Ολο και μεγαλύτερη αβεβαιότητα καλύπτει δύο ταμπού της «μεγάλης Ευρώπης», που αναμένεται να δει το φως το 2004. Το ένα αφορά το χρονοδιάγραμμα της διεύρυνσης και το άλλο έχει να κάνει με την πολιτική ηγεσία μιας Ευρωπαϊκής Ενωσης από 25 μέλη. Η απόφαση να αναβληθούν οι πιο δύσκολες διαπραγματεύσεις για τη διεύρυνση (δηλαδή εκείνες που έχουν αντικείμενο τη χρηματοδότηση της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής) ενέχει τον κίνδυνο να χάσει η Ευρώπη το ραντεβού του 2004.

Η Ευρώπη δε λειτουργεί σωστά κι αυτό δεν το αμφισβητεί κανείς, σχολιάζει ο Λοράν Ζεκινί στη «Μοντ». Στη διεθνή σκηνή, η φωνή της δεν ακούγεται όσο θα αντιστοιχούσε στην οικονομική της δύναμη. Το σύστημα της εναλλασσόμενης προεδρίας σημαίνει ότι κάθε έξι μήνες η χώρα που προεδρεύει προωθεί μεταρρυθμίσεις που ανταποκρίνονται περισσότερο στα εθνικά της συμφέροντα, παρά στα συμφέροντα της Κοινότητας. Ετσι κι αλλιώς, αυτό το σύστημα είναι πολύ δύσκολο να λειτουργήσει σε μια Ευρώπη που θα αποτελείται από 25 μέλη. Προκύπτει έτσι η ανάγκη να ενισχυθεί η πολιτική ηγεσία της Ευρώπης, να της δοθεί μεγαλύτερη διάρκεια και μεγαλύτερη εξουσία. Σε αυτή την κατεύθυνση κινείται η πρωτοβουλία του Χοσέ Μαρία Αθνάρ, του Τόνι Μπλερ και του Ζακ Σιράκ, που προβλέπει την εκλογή ενός προέδρου της Ευρωπαϊκής Ενωσης.

«Πρέπει να δώσουμε έναν πρόεδρο στην Ευρώπη, μια προσωπικότητα που θα εκλέγεται από τις χώρες - μέλη για ένα ικανό χρονικό διάστημα και θα προσδώσει στο θεσμικό σύστημα τη σταθερότητα που έχει ανάγκη η Ευρώπη για να είναι ισχυρή», δήλωσε πριν από λίγο καιρό ο Σιράκ στο Στρασβούργο. Υποψήφιοι για τη θέση αυτή θεωρούνται ήδη ο Αθνάρ και ο Μπλερ.

Η πρόταση έχει προκαλέσει ήδη τις αντιδράσεις των «μικρών» χωρών της Ευρώπης, ενώ κινείται σε αντίθετη κατεύθυνση από τις προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και από τις εργασίες της Συνέλευσης για το μέλλον της Ευρώπης. Οι πρώτες βλέπουν στην πρωτοβουλία των τριών χωρών την επιβεβαίωση των φόβων τους για τον «ηγεμονισμό» των μεγάλων. Η στάση τους όμως δεν είναι ενιαία. Πολλές «μικρές» χώρες, όπως το Βέλγιο, έχουν εκφράσει τη λύπη τους στο παρελθόν για την αναποτελεσματικότητα της εναλλασσόμενης προεδρίας. Αν η Φινλανδία και η Αυστρία διαφώνησαν αμέσως με το σχέδιο για έναν πρόεδρο της Ευρώπης, θεωρώντας ότι ο πρόεδρος αυτός θα επιλέγεται πάντα μεταξύ των «μεγάλων», η Σουηδία διατύπωσε μια ενδιαφέρουσα αντιπρόταση: Να συγκροτηθεί μια «προεδρική ομάδα» από πέντε χώρες - μέλη.

Η Γερμανία αντέδρασε μάλλον αρνητικά στην πρόταση των Μπλερ -Αθνάρ - Σιράκ, ενώ η Ιταλία διατηρεί τις επιφυλάξεις της.

Στις Βρυξέλλες, ο προβληματισμός είναι διαφορετικός. «Ενας εκλεγμένος πρόεδρος της Επιτροπής θα μπορούσε να προεδρεύει στις Συνόδους Κορυφής, αφού διαθέτει την αναγκαία νομιμότητα για να καθορίζει τις κατευθύνσεις της οικονομικής, κοινωνικής και εξωτερικής πολιτικής», αναφέρεται σε υπόμνημα που συνέταξε μια ομάδα γενικών διευθυντών των Βρυξελλών. Η φιλοδοξία αυτή εκφράστηκε και στην πρόταση του Ρομάνο Πρόντι προς τη Συνέλευση, όπου η Επιτροπή διεκδικεί για τον εαυτό της τον έλεγχο της εξωτερικής και οικονομικής πολιτικής της Ενωσης.

Η πρωτοβουλία των «Τριών», εκτιμά από την πλευρά του ο Ευρωπαίος επίτροπος Μισέλ Μπαρνιέ, που εκπροσωπεί την Επιτροπή στη Συνέλευση, «θέτει ένα πραγματικό πρόβλημα σε ό,τι αφορά την αξιοπιστία των εργασιών της Συνέλευσης. Αν το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θελήσει να προκαταλάβει τα συμπεράσματα της Συνέλευσης, αυτό θα είναι ένα πολιτικό λάθος».

Με δεδομένες αυτές τις διαφωνίες, η Σύνοδος Κορυφής της Σεβίλλης, που αρχίζει σήμερα, θα περιοριστεί κατά πάσα πιθανότητα σε έναν πρώτο προβληματισμό γύρω από το θέμα.

Στο μεταξύ, ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προωθεί με μυστικότητα ορισμένες φιλόδοξες μεταρρυθμίσεις στο σύστημα των επιτρόπων. Οπως γράφουν οι προχτεσινοί «Φαϊνάνσιαλ Τάιμς», ο Πρόντι ονειρεύεται μια Επιτροπή που θα συνεργάζεται σε καθημερινή βάση με μια ομάδα αντιπροέδρων και με τους πιο «ικανούς» ή πιο «ισχυρούς» από τους 20 επιτρόπους. Οι υπόλοιποι θα εκτοπίζονται σε ένα δεύτερο κύκλο και θα τους ανατίθενται δευτερεύοντα καθήκοντα. Με βάση τη Συνθήκη της Ρώμης, κάθε χώρα έχει δικαίωμα να έχει έναν επίτροπο, ενώ οι μεγαλύτερες χώρες εκπροσωπούνται από δύο. Απαξ και μια χώρα ορίσει έναν επίτροπο, όμως, εναπόκειται στον πρόεδρο της Επιτροπής να του αναθέσει καθήκοντα. Ο Πρόντι πιστεύει ότι αυτό του δίνει το δικαίωμα να αναδιοργανώσει τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί εν γένει η Επιτροπή. Επισήμως, η μεταρρύθμιση αυτή αποσκοπεί να αντιμετωπίσει το χάος που θα προκληθεί από τη διεύρυνση. Συνεργάτες του Πρόντι, όμως, αναγνωρίζουν ότι το σχέδιο αποσκοπεί και στην εδραίωση της θέσης της Επιτροπής σε μια εποχή που ο ρόλος της αμφισβητείται.

Σημαντικές ευθύνες για τη μη αποτροπή της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο, το 1974, επέρριψε στον Χένρι Κίσινγκερ ο τότε υπεύθυνος για την Κύπρο στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ, πρέσβης Τομ Μπόγιατ, μιλώντας στη διάρκεια του ετήσιου συνεδρίου της ΠΣΕΚΑ και του ΣΑΕ στην Ουάσιγκτον.

Η ομιλία του Τ. Μπόγιατ έγινε με αφορμή την έκδοση του βιβλίου «Τα μυστικά αρχεία του Κίσινγκερ» των δημοσιογράφων Ιγνατίου και Βενιζέλου, όπου παρουσιάζεται εκτενώς ο ρόλος του «μάγου της διπλωματίας».

Ο Τ. Μπόγιατ ήταν υπεύθυνος για την Κύπρο από το 1971 έως τον Ιούλη του '74, ενώ είχε προηγουμένως υπηρετήσει και στην πρεσβεία των ΗΠΑ στη Λευκωσία από το 1967 έως το 1970. Η πλούσια γνώση και εμπειρία του γύρω από την κυπριακή πραγματικότητα και οι πληροφορίες του από το νησί τον είχαν οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι η ΕΟΚΑ Β΄, με την υποστήριξη του δικτατορικού καθεστώτος της Αθήνας, θα προσπαθούσε να ανατρέψει ή και να δολοφονήσει τον Μακάριο, σε μια απόπειρα να πετύχει την «ένωση» με την Ελλάδα. Προειδοποίησε τους προϊσταμένους του λέγοντας ότι διαγραφόταν σοβαρός κίνδυνος για ανατροπή της νομιμότητας στην Κύπρο, που θα οδηγούσε σε ελληνοτουρκικό πόλεμο, κάτι που δεν ήταν σύμφωνο με τα αμερικανικά συμφέροντα. Γι' αυτό και ο ίδιος πρότεινε ως μόνη ενέργεια με σοβαρές πιθανότητες επιτυχίας ένα αυστηρό αμερικανικό διάβημα προς τον Ιωαννίδη και όχι την πολιτική ηγεσία στην Αθήνα.

Μετά από επανειλημμένες προσπάθειες να κινήσει το ενδιαφέρον των προϊσταμένων του, που απέβησαν άκαρπες, υπήρξε διάβημα αλλά -- μετά τη σχετική άρνηση του πρέσβη στην Αθήνα, Χένρι Τάσκα -- αυτό έγινε από την τρίτη στην ιεραρχία της αμερικανικής πρεσβείας διεύθυνση προς τον Αρχιεπίσκοπο Σεραφείμ.

Ο Τ. Μπόγιατ σημείωσε πως εκείνη την εποχή το κενό εξουσίας στην Ουάσιγκτον, λόγω του σκανδάλου Γουότεργκέιτ, είχε καταστήσει τον Χένρι Κίσινγκερ -- ο οποίος εκτός από υπουργός Εξωτερικών ήταν ταυτόχρονα και σύμβουλος εθνικής ασφαλείας -- παντοδύναμο και ουσιαστικά «πρόεδρο εξωτερικών θεμάτων».

Ο Αμερικανός διπλωμάτης δήλωσε με κάθε βεβαιότητα ότι ο Κίσινγκερ δεν ήθελε τον Μακάριο, τον οποίο ταύτιζε με τα πιο αντιδραστικά και αντιαμερικανικά στοιχεία του Τρίτου Κόσμου, ενώ χαρακτήρισε καταστροφικό λάθος την αναρρίχηση του Νίκου Σαμψών στην Προεδρία της Κύπρου, λέγοντας πως το παρελθόν του καθιστούσε παραπάνω από βέβαιη τη σκληρή αντίδραση της Αγκυρας.