Δεν είναι λίγοι εκείνοι που υποστηρίζουν πως το σοβιετικό κράτος προχώρησε σε εκτοπίσεις ολόκληρων εθνών για να μπορέσει να περιορίσει τη δράση των «ανεπιθύμητων» εθνών. Η κριτική που ασκείται, που πατά στην «εποποιία» των λεγόμενων «εγκλημάτων του Στάλιν», δεν παίρνει υπόψη της τις πολύ συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες, που έγιναν αυτές οι εκτοπίσεις και μάλιστα παρουσιάζονται ως «συλλογική τιμωρία» των συγκεκριμένων εθνών από το σοβιετικό καθεστώς ή τον Στάλιν.

Θα επιδιώξουμε με δύο χαρακτηριστικά και πολύ γνωστά παραδείγματα να δείξουμε πως τα πράγματα δεν είναι καθόλου έτσι όπως τα παρουσιάζει η αντικομμουνιστική προπαγάνδα.

Για να απαντήσουμε στο ερώτημα πώς φτάσαμε στη μαζική εκτόπιση των Τσετσένων είναι ανάγκη να ρίξουμε μια ματιά στην όλη εξέλιξη της σύγχρονης ιστορίας τους, τουλάχιστον μετά την Επανάσταση του Οχτώβρη. Κι αυτό γιατί η εγκαθίδρυση της σοβιετικής εξουσίας στην Τσετσενία πέρασε μέσα από τη φωτιά και το σίδερο των ταξικών συγκρούσεων.

Εδώ πρέπει εξαρχής να τονίσουμε πως δεν έχουν καθόλου δίκιο όσοι ταυτίζουν τις εξεγέρσεις των Τσετσένων, που έγιναν πριν την Επανάσταση ενάντια στο ρωσικό τσαρισμό, με τον αγώνα που γινόταν στα πρώτα χρόνια του σοσιαλισμού και στη συνέχεια μετά την αντεπανάσταση του 1991, για να μας πουν τελικά ότι «πάνω από 200 χρόνια διαρκεί ο αγώνας των Τσετσένων κατά των Ρώσων»¹. Πρόκειται για συγκρούσεις με παντελώς διαφορετικό ταξικό χαρακτήρα. Οποιος έχει στοιχειώδεις γνώσεις Ιστορίας και διάθεση για αντικειμενική εξέταση των γεγονότων, μπορεί εύκολα να καταλάβει ότι τέτοιες χοντροκομμένες γενικεύσεις είναι απαράδεκτες.

Το φθινόπωρο του 1917 οι μπολσεβίκοι, με επικεφαλής τον Ν. Ανίσιμοφ, κατάκτησαν την πλειοψηφία στο Σοβιέτ του Γκρόζνι, ενώ με το μέρος της Οχτωβριανής Επανάστασης πέρασε και το στρατιωτικό τμήμα που έδρευε στην πρωτεύουσα της περιοχής, το Γκρόζνι. Στις 26.10.1917 στην πόλη ανακηρύχτηκε η σοβιετική εξουσία. Στην «αντίπαλη όχθη» τις δυνάμεις της αντεπανάστασης καθοδηγούσαν ο Ρώσος, κοζάκος αξιωματικός των «λευκών» Μ. Καραούλοφ και ο Τσετσένος επιχειρηματίας, ιδιοκτήτης πετρελαιοπηγών και διυλιστηρίων Α. Τσερμόεφ. Η εμφύλια σύγκρουση κράτησε 3 χρόνια, έως το 1920, όταν τελικά κατατροπώθηκε το κίνημα της αντεπανάστασης. Το προλεταριάτο της εποχής διεξήγαγε από κοινού αυτόν τον ένοπλο αγώνα, όπως μαρτυρά και το κοινό άγαλμα στην πλατεία του Γκρόζνι, όπου βρίσκονται οι μορφές του Τσετσένου Α. Σερίποφ, του Ρώσου Ν. Γκικάλο, του Ινγκουσέτιου Γ. Αχρίεφ, που πολέμησαν μαζί.

Στις 17.11.1920 ιδρύθηκε η Ορεινή Αυτόνομη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία (ΑΣΣΔ), στην οποία εντάχθηκε και η περιοχή της Τσετσενίας. Στις 30.11.1922 από την Ορεινή ΑΣΣΔ βγήκε η περιοχή της Τσετσενίας που ανακηρύχτηκε αυτόνομη περιοχή της Ρωσικής Σοβιετικής Ομοσπονδιακής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας. Στις 15.1.1934 οι αυτόνομες περιοχές της Ινγκουσετίας και της Τσετσενίας ενώθηκαν σε κοινή Αυτόνομη Περιοχή, που στις 5.12.1936 μετεξελίχθηκε σε Αυτόνομη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Ινγκουσετίας-Τσετσενίας.

Μετά τη νίκη της Επανάστασης, η αντεπανάσταση δεν παραιτήθηκε και δεν έμεινε με σταυρωμένα τα χέρια. Αντιτάχθηκε με κάθε μέσο στην οικονομική ανάπτυξη, στην πολιτική και πολιτιστική ανύψωση του πληθυσμού της περιοχής. Είναι χαρακτηριστικό πως πριν την Επανάσταση μορφωμένο ήταν το 0,8% του πληθυσμού. Το 1925 εμφανίστηκε ο γραπτός λόγος στα τσετσενικά και έως το 1940 το 85% του πληθυσμού ήξερε να διαβάζει.

Η οικονομία στηρίχτηκε τόσο στην εθνικοποίηση και εκμετάλλευση των ενεργειακών πηγών (πετρελαίου), όσο και στην κολεκτιβοποίηση των αγροτικών νοικοκυριών. Εννοείται πως και τα δύο συνάντησαν τη σκληρή αντίσταση στοιχείων της αντεπανάστασης. Η Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια γράφει: «Το 1939, 73.744 νοικοκυριά (το 96%) είχαν ενωθεί σε 472 κολχόζ. Οι επιτυχίες στον τομέα της αγροτικής οικονομίας επιτεύχθηκαν σε συνθήκες πάλης με τους κουλάκους και τους μουλάδες, που χρησιμοποίησαν ενάντια στην κολεκτιβοποίηση τα κατάλοιπα του πατριαρχικού συστήματος και της θρησκευτικής πίστης»².

Να, όμως, πώς είχαν τα πράγματα στη λιγότερο διπλωματική γλώσσα: Σε όλη την περίοδο πριν τον πόλεμο, στην περιοχή δρούσαν διάφορες συμμορίες, αποτελούμενες κυρίως από κουλάκους, που με την κολεκτιβοποίηση έχασαν την περιουσία τους και πέρασαν στην παρανομία. Τα σοβιετικά όργανα ασφαλείας υπολόγιζαν το 1937 πως στην περιοχή δρούσαν περίπου 80 τέτοιες ένοπλες συμμορίες, που ζούσαν από τις ληστείες και το πλιάτσικο του πληθυσμού και της σοσιαλιστικής ιδιοκτησίας. Το 1939 οι σοβιετικές αρχές ασφαλείας πραγματοποίησαν μεγάλη επιχείρηση εκκαθάρισης της περιοχής από τις συμμορίες και θεωρήθηκε πως έβαλαν τέλος σ' αυτό το φαινόμενο, συλλαμβάνοντας 1.032 άτομα (εκ των οποίων οι 746 ήταν καταζητούμενοι κουλάκοι), κατάσχοντας 5 πολυβόλα, 21 χειροβομβίδες, 8.175 τουφέκια, 3.513 άλλου είδους όπλα³.

Στα χρόνια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, το φθινόπωρο του 1942, τμήμα της περιοχής του Βόρειου Καυκάσου (και της Τσετσενίας) έπεσε στα χέρια των Γερμανών ναζί, που έφτασαν έξω από την πρωτεύουσα της Τσετσενίας, Γκρόζνι. Τα ναζιστικά στρατεύματα απωθήθηκαν από τον Κόκκινο Στρατό το Γενάρη του 1943.

Ηδη από τις 28 του Γενάρη του 1942 είχε ιδρυθεί φιλο-ναζιστική οργάνωση με τον τίτλο «Ειδικό Κόμμα Καυκασιανών Αδελφών» (ΕΚΚΑ). Το ΕΚΚΑ προσπαθούσε να ενώσει όλα τα έθνη του Καυκάσου ενάντια στην ΕΣΣΔ. Στους βασικούς του στόχους ανέφερε: «α) Να ενώσει όλες τις αντισοβιετικές οργανώσεις και ομάδες σε ένα ενιαίο αδελφικό κόμμα, το ΕΚΚΑ, και να αναπτυχθεί αυτό το κόμμα σε όλον τον Καύκασο, β) να εξασφαλιστεί η πλήρης αποδιοργάνωση των μετόπισθεν, των καταλοίπων της σοβιετικής κατοχής στον Καύκασο, ο πιο γρήγορος θάνατος του μπολσεβικισμού στον Καύκασο, βοηθώντας την ήττα της Ρωσίας στον πόλεμο με τη Γερμανία, γ) Να δημιουργηθεί στον Καύκασο η αδελφική Ομοσπονδιακή Δημοκρατία των κρατών των αδελφών λαών του Καυκάσου, με την άδεια της Γερμανικής Αυτοκρατορίας (...)»⁴.

Το φιλο-ναζιστικό αυτό κίνημα απέκτησε μαζική βάση, ειδικά στις περιοχές της Τσετσενίας και της Ινγκουσετίας, στηριζόμενο στα πιο καθυστερημένα στρώματα και στις δυνάμεις της αντεπανάστασης που αναθάρρησαν, βλέποντας τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε η σοβιετική εξουσία από την επίθεση των χιτλερικών. Υπολογίζεται πως τα ένοπλα μέλη του ΕΚΚΑ έφτασαν τα 5.000, στα μέσα του 1943, όταν η σοβιετική εξουσία πήρε την απόφαση της μαζικής εκτόπισης των Τσετσένων στο εσωτερικό της ΕΣΣΔ και διάλυσης της ΑΣΣΔ της Ινγκουσετίας-Τσετσενίας, ώστε οι σοβιετικές Ενοπλες Δυνάμεις να μη βρίσκονται εγκλωβισμένες μεταξύ δύο πυρών. Από την εκτόπιση εξαιρέθηκαν όλοι οι Τσετσένοι που είχαν παντρευτεί με εκπροσώπους άλλων λαών της ΕΣΣΔ.

Πρέπει επίσης εδώ να σημειωθεί πως δεν τους εκτόπισαν στη γυμνή στέπα, αλλά σε κανονικά κατοικημένη περιοχή στο εσωτερικό της χώρας, όπου οι εκτοπισμένοι Τσετσένοι έβρισκαν στο νέο τόπο εργασία, τα παιδιά τους πήγαιναν σε σχολεία και σε παιδικούς σταθμούς.

Αξίζει εδώ να συγκρίνει κανείς αυτή την κατάσταση των Τσετσένων με την ανάλογη επιχείρηση που πραγματοποίησε το «δημοκρατικό παράδειγμα», η κυβέρνηση των ΗΠΑ, κατά τη διάρκεια του πολέμου με την Ιαπωνία, για να δει κανείς τη διαφορά. Σε αντίθεση με τους Τσετσένους στην ΕΣΣΔ, οι Ιάπωνες στις ΗΠΑ ούτε εξεγέρθηκαν ούτε πέρασαν στην παρανομία. Παρ' όλα αυτά πάνω από 100.000 Αμερικανοί ιαπωνικής καταγωγής κλείστηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπου και κρατήθηκαν έως το τέλος του πολέμου. Και αυτό τη στιγμή που σε όλη τη διάρκεια του πολέμου στο έδαφος των ΗΠΑ δεν πάτησε πόδι ξένου στρατιώτη⁵.

Ηδη, πριν από την 1.10.1948, είχε επιτραπεί σε 7.018 άτομα τσετσενικής καταγωγής να επιστρέψουν στην περιοχή τους, στο Βόρειο Καύκασο. Στις 9.1.1957, με απόφαση του Προεδρείου του Ανωτάτου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ επανιδρύεται η ΑΣΣΔ Τσετσενίας-Ινγκουσετίας και όσοι είχαν εκτοπιστεί επιστρέφουν στον τόπο καταγωγής τους.

Στα χρόνια που ακολούθησαν η περιοχή αναπτύχθηκε τόσο οικονομικά, όσο και πολιτιστικά. Κύρια στηρίγματα της οικονομίας της ήταν ο τομέας του πετρελαίου (εξόρυξη, διύλιση), αλλά και οι μηχανοκατασκευές, η επεξεργασία μετάλλου, η κατασκευή οικοδομικών υλικών και η βιομηχανία τροφίμων. Κατασκευάστηκαν επίσης 4 υδροηλεκτρικοί σταθμοί. Το 1991 η οικονομία της περιοχής είχε τη δυνατότητα εξόρυξης 4,2 εκατομμυρίων τόνων το χρόνο και διύλισης 18 εκατομμυρίων τόνων πετρελαίου. Ταυτόχρονα, από το έδαφός της περνούσαν σημαντικοί αγωγοί πετρελαίου από το Αζερμπαϊτζάν που κατέληγαν στη Μαύρη Θάλασσα. Υπήρχε αναπτυγμένη αγροτική οικονομία με περίπου 50 αγροτικούς συνεταιρισμούς (κολχόζ) και άλλες 100 κρατικές αγροτικές εταιρείες (σοβχόζ). Ενας λαός, που, όπως είπαμε, πριν την Επανάσταση ήταν στο σύνολό του αμόρφωτος, μορφώθηκε. Είναι χαρακτηριστικό πως το 1977 υπήρχαν στην Τσετσενία 466 μαζικές βιβλιοθήκες, 326 παιδικοί σταθμοί, 570 σχολεία, 41 τεχνικές σχολές, 2 ΑΕΙ.

Στα τελευταία χρόνια του σοσιαλισμού, όπως και σε άλλες περιοχές της ΕΣΣΔ και στην Τσετσενία αρχίζει να χρησιμοποιείται το «εθνικό ζήτημα» από τις δυνάμεις της αντεπανάστασης που στηρίζονται και από ιμπεριαλιστικούς μηχανισμούς για να αδυνατίσουν και να διαλύσουν την ΕΣΣΔ. Οπως θα δούμε στο τελευταίο μέρος, η Τσετσενία αξιοποιήθηκε και συνεχίζει να αξιοποιείται σήμερα στις ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις.

Αυτοί που αντιμετωπίζουν το ζήτημα αντι-ιστορικά και «αταξικά» ερμηνεύουν τις εξελίξεις ως αποτέλεσμα της «αιώνιας» σύγκρουσης, του «εθνικο-απελευθερωτικού αγώνα των Τσετσένων ενάντια στους Ρώσους». Αυτή είναι μια ταξική ερμηνεία από την αστική σκοπιά. Η αλήθεια όμως είναι ότι η Οχτωβριανή Επανάσταση έδωσε άλλο χαρακτήρα στις όποιες συγκρούσεις. Διεξήχθη ταξικός αγώνας ανάμεσα στις δυνάμεις του σοσιαλισμού και αυτές του καπιταλισμού και των υπολειμμάτων της φεουδαρχίας στην περιοχή. Μια μάχη που πήρε χαρακτήρα «ζωής ή θανάτου» κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, όταν το σοβιετικό κράτος προχώρησε στη μαζική εκτόπιση αυτού του έθνους από την περιοχή του Καυκάσου, εξαιτίας των σχεδιασμών που είχαν οι ναζί στην περιοχή.

Η περίπτωση των Τατάρων της Κριμαίας είναι μια άλλη ανάλογη περίπτωση. Οπως είναι γνωστό, κατά τη διάρκεια της προέλασης των ναζιστικών στρατευμάτων ο λαός της Κριμαίας προέβαλε σημαντική αντίσταση. Χαρακτηριστικά η ηρωική πολιορκία της Σεβαστούπολης, αυτής της ναυτικής βάσης της ΕΣΣΔ, κράτησε από τον Οκτώβρη του 1941 έως τον Ιούλη του 1942.

Κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής έδρασαν στην Κριμαία αντάρτικες σοβιετικές δυνάμεις, ενώ η σοβιετική αντεπίθεση το '43-'44 εξολόθρευσε 140 χιλιάδες άντρες των ναζί. Την ίδια ώρα είναι γνωστό πως χιλιάδες Τάταροι της Κριμαίας συνεργάστηκαν με τους ναζί και στις 18/5/1944 πραγματοποιήθηκε η εκτόπισή τους σε άλλες περιοχές της ΕΣΣΔ.

Πώς θα μπορούσε το σοβιετικό κράτος να περιορίσει τη ζημιά που προκάλεσε στη συγκεκριμένη εθνότητα η μαζική προδοσία χιλιάδων Τατάρων; Πώς θα εμπόδιζε το ξέσπασμα μιας νέας αιματοχυσίας, αυτή τη φορά κατά των Τατάρων, που αναπόφευκτα θα εκδηλωνόταν από τα δεκάδες άλλα έθνη που ζουν στην Κριμαία και βίωσαν τη ναζιστική κατοχή; Πώς θα απόφευγε την εκδήλωση μαζικής αυτοδικίας σε βάρος των Τατάρων;

Να τι δήλωσε για το ζήτημα ο Π. Σιμονιένκο, Α΄ Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚ Ουκρανίας:

«Τους Τατάρους της Κριμαίας, τους έσωσε ο Στάλιν, στέλνοντάς τους σε άλλο μέρος για να μη γίνει εμφύλιος στην Κριμαία. Είναι γνωστό πως δύο σοβιετικές μεραρχίες Τατάρων της Κριμαίας, 20 χιλιάδες άντρες, παραδόθηκαν στον εχθρό και πέρασαν στην υπηρεσία του Χίτλερ. Χρησιμοποιήθηκαν κατά του αντάρτικου και σε μαζικές δολοφονίες. Αυτοί οι δολοφόνοι έπρεπε να λογοδοτήσουν. Για να μην την πληρώσουν όμως όλοι οι Τάταροι της Κριμαίας έγινε αυτή η επιχείρηση εκτόπισής τους. Γύρισαν αργότερα, από εκεί που πήγαν, μορφωμένοι, επιστήμονες, στελέχη και διευθυντές επιχειρήσεων. Γιατί αυτό το θεωρείτε καταπάτηση των δικαιωμάτων τους; Ο Στάλιν απέτρεψε απλώς έναν εμφύλιο πόλεμο στην Κριμαία»⁶.

Οι εκτοπίσεις λοιπόν που έγιναν επί ΕΣΣΔ δεν έγιναν για να τιμωρηθούν από τους μπολσεβίκους κάποια «δύστροπα έθνη», αλλά για συγκεκριμένους λόγους, μέσα στις πολύ δύσκολες συνθήκες προετοιμασίας και διεξαγωγής μιας μεγάλης πολεμικής σύγκρουσης, όπως ήταν ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, κι επούλωσης στη συνέχεια των «πληγών» που αυτός άνοιξε. Δεν επρόκειτο για «επιχειρήσεις εξόντωσης» αυτών των εθνών, όπως τις παρουσιάζει ο αστικός Τύπος στις πιο αντικομμουνιστικές του εκδοχές, κάτι που φαίνεται από το γεγονός ότι καμία εθνότητα δεν εξολοθρεύτηκε, κατά τη διάρκεια αυτής της δοκιμασίας. Το αντίθετο μάλιστα! Ολες αυτές οι εθνότητες, που βρέθηκαν στο «μάτι του κυκλώνα» της σύγκρουσης του σοβιετικού συστήματος με τον ιμπεριαλισμό, μπόρεσαν όχι μόνο να διατηρηθούν, αλλά και να αυξηθούν, να μορφωθούν, να αναδειχτούν σε δημόσια κρατικά αξιώματα και βέβαια να διατηρήσουν τα εθνικά πολιτιστικά χαρακτηριστικά και τη γλώσσα τους. Κάτι που βέβαια δε θα γινόταν αν σκοπός του σοβιετικού συστήματος ήταν να εξαφανίσει αυτά τα «ντιδραστικά έθνη», όπως ισχυρίζονται οι αντικομμουνιστές ιστορικοί.

Είναι αλήθεια πως κατά τη διάρκεια αυτών των επιχειρήσεων εκτόπισης (που οι περισσότεροι ιστορικοί σημειώνουν την καλά οργανωμένη και μελετημένη διεξαγωγή της τόσο στην υλοποίηση όσο και στην πρόνοια για την εγκατάσταση), ταλαιπωρήθηκαν και άνθρωποι που δεν έφταιγαν και μάλιστα είχαν και προσωπική συμβολή στη μάχη με το φασισμό. Αυτή η εξέλιξη δεν έχει να κάνει με μια «συλλογική τιμωρία», όπως θέλουν να το παρουσιάσουν οι αντικομμουνιστές, αλλά με την προσπάθεια και φροντίδα του σοβιετικού κράτους να διαφυλάξει την ενότητα, τη συνοχή της συγκεκριμένης εθνότητας, τα πολιτιστικά της χαρακτηριστικά. Προσπάθεια που πέτυχε και καμία εθνότητα δε χάθηκε.

Βεβαίως, η λεγόμενη αποσταλινοποίηση, που επιχειρήθηκε στο 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ, με πρόσχημα την καταπολέμηση της «προσωπολατρίας», έδωσε τη δυνατότητα να ξεδιπλωθεί μια αχαλίνωτη εκστρατεία κατά της πολιτικής του σοβιετικού κράτους επί Στάλιν, ρίχνοντας δεκαετίες τώρα «λάσπη» σε πολλά ζητήματα, και σ' αυτό των εκτοπίσεων, που έγιναν λίγο πριν και κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Ζητήματα που οι αντικομμουνιστές προσπαθούν σήμερα να τα αξιοποιήσουν για να ξεκινήσουν μια νέα γιγαντιαία επιχείρηση ποινικοποίησης της κομμουνιστικής ιδεολογίας, όπως δείχνουν και οι προθέσεις της ΕΕ. Οχι τυχαία, αφού γνωρίζουν πως για να επιβάλουν τον ιδεολογικό τους «μονόδρομο» πρέπει να χτυπήσουν τα ΚΚ που δεν έχουν σκύψει το κεφάλι, που δεν έχουν απαρνηθεί το μαρξισμό-λενινισμό, που κρατούν συνεπή αντιιμπεριαλιστική στάση, που δεν αντιμετωπίζουν αφοριστικά το σοσιαλισμό που γνωρίσαμε.

Στην προσπάθειά τους αυτή έχουν «συνοδοιπόρο» την «ξεδοντιασμένη αριστερά», κόμματα σαν τον ΣΥΝ, που έχουν αποδεχτεί πλήρως όλα τα συκοφαντικά επιχειρήματα της αντισοσιαλιστικής καμπάνιας. Τέτοιες δυνάμεις αντιμετωπίζουν το σοσιαλισμό ως ιδεαλιστικό «παράδεισο», χωρίς προβλήματα, χωρίς συγκρούσεις, χωρίς βία και δεν μπορούν να «χωνέψουν» μια σειρά γεγονότα. Ο Λένιν έγραφε γι' αυτούς: «Οι "κοινωνικοί" παπάδες και οι οπορτουνιστές είναι πάντα έτοιμοι να ονειροπολήσουν ένα ειρηνικό σοσιαλισμό, αλλά διαφέρουν από τους επαναστάτες σοσιαλδημοκράτες, ακριβώς γιατί δε θέλουν να σκέπτονται και να συλλογίζονται τη σκληρή ταξική πάλη και τους ταξικούς πολέμους για την υπεράσπιση αυτού του θαυμάσιου μέλλοντος»⁷.

Παραπομπές

1. Η κρίση στην Τσετσενία.http://www.mesogios.gr/arxeio/2004/09/07/g03.htm. Πηγή: Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων.

2. Αυτόνομη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Τσετσενο-Ινγκουσετίας. Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια (στα ρωσικά).

3. Ι. Πιχάλοφ: «Τσετσενία. Η σταλινική λύση του εθνικού ζητήματος». http://www.communist.ru/lenta/?829.

4. B. Σμελιόφ: «Πιόνι στα χέρια της διεθνούς αντεπανάστασης. Για το ζήτημα της διαμόρφωσης μαρξιστικής θέσης για την Τσετσενία». http://communist.ru.cgi-bin/articl.cgi?id=0300shmelev0101.

5. Β. Σμελιόφ: «Πιόνι στα χέρια της διεθνούς αντεπανάστασης. Για το ζήτημα της διαμόρφωσης μαρξιστικής θέσης για την Τσετσενία». Http://communist.ru/cgi-bin/article.cgi?id=0300shmelev0101.

6. http://www.kpu.net.ua, 25/3/2008.

7. Β. Ι. Λένιν: «Το στρατιωτικό πρόγραμμα της Προλεταριακής Επανάστασης». Απαντα, τόμ. 30, σελ. 134.