Γρηγοριάδης Κώστας

Δηλαδή, η αμερικανική οικονομία, που θεωρείται ότι επηρεάζει - και σε σημαντικό βαθμό επηρεάζει πράγματι - τις οικονομικές εξελίξεις στα δύο άλλα ιμπεριαλιστικά κέντρα, επανήλθε στα... πρόθυρα της οικονομικής κρίσης προς την οποία πορευόταν ολοταχώς τον περασμένο Σεπτέμβρη. Από μόνη της μια τέτοια αξιολόγηση ούτε σημαντική είναι, ούτε αποδεικνύει κάτι το ιδιαίτερο. Υποδηλώνει περισσότερο την επιθυμία ορισμένων αστών οικονομολόγων αφ' ενός να συνδέσουν την πτωτική πορεία της αμερικανικής οικονομίας με το τρομοκρατικό χτύπημα του περασμένου Σεπτέμβρη και αφ' ετέρου να προαναγγείλουν την επερχόμενη οικονομική ανάκαμψη. Πρόκειται για εκτιμήσεις που δεν είναι αληθείς, τουλάχιστον για δύο λόγους. Πρώτον, επειδή τα στοιχεία της ύφεσης, με την έννοια της επιβράδυνσης των ρυθμών ανάπτυξης, είχαν γίνει αισθητά από τα μέσα ακόμα του 2000 και, δεύτερον, σε ό,τι αφορά στη διέξοδο από την κρίση, μένει να γίνει πολλή κουβέντα, για το πότε, το πώς και για πόσο θα εξασφαλιστεί κάτι τέτοιο.

Πριν από την 11η του Σεπτέμβρη, η εικόνα που, εντελώς επιγραμματικά, παρουσίαζε η αμερικανική οικονομία - και όχι μόνο - ήταν περίπου η εξής:

• Μετά την εκρηκτική άνοδο της περιόδου 1997-'99, η οικονομία παρουσίαζε όλο και περισσότερο επιβραδυνόμενους ρυθμούς εξέλιξης. Είναι χαρακτηριστικό ότι ενώ το 2000 παρουσίασε ακόμα και ρυθμούς που έφταναν το 3%, το δεύτερο τρίμηνο του 2001 (Απρίλης-Ιούνης) η αύξηση του ΑΕΠ είχε «πέσει» στο 0,5%.
• Οι αναθεωρήσεις των εκτιμήσεων για την εξέλιξη της οικονομίας το 2001 έφτασαν σε αριθμό ρεκόρ, αφού κάθε είκοσι περίπου μέρες δημοσιοποιούνταν νέες μελέτες και ακόμα πιο δυσμενείς εκτιμήσεις για την πορεία της οικονομίας.
• Ο δείκτης «καταναλωτικής εμπιστοσύνης», που οι Αμερικανοί οικονομολόγοι τον συνδέουν με τις άμεσες προοπτικές της βιομηχανικής παραγωγής, παρουσίαζε συνεχή πτώση από το φθινόπωρο του 2000.
• Η Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ και ο Αλαν Γκρίνσπαν κατέβαλλαν απεγνωσμένες προσπάθειες να αποφευχθεί το απότομο ξέσπασμα μιας οικονομικής κρίσης, προχωρώντας σε αλλεπάλληλες παρεμβάσεις στον τομέα των επιτοκίων. Είναι χαρακτηριστικό ότι μέσα στο 2001, η FED ανακοίνωσε εννιά φορές τη μείωση των επιτοκίων της, που από 6,5% έπεσαν στο 2,5%.

Οταν μία οικονομία παρουσιάζει τέτοια φθίνουσα, σε ό,τι αφορά στους ρυθμούς ανάπτυξης, πορεία, είναι πέρα για πέρα φανερό πως βρίσκεται στις παραμονές μίας οικονομικής κρίσης, με ό,τι αυτή συνεπάγεται. Και εδώ που τα λέμε, το πέρασμα της οικονομίας των ΗΠΑ στη φάση της κρίσης αποτελούσε πέρσι το καλοκαίρι κοινή εκτίμηση όλων των οικονομολόγων. Δε συμφωνούσαν μόνο για τη διάρκεια και το βάθος που θα είχε η κρίση αυτή. Οι εκτιμήσεις τους για τη διάρκεια ξεκινούσαν από το ένα και έφταναν μέχρι και τα τρία εξάμηνα. Από αυτή την άποψη, το τρομοκρατικό χτύπημα της 11ης του Σεπτέμβρη, παρά το μακάβριο της υπόθεσης, από πολλούς αξιολογήθηκε ως μάννα εξ ουρανού. Κι αυτό επειδή, παρά το γεγονός ότι επιτάχυνε το πέρασμα της αμερικανικής οικονομίας από την επιβράδυνση στη φάση της ύφεσης (στη φάση της οικονομικής κρίσης, δηλαδή), ταυτόχρονα ενεργοποίησε μηχανισμούς άμεσης χρηματοδότησης των διαδικασιών εξόδου από την κρίση. Ενώ, δηλαδή, παρουσιάστηκε αισθητή κάμψη στον τομέα της οικονομικής δραστηριότητας και της κατανάλωσης, η οικονομία συνολικά βρέθηκε να έχει σημαντικές «ενέσεις», που εν δυνάμει μπορούν να δημιουργήσουν προϋποθέσεις για αντιμετώπιση των πτωτικών τάσεων. Πρόκειται για προϋποθέσεις-κονδύλια που αποφασίστηκαν από την κεντρική κυβέρνηση και ρίχτηκαν στην οικονομία, με αφορμή και πρόσχημα το τρομοκρατικό χτύπημα. Αυτά τα τεράστια ποσά, που κατά κύριο λόγο πήγαν για την ενίσχυση των μονοπωλίων, μαζί με το ανεξέλεγκτο κύμα των εκατοντάδων χιλιάδων απολύσεων οι οποίες έγιναν υπό το βάρος, υποτίθεται, των συνεπειών του τρομοκρατικού χτυπήματος, αποτέλεσαν - σε καθεστώς οικονομικής κρίσης - σημαντική ανάσα για διάφορα επιχειρηματικά λόμπι, οι εκπρόσωποι των οποίων τώρα κομπάζουν ότι μέσα σε ένα εξάμηνο η αμερικανική οικονομία θα ανακάμψει. Εχει ίσως ενδιαφέρον να δούμε ορισμένα μόνο από τα κονδύλια (κύρια από αυτά που έγιναν ευρέως γνωστά) που λειτούργησαν ως αντίβαρο στην κρίση:

• Οπως εκτιμούσε η Ντόιτσμπανκ στα τέλη του Σεπτέμβρη, τουλάχιστον 200 δισεκατομμύρια δολάρια θα ήταν το κόστος της επίθεσης των ΗΠΑ ενάντια στο Αφγανιστάν. Πρόκειται για ένα τεράστιο ποσό αφού είναι περίπου το 2% του αμερικανικού ΑΕΠ, ενώ σύμφωνα με νεότερες εκτιμήσεις το ποσό αυτό είναι αισθητά μεγαλύτερο.
• Τουλάχιστον 100 δισεκατομμύρια δολάρια μοίρασε η διοίκηση Μπους στο μεγάλο κεφάλαιο με τη μορφή των συμπληρωματικών, μετά την 11η του Σεπτέμβρη, φορολογικών απαλλαγών.
• Πάνω από 40 δισεκατομμύρια δολάρια ήταν η λεγόμενη «άμεση βοήθεια» προς επιχειρήσεις και εταιρίες που υπέστησαν ζημιές από το χτύπημα των δίδυμων πύργων.
• Περί τα 20 δισ. δολάρια πήραν οι αεροπορικές εταιρίες, εξαιτίας της κάμψης που παρουσιάστηκε στις εργασίες τους μετά το χτύπημα.
• Δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια δόθηκαν προς διάφορους φορείς και επιχειρήσεις στα πλαίσια της λήψης μέτρων για την «προστασία από την τρομοκρατία».

Αυτά και μόνο να υπολογίσει κανείς διαπιστώνει ότι γίνεται λόγος για «ενέσεις» που λίγο-πολύ φτάνουν σε ένα ποσοστό περί το 5% του ΑΕΠ των ΗΠΑ, κονδύλια που δε θα συνυπολογίζονταν στο δείκτη «οικονομική δραστηριότητα», αν δεν υπήρχε το βάρβαρο χτύπημα της 11ης του Σεπτέμβρη και η ακόμα πιο βάρβαρη και εγκληματική αντίδραση του αμερικανικού ιμπεριαλισμού. Με βάση και αυτή την πραγματικότητα πολλοί είναι σήμερα πια οι οικονομολόγοι που υποστηρίζουν πως οι αρνητικοί ρυθμοί εξέλιξης της οικονομίας των ΗΠΑ μπορούν να ανατραπούν ακόμα και μέσα στο πρώτο εξάμηνο του τρέχοντος έτους. Ομως ακόμα και αυτοί κάνουν λόγο για «ανίσχυρη» και «αναιμική» ανάκαμψη, επειδή κοντά σε όλα τα άλλα γνωρίζουν πόσο τεχνητός θα αποδειχθεί ένας τέτοιος τρόπος διεξόδου από την κρίση. Οι αστοί οικονομολόγοι, και γνωρίζουν και δε μασάνε τα λόγια τους. Και ξέρουν πολύ καλά ότι μια διέξοδος η οποία δεν προκύπτει από την καταστροφή μέσων παραγωγής που προσλαμβάνει ιδιαίτερα μαζικό χαρακτήρα, από τη μαζική περιθωριοποίηση κοινωνικών ομάδων και σημαντικές ανακατατάξεις στις διάφορες ομάδες της οικονομικής ολιγαρχίας, οδηγεί σε μια ανάκαμψη ασθενή και βραχύβια, που σύντομα θα δώσει τη θέση της σε μια νέα κρίση.

Οι συζητήσεις για τις εξελίξεις στην οικονομία των ΗΠΑ και την επίδρασή τους στα άλλα κέντρα του κεφαλαίου θα συνεχιστούν. Από αυτό το σημείο βέβαια μέχρι να διαπιστωθεί ότι ολοκληρώθηκε η φάση της οικονομικής κρίσης, οι αρμόδιοι θα πρέπει να περιμένουν τουλάχιστον δύο-τρεις μήνες ακόμα, ώστε να διεξαχθούν ασφαλέστερα, σε ό,τι αφορά στους οικονομικούς δείκτες, συμπεράσματα. Αλλά από τώρα και σε κάθε περίπτωση είναι ήδη γνωστό ότι οι περισσότεροι αναλυτές συμφωνούν σε μια εκτίμηση: Η οικονομία των ΗΠΑ και από κοντά και της ΕΕ και πολύ περισσότερο της Ιαπωνίας είναι απίθανο να σημειώσουν τα επόμενα χρόνια ρυθμούς οικονομικής δραστηριότητας παρόμοιους με εκείνους που - και για συγκυριακούς λόγους - παρατηρήθηκαν τη δεκαετία του '90 και ειδικότερα τα τελευταία χρόνια αυτής. Τέλος, κάτι ακόμα - από τη σκοπιά των εργαζομένων και των άλλων λαϊκών στρωμάτων αυτή τη φορά - είναι ξεκάθαρο από τώρα: Η εργατική τάξη, οι άλλοι εργαζόμενοι, οι αγρότες, τα μεσαία στρώματα της πόλης και του χωριού, όπως ακριβώς δεν ωφελήθηκαν στο παραμικρό από τη φάση της οικονομικής ανάκαμψης που προηγήθηκε, έτσι και αυτή τη φορά δεν πρόκειται να κερδίσουν τίποτα, αν δεν υπάρξουν μαζικοί διεκδικητικοί αγώνες με ξεκάθαρο προσανατολισμό, αποφασιστικές ταξικές ρήξεις, λαϊκό μέτωπο και ανατροπές.