατρικές παραστάσεις, κινηματογραφικές ταινίες, συναυλίες κ.ά.».