Τα έντυπα στην Τουρκία δεν ευδοκιμούν εύκολα. Βιβλία και εφημερίδες συχνά κατάσχονται. Το επάγγελμα του δημοσιογράφου είναι άκρως επικίνδυνο. Και οι συγγραφείς συχνά γίνονται στόχος διώξεων. Ολα αυτά, όμως, είναι κατά κάποιο τρόπο φυσικά, για μια χώρα, όπου οι περιορισμοί στην ελευθερία της έκφρασης είναι συνταγματικά κατοχυρωμένοι και τα δικαστήρια καταδικάζουν τους ανθρώπους σε πολυετή φυλάκιση μόνο για αδικήματα γνώμης.

Το 1994 ήταν μια ιδιαίτερα σκληρή χρονιά για τα έντυπα της Τουρκίας και τους εργαζομένους σε αυτά. Σύμφωνα με τη σχετική απολογιστική έκθεση του Τουρκικού Συμβουλίου Τύπου, ένας δημοσιογράφος δολοφονήθηκε και δύο εξαφανίστηκαν. Εξι δέχτηκαν επιθέσεις και τραυματίστηκαν σοβαρά, ενώ 113 ακόμη συνάδελφοι τους συνελήφθησαν ή τραυματίστηκαν από την Αστυνομία. Τον ίδιο χρόνο, απαγορεύτηκε η κυκλοφορία 38 εκδόσεων, κυρίως της Αριστεράς, ενώ το Δικαστήριο Κρατικής Ασφάλειας αποφάσισε και πραγματοποίησε 172 κατασχέσεις ημερήσιων και περιοδικών εκδόσεων.

Δημοσιογραφικές εκατόμβες

Πρέπει να σημειωθεί, ωστόσο, ότι οι πίνακες και η έκθεση του Τουρκικού Συμβουλίου Τύπου δε θεωρούνται πλήρως ενημερωμένοι από τις οργανώσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της τουρκικής Αριστεράς, οι οποίες δίνουν άλλα στοιχεία. Σύμφωνα με τα τελευταία, οι διώξεις, ιδιαίτερα σε βάρος του αριστερού και κουρδικού Τύπου, έχουν ξεπεράσει κάθε όριο: Μέσα στο 1994 και τον πρώτο μήνα του 1995, οι τουρκικές αρχές απαγόρευσαν πάνω από 150 έντυπα, συνέλαβαν 74 δημοσιογράφους και έκαναν επιδρομές σε 36 γραφεία εφημερίδων και περιοδικών.

Μόνο με βάση τα στοιχεία για το Νοέμβρη 1994, που η ελληνική αποστολή κατάφερε να προμηθευτεί, η Αστυνομία πραγματοποίησε επιδρομές στα γραφεία των εφημερίδων "Ατιλίμ" και "Κιζιλμπαϊράκ" στα Αδανα, στα γραφεία του κουρδικού περιοδικού "Νεβρόζ" στο Ντιγιαρμπακίρ και τη Μαλάτια και στη "Μουτζάντελε" της Κωνσταντινούπολης και συνέλαβε 19 συνεργάτες τους.

Λίγες μέρες πριν τελειώσει ο Γενάρης, πέντε δημοσιογράφοι του αριστερού περιοδικού "Κουρτουλούς" εξαφανίστηκαν στην Κωνσταντινούπολη. Οι συνάδελφοι των Τουρκάν Μπαλαμπάν, Φεριντέ Αϊντάν Τσεϊλάν, Γιαργκιλί Γκιντέρ, Γκιουλσερέν Οζτούρκ και Μεχμέτ Γιλντίζ δήλωσαν ότι είναι βαθιά πεπεισμένοι πως τους κρατά η Αστυνομία, αλλά αρνείται τη σύλληψή τους. Ο άντρας της Γκιουλσερέν Οζτούρκ, Αχμέτ, είχε δολοφονηθεί λίγες μέρες πριν στα Αδανα από αστυνομικούς.

Ο πέλεκυς της "Δικαιοσύνης"

Οι δημοσιογράφοι, συγγραφείς και διανοούμενοι που βρίσκονται σήμερα στις τουρκικές φυλακές, καταδικασμένοι σε ολιγοετείς ή πολυετείς ποινές φυλάκισης, ξεπερνούν τους 125. Οι περισσότεροι φυλακισμένοι δημοσιογράφοι ήταν συνεργάτες της εφημερίδας "Οζγκιούρ Γκιουντέμ". Ορισμένοι άλλοι, που εκτίουν μονοετείς, κατά κανόνα, ποινές φυλάκισης, ήταν συντάκτες του φιλο - κουρδικού περιοδικού "Νεβρόζ" και της αριστερής εφημερίδας "Μουτζάντελε".

Στη φυλακή βρίσκονται, εξάλλου, καταδικασμένοι σε ενάμισι ως δύο χρόνια φυλάκιση και υψηλό χρηματικό πρόστιμο, οι εκδότες και υπεύθυνοι για το νόμο των περιοδικών "Μουτζάντελε" Γκιουλτέν Σεσέν και "Μέντια Γκιουνεσί" Χαμντουλάρ Ακγιόλ. Από τους φυλακισμένους συγγραφείς και τους εκδότες, αναφέρουμε τον Ριτζά Ντιντζ, τον Ουνσάλ Οζτούρκ, τον Μεχμέτ Τανμπογά και τον Ισμαφιλ Μπεσικτσί. Οι τρεις τελευταίοι πιάστηκαν και προφυλακίστηκαν το 1994, πέρασαν από δίκη και καταδικάστηκαν σε δύο χρόνια φυλάκιση, επειδή το Δικαστήριο Κρατικής Ασφάλειας έκρινε ότι τα βιβλία που έγραψαν ή εξέδωσαν εμπεριείχαν στοιχεία αυτονομιστικής προπαγάνδας.

Το μεγάλο έγκλημα όλων αυτών των ανθρώπων ήταν σε γενικές γραμμές ένα: Οτι μίλησαν ελεύθερα και κατήγγειλαν ανοιχτά ή σχεδόν ανοιχτά τα μεγάλα εγκλήματα σε βάρος του λαού, τουρκικού και ιδιαίτερα κουρδικού, που πραγματοποιούνται σήμερα στη γειτονική χώρα. Εκαναν λόγο για τον κρατικό εθνικισμό και την κρατική τρομοκρατία, για τις διώξεις του κουρδικού πληθυσμού, για έλλειψη δημοκρατίας, για καταπιέσεις και δολοφονίες, για την απλωμένη σε όλη τη χώρα κοινωνική αδικία.

Ενδεικτικές των συγκεκριμένων εγκλημάτων (!) και των συνακόλουθων κατηγοριών που βάρυναν δημοσιογράφους, συγγραφείς και εκδότες, ήταν οι δύο πιο πρόσφατες παρόμοιες υποθέσεις που έφτασαν στο δικαστήριο της Κωνσταντινούπολης. Η πρώτη ήταν αυτή της εκδότριας Αϊσέ Ζαράκογλου, που, την 1η του Φλεβάρη, καταδικάστηκε σε δυόμισι χρόνια φυλάκιση και μεγάλο χρηματικό πρόστιμο για δύο βιβλία που εξέδωσε. Το ένα ήταν μετάφραση του έργου "Αρμενικό ταμπού", του Βέλγου ιστορικού Ιβ Τερνόν, που μελετά και εδραιώνει τη θέση περί της αρμενικής γενοκτονίας των Αρμενίων του 1915, θέση που, βέβαια, δε δέχεται η Αγκυρα. Το δεύτερο βιβλίο ήταν συλλογή άρθρων του Γιασάρ Καγιά, πρώην διευθυντή της "Οζγκιούρ Γκιουντέμ".

Μια "δύσκολη περίπτωση"

Η δεύτερη ήταν η περίπτωση του Γιασάρ Κεμάλ, του διασημότερου εν ζωή Τούρκου συγγραφέα. Ο Κεμάλ οδηγήθηκε στον ανακριτή δυο φορές μέσα στις τελευταίες 15 μέρες. Την πρώτη φορά, στις 23 του Γενάρη, του απαγγέλθηκε η κατηγορία της "αυτονομιστικής προπαγάνδας" για ένα άρθρο του που είχε δημοσιευτεί στο γερμανικό περιοδικό "Ντερ Σπίγκελ". Τη δεύτερη φορά, στις 9 Φλεβάρη, ο εισαγγελέας του απήγγειλε κατηγορία της "υποκίνησης μίσους ανάμεσα στις φυλές που ζουν στην Τουρκία". Η κατηγορία αναφερόταν σε ένα δοκίμιο του Κεμάλ από το βιβλίο του με τίτλο "Η Ελευθερία της Σκέψης και η Τουρκία".

Η ακροαματική διαδικασία και των δύο υποθέσεων έχει οριστεί για τον ερχόμενο Μάη. Συγκατηγορούμενος του συγγραφέα για την υπόθεση του βιβλίου, που ήδη κατασχέθηκε, είναι ο εκδότης του Ερντάλ Οζ. Οι δύο άντρες αντιμετωπίζουν το ενδεχόμενο επιβολής φυλάκισης 2-5 χρόνων.

Το περιεχόμενο των δύο δημοσιευμάτων που προκάλεσαν την οργή των τουρκικών αρχών είναι περίπου το ίδιο. Σε αυτά, ο Κούρδος στην καταγωγή Κεμάλ υποστηρίζει πως, από την εποχή της ίδρυσης της Δημοκρατίας της Τουρκίας, το 1923, το τουρκικό κράτος καταπιέζει τους πολίτες του, ανεξάρτητα από την καταγωγή τους. Στη συνέχεια, αναφέρεται και περιγράφει συγκεκριμένα περιστατικά πυρπολήσεων χωριών και εκτοπίσεων πληθυσμών - κουρδικών πλέον - της σύγχρονης εποχής και καταλήγει σε μια ευχή: Να μην εισέλθει η Τουρκία στον 21ο αιώνα, καταπατώντας τα ανθρώπινα δικαιώματα των λαών της.

Η προσέλευση του Γιασάρ Κεμάλ στον ανακριτή έγινε εν μέσω συγκεντρώσεων συμπαράστασης και διαμαρτυριών πολλών Τούρκων διανοουμένων, συγγραφέων, συνδικαλιστών και δημοσιογράφων. Η Ενωση των Τούρκων Συγγραφέων πραγματοποίησε την Κυριακή 3 του Φλεβάρη συνέδριο και επέκρινε τις μεθοδεύσεις του τουρκικού κράτους. Ακόμη και οι τουρκικές εφημερίδες, τουλάχιστον οι πιο φιλελεύθερες, επέκριναν τη δίωξή του και τη χαρακτήρισαν "ντροπή για τη χώρα".

Η φήμη του Κεμάλ, οι μεταφράσεις των έργων του σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες και τα δημοσιεύματα των ευρωπαϊκών εφημερίδων συγκέντρωσαν τη γενική προσοχή στην υπόθεσή του. Κι ο ίδιος, λίγο πριν μπει στο γραφείο του εισαγγελέα, δήλωσε χαρακτηριστικά: "Στη δίκη, δε θα κριθώ μόνον εγώ. Θα κριθεί κυρίως η τουρκική δημοκρατία. Ποτέ δεν υποστήριξα τους αυτονομιστές, ούτε μπορώ να κατηγορηθώ για αυτονομιστική προπαγάνδα. Αν με καταδικάσουν, δε θα μπορέσουν ποτέ να αντικρίσουν την ανθρωπότητα κατάματα".

Μ. ΤΟΛΙΑ

Αύριο: Η περίπτωση της "Οζγκιούρ Ουλκέ"

Αμέσως μετά τη δεύτερη ανάκριση, ο Γιασάρ Κεμάλ απηύθυνε το παρακάτω μήνυμα - έκκληση προς όλο τον τουρκικό λαό, το οποίο δημοσίευσαν όλες οι τουρκικές εφημερίδες:

"Ενας Ελληνας φιλόσοφος από τη Μίλητο, που έζησε 700 χρόνια πριν γεννηθεί ο Χριστός, είχε πει: Αυτοί που φτιάχνουν τα τραγούδια του λαού είναι ισχυρότεροι από αυτούς που φτιάχνουν τους νόμους.

Καθένας μας οφείλει να κάνει ό,τι καλύτερο μπορεί, είτε είναι στην εξουσία, είτε όχι, για να σταματήσουμε αυτόν τον φρικτό, βρόμικο πόλεμο που μαίνεται στη χώρα μας, ντροπιάζοντας κάθε έννοια ανθρωπιάς και λεκιάζοντας την ανθρωπότητα. Αν μπορέσουμε να τον σταματήσουμε, θα σώσουμε την τιμή της χώρας για σήμερα και για πάντα. Διαφορετικά, η ανθρωπότητα θα μας περιφρονεί ως το τέλος του κόσμου.

Ενας πόλεμος σαν κι αυτόν, που καίει ανθρώπους ζωντανούς, υποχρεώνει εκατομμύρια άλλων να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, πυρπολεί κι ερημώνει εκατοντάδες στρέμματα δασών και χρησιμοποιεί ως βασικά του όπλα τα πιο απερίγραπτα βασανιστήρια, αποτελεί ένα αίσχος για τη χώρα μας.

Θα σταματήσουμε αυτόν τον πόλεμο. Τα τραγούδια για τις μανάδες που χάνουν τα παιδιά τους και τους εραστές που χωρίζουν αντηχούν ήδη σε όλα τα χωριά της Ανατολίας. Ποιήματα, τραγούδια και μπαλάντες θα αποτελέσουν την κληρονομιά του αγώνα για να ζήσουν στους αιώνες των αιώνων. Αλλά τα ονόματα όσων κάνουν τους νόμους και δίνουν τις διαταγές για τον φριχτό αυτό πόλεμο δε θα τα θυμούνται σε λίγο ούτε τα παιδιά τους.

Απευθύνω έκκληση σε όλους τους πατριώτες, δημοκράτες, εργάτες και αγρότες της Τουρκίας. Απευθύνω έκκληση ακόμη και σε αυτούς που με λένε προδότη. Ο,τι κι αν είστε, βοηθήστε να σταματήσουμε τον αδελφοκτόνο πόλεμο. Τα χώματα της Ανατολίας υπήρξαν κάποτε κοιτίδα του παγκόσμιου πολιτισμού. Είμαστε ένας λαός με σπουδαία κληρονομιά. Τα παιδιά του Γιουνούς Εμρέ, του Πιρ Σουλτάν Αμπτνάλ, του Νταντάλογλου. Αυτός ο φρικτός πόλεμος δεν άξιζε και δεν αξίζει στον τόπο μας".

Ο Γιασάρ Κεμάλ, διασημότερος ζων Τούρκος συγγραφέας, καλεί το λαό σε αγώνα για τον τερματισμό του βρόμικου πολέμου που μαίνεται στην Νοτιοανατολική Τουρκία

"Ο σοσιαλιστικός Τύπος δε θα φιμωθεί". Το σκίτσο προέρχεται από το νόμιμο - προς το παρόν - περιοδικό "Ταβίρ"