ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΗ «ΡΙΖΟΧΑΡΤΟ»

ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΗ «ΡΙΖΟΧΑΡΤΟ»

Φρανκ Σέτσινγκ: «Το Σμήνος»

Εκδόσεις «Καστανιώτης»

Το ογκώδες μυθιστόρημα «Το Σμήνος», του Γερμανού συγγραφέα Φρανκ Σέτσινγκ, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Καστανιώτης» ανήκει στα ευπώλητα των τελευταίων εκδοτικών περιόδων. Το βιβλίο χαρακτηρίστηκε ως «οικολογικό θρίλερ» και κινείται στο χώρο της επιστημονικής φαντασίας. Περίεργα ατυχήματα αρχίζουν να συμβαίνουν σε ολόκληρο τον πλανήτη, που όλα τους σχετίζονται με την αφύσικη συμπεριφορά θαλάσσιων έμβιων όντων - από τις γιγαντιαίες φάλαινες μέχρι τα μικροσκοπικά σκουλήκια που τρέφονται με τον πάγο μεθανίου που συνδέει τα χαλαρά πετρώματα των υφαλοκρηπίδων. Αυτά τα τελευταία θα προκαλέσουν μία χολιγουντιανού τύπου καταστροφή, γκρεμίζοντας τη νορβηγική υφαλοκρηπίδα και προκαλώντας ένα τσουνάμι που θα κατακλύσει ολόκληρη σχεδόν τη Βορειοδυτική Ευρώπη, μέχρι και την Ισλανδία.

Μία ομάδα επιστημόνων (ανάμεσά τους ένας εστέτ Νορβηγός θαλάσσιος βιολόγος του οποίου η φυσιογνωμία παραπέμπει στο Μαξιμίλιαν Σελ), ένας ασυμφιλίωτος με το φτωχικό παρελθόν του εσκιμώος ειδικός στις φάλαινες, μία αντισυμβατική δημοσιογράφος, μία ερευνήτρια εξωγήινων μορφών ύπαρξης και άλλοι πολλοί, θα συναντηθούν στον ορεινό Καναδά και θα προσπαθήσουν να λύσουν το μυστήριο και το πρόβλημα. Την καθοδήγηση της ομάδας έχει αναλάβει η κυβέρνηση των ΗΠΑ, εκμαιεύοντας την αντίστοιχη απόφαση από τα όργανα του ΟΗΕ. Επικεφαλής τίθεται μία φιλόδοξη στρατηγός, αμερικανοκινεζικής (!) καταγωγής, η οποία θυμίζει εξαιρετικά την Κοντολίζα Ράις.

Οι επιστήμονες ανακαλύπτουν ότι οι συμφορές προέρχονται από μία συλλογική οντότητα με πρωτόγονα βιολογικά χαρακτηριστικά, αλλά υψηλής νοημοσύνης, που ζει στα βάθη της θάλασσας και που θέλει να προειδοποιήσει ή και να εκδικηθεί το ανθρώπινο γένος για την καταστροφή του περιβάλλοντος. Οι Αμερικανοί θέλουν την εξόντωση της οντότητας (των «Υρρ») πιστεύοντας ότι μία τέτοια πράξη θα εδραιώσει περαιτέρω την κυριαρχία τους στον πλανήτη. Οι επιστήμονες, αντίθετα, προωθούν τη συνεννόηση μαζί τους. Η σύγκρουση θα οδηγήσει σε γενικευμένη σφαγή μεταξύ των μεν και των δε, αλλά και στην τελική συνεννόηση με την οντότητα και στην ανακωχή του ανθρώπινου είδους μαζί της.

Το βιβλίο διαβάζεται γρήγορα και ευχάριστα. Στις αρετές της καθ' ημάς μεταφοράς του θα πρέπει να συμπεριλάβουμε και την πολύ καλή μετάφραση. Επίσης, θα μπορούσαμε να δεχτούμε τις καλές προθέσεις και την οικολογική ευαισθησία του συγγραφέα. Ωστόσο, παρουσιάζει ουσιαστικά προβλήματα και στη μορφή και στο περιεχόμενο. Κατ` αρχήν, δεν είναι ακριβώς λογοτέχνημα: οι χαρακτήρες είναι καρικατούρες και το σύνολο δίνει την εντύπωση που δίνει μια καλή ταινία καταστροφής, με εντυπωσιακά εφέ αλλά χωρίς ουσιαστικό περιεχόμενο. Ο συγγραφέας (πιθανότατα, όπως ο ίδιος αφήνει να εννοηθεί, μιμούμενος τον Ιούλιο Βερν) παραθέτει τις επιστημονικές του γνώσεις με κάθε λεπτομέρεια, χαλαρώνοντας την πλοκή και υπονομεύοντας το καθ' εαυτό λογοτεχνικό ύφος του κειμένου. Το τέλος είναι απόλυτα προβλέψιμο: οι κακοί τιμωρούνται, ορισμένοι από τους καλούς θυσιάζονται, ενώ άλλοι (ο εσκιμώος) συμφιλιώνονται με την παράδοσή τους και συναντούν τον έρωτα.

Η ιδεολογική και φιλοσοφική διάσταση του έργου είναι αρκετά προβληματική. Η πολιτική του πλατφόρμα αποτυπώνει ένα μέρος μόνο της παγκόσμιας πραγματικότητας. Οι Αμερικάνοι είναι οι «κακοί» - κανείς δε θα μπορούσε να διαφωνήσει με αυτό - αλλά τι να πει κανείς για την «αθώα» παρουσίαση των ευγενικών, καλλιεργημένων, επιστημόνων Ευρωπαίων; Για την καταστροφή του περιβάλλοντος ευθύνεται «γενικά» το ανθρώπινο είδος και όχι το συγκεκριμένο οικονομικό - κοινωνικό σύστημα, ο καπιταλισμός, ο οποίος καταστρέφει παραγωγικές δυνάμεις (τον άνθρωπο και τη φύση) για να μεγιστοποιήσει τα κέρδη του. Τέλος, αλλά όχι λιγότερο σημαντικό: ο συγγραφέας θεωρεί ότι η ανωτερότητα του ανθρώπινου είδους είναι επινόηση των θρησκειών και των θεολόγων. Αυτό είναι εν μέρει μόνο αλήθεια, δεδομένης της αντίληψης περί δημιουργίας του ανθρώπου από το θεό «κατ' εικόνα και καθ' ομοίωση». Ωστόσο, μιλώντας με υλικούς και επιστημονικούς όρους, θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι ο άνθρωπος βρίσκεται όντως στην υψηλότερη βαθμίδα της βιολογικής εξέλιξης, αλλά και ότι η ανωτερότητά του έγκειται στη δυνατότητά του να εργάζεται, να συγκροτεί κοινωνίες, να δρα συλλογικά, να παρεμβαίνει συνειδητά στις νομοτέλειες. Το γεγονός ότι όλα τα όντα είναι «νόμιμοι» και «απαραίτητοι» κάτοικοι του πλανήτη δε μεταβάλλει αυτή τη βασική παραδοχή, την οποία φαίνεται να αμφισβητεί ο Σέτσινγκ, κινούμενος όχι από προοδευτική βάση, αλλά από μία μάλλον ιδεαλιστική αντίληψη που να δέχεται το ισόκυρο των αληθειών και των πραγματικοτήτων.

Δώρα Μόσχου

«ΑΘΑΝΑΣΙΑ»

Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις

Στίχοι: Νίκος Γκάτσος

Τραγουδούν: Μανώλης Μητσιάς, Δήμητρα Γαλάνη

Παράξενη Πρωτομαγιά

μ' αγκάθια πλέκουν σήμερα στεφάνια

ήρθ' ο καιρός του έχε γεια

τι να την κάνεις πια την περηφάνια.

Στα δυο σου μάτια τα χρυσαφιά

σκοτάδι πέφτει και συννεφιά

ποιες μπόρες φέρνεις

και ποιες βροχές

σε κουρασμένες νεκρές ψυχές;

Παράξενη Πρωτομαγιά

ο ήλιος καίει το πέλαγο στη δύση

μα της καρδιάς την πυρκαγιά

πού θα βρεθεί ποτάμι να τη σβήσει.

FULL METAL JACKET (1987)

Σκηνοθεσία: Στάνλεϊ Κιούμπρικ. Σενάριο: Στάνλεϊ Κιούμπρικ, Μάικλ Χερ, Γκούσταφ Χάσφορντ

Το FULL METAL JACKET βασίζεται στο βιβλίο του Γκούσταφ Χάσφορντ THE SHORT TIMERS (1979). Ο συγγραφέας χρησιμοποίησε τις προσωπικές του εμπειρίες για να γράψει το βιβλίο αυτό, μια και ο ίδιος, όπως και ο ήρωας της ταινίας, κατατάχτηκε στους πεζοναύτες το 1967 και υπηρέτησε ως πολεμικός ανταποκριτής κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Βιετνάμ.

Το φιλμ στην ουσία χωρίζεται σε δύο «πράξεις». Η πρώτη, εκτυλίσσεται στις ΗΠΑ και παρακολουθεί τη φάση της βασικής εκπαίδευσης των νεοσύλλεκτων. Ενας από αυτούς είναι ο στρατιώτης Τζόκερ (Μάθιου Μοντίν), το κεντρικό πρόσωπο και αφηγητής της ταινίας. Στο στρατόπεδο, εκπαιδευτής είναι ο λοχίας Χάρτμαν (Ρ. Λι Ερμι - σε έναν από τους πλέον εμβληματικούς ρόλους στην ιστορία του σινεμά), ο οποίος και αναλαμβάνει να κάνει τον βίο αβίωτο στους νεαρούς φαντάρους. Ο εκπαιδευτής μέσα από μια σειρά εξαντλητικών, σωματικά και ψυχολογικά, ασκήσεων, γυμνασίων, καψωνιών, προσβολών και ταπεινώσεων, συνθλίβει την προσωπικότητά τους, αποστερεί την ατομικότητά τους και τους μετατρέπει σε δολοφονικές πολεμικές μηχανές. Το πρώτο μέρος της ταινίας τελειώνει και οι νεοσύλλεκτοι στέλνονται στο Βιετνάμ. Ο - κινηματογραφικός - ρεαλισμός του κέντρου εκπαίδευσης δίνει τη θέση του σε μια πιο τεχνητή και εμφανώς κατασκευασμένη ατμόσφαιρα. Ο πόλεμος, οι σκηνές της μάχης, η κινηματογράφηση του θανάτου είναι σαφώς πιο λυρική σαν κινηματογραφική παρουσίαση. Ο Κιούμπρικ, όμως, κρατάει σε απόσταση τυχόν συναισθηματικές εξάρσεις, αυτό που δείχνει πρωτίστως είναι ο παραλογισμός του πολέμου και η αλλοίωση της ανθρώπινης προσωπικότητας. Η οπτική του είναι κριτική ως προς το θέμα του. Δε μας αφηγείται την «περιπέτεια» ενός φαντάρου που πήγε στον πόλεμο, αντιθέτως παρουσιάζει μια ευρύτερη ιδεολογική σύγκρουση.

Το FULL METAL JACKET, είναι ένα πολύ δυνατό και σε ορισμένες περιπτώσεις προκλητικό φιλμ που αξίζει να δει κάποιος σε συνθήκες κινηματογραφικής αίθουσας. Αισθητικά άρτιο χωρίς να γίνεται βαρύ ή πολύ «κουλτουριάρικο», προσφέρει συγκινήσεις και οπτική απόλαυση.

Μάριος Βαλάσης