"Πώς κατάντησα...". Αυτή η λέξη ηχούσε θλιβερά και έγραφε το κύκνειο άσμα μιας ολόκληρης ζωής και μιας ιστορίας ανεκτίμητης στο ελληνικό τραγούδι. Η Σωτηρία Μπέλλου,η γυναίκα με την ξεχωριστή φωνή και την εκρηκτική προσωπικότητα, έφερε βαρέως το νόμισμα με το οποίο την "αντάμειψε" η "μοίρα". "Εσκαβε" την ψυχή της για να ανακαλύψει ποια αμαρτία της πλήρωνε."Ημουν καλός άνθρωπος" - έλεγε ψιθυριστά - "έχω ευεργετήσει πολύ κόσμο"."Μπορεί να ήμουν νευρική, αλλά δε ζήλεψα, δεν έκανα κακό σε κανέναν"."Γιατί;", έλεγαν συνέχεια τα μάτια της. Ενα "γιατί", που είχε να κάνει, όχι τόσο με την αρρώστια της, όσο με το σημείο στο οποίο τη χτύπησε ο "εχθρός".

Θύμωνε, όταν δεν καταλαβαίναμε κάτι από αυτά που μας έλεγε. Νευρίαζε και έπαιρνε το χαρτί και το μολύβι και μόλις έγραφε αυτό που ήθελε ξεχνούσε το θυμό της και χαμογελούσε. Το χαμόγελό της ήταν "ακριβό". Ηταν μια ένδειξη της δύναμής της, μια ελπίδα πως κι αυτή η δυσκολία θα γίνει δρόμος προς το αύριο. Η διαδρομή προς το τέλος της κράτησε τριάμισι χρόνια από τη μέρα της διάγνωσης του καρκίνου.

"Το τέλος μου δε θα το μαρτυρήσω σε κανέναν. Εδώ μόνη...", είχε πει το Φλεβάρη του 1994 στο "Ρ" η Σωτηρία Μπέλλου, χωρίς να ξέρει ακόμη ότι το τέλος της είχε αρχίσει το δικό του αγώνα. Απέναντί του στάθηκε η αγωνιστική της διάθεση. Διάθεση και θέση, που τη συντρόφευε σε όλη της τη ζωή, προσωπική και επαγγελματική. Ασυμβίβαστη, με αγωνιστική διάθεση η Σωτηρία Μπέλλου, δέθηκε με το λαό, και με τα τραγούδια της και με κοινούς αγώνες.Σε μια από τις τελευταίες της συνεντεύξεις στο "Ριζοσπάστη" (27/2/94), θυμόταν: "Και "Ριζοσπάστη" διακινούσα... Ημουν, είμαι και θα είμαι αριστερή. Το λέω και το φωνάζω... Πέρασα πολλά. Και ξύλο και φυλακές".Στεκόταν σαν παλικάρι απέναντι σε ό,τι δεν ταίριαζε με τα "θέλω" της. Δε χρωστούσε σε κανέναν τα "πρέπει" των άλλων. Εκείνη είχε τα δικά της. Η ζωή ήταν δική της και θα την υπερασπιζόταν, θα τη ζούσε όπως εκείνη ήθελε και μπορούσε. Ηθελε να είναι υπεύθυνη για τα δικά της λάθη και όχι για εκείνα που κάποιοι με τα δικά τους μάτια τα έβλεπαν λάθος. Ηθελε να μετανιώνει γι' αυτά που έκανε και όχι για όσα δεν έκανε.

Μπορεί να ήταν η "αρχόντισσα του ρεμπέτικου", αλλά η Σωτηρία Μπέλλου το ίδιο ανεπανάληπτα ερμήνευσε και κομμάτια του έντεχνου τραγουδιού.Εχοντας στο ενεργητικό της τραγούδια των Παπαϊωάννου, Χιώτη, Μητσάκη, Καπλάνη, Τσιτσάνη, Βαμβακάρη, Καλδάρα, Χατζηχρήστου, Περιστέρη κ.ά., δε δίστασε να καταθέσει - με εξαιρετική επιτυχία - τη λιτή, δωρική φωνή της σε δημιουργίες των Ξαρχάκου, Σαββόπουλου, Μούτση, Ανδριόπουλου, Λάγιου, Κουνάδη κ.ά."Ο,τι έχω πει",έλεγε σε συνέντευξή της στο "Ριζοσπάστη" (6/12/87),"είναι βγαλμένο απ' τη ζωή. Κράτησα μια ποιότητα, γιατί για να πω ένα τραγούδι κάθομαι και το μελετώ. Το διαβάζω, το ξαναδιαβάζω, να δω την έννοιά του, πού καταλήγει... Γιατί πώς αλλιώς θα επιλέξω... Αντε, επειδή μας 'φεραν ένα τραγούδι θα το πούμε... Υστερα, όλα τα τραγούδια που 'χω πει τα 'χω αγαπήσει.Ορισμένα τα 'χω αγαπήσει πιο πολύ, όπως κι ο κόσμος. Είναι δεμένα μαζί μου. Εχω ένα που το 'χει γράψει ο Τσιτσάνης: "Ποια καρδιά δε θα ραϊσει". Αυτό το τραγούδι κάτι μου λέει. Η το "Η κοινωνία μ' έχει αδικήσει", το "Σταμάτησε μανούλα μου". Ολα τα τραγούδια τα ένιωθα όταν τα έλεγα. Ολα είναι βγαλμένα από μέσα μου".

Η αντιφατικότητα του χαρακτήρα της, τα πάθη για τα οποία ποτέ δε μετάνιωσε, έδιναν συχνά λαβές για σχόλια. Εκείνη, όμως, με όλο της το δίκιο, ήθελε να την αγαπούν γι' αυτό που ήταν. Οσοι της έδιναν αυτή την αγάπη, την κέρδιζαν για πάντα. Κι εκείνοι που περισσότερο την αγάπησαν γι' αυτό που ήταν, είναι ο κόσμος. Από την άλλη, όμως, η Σωτηρία Μπέλλου ήξερε να εκτιμά, να αγαπά ακόμη και να συγχωρεί αυτούς που την πίκραναν. Από τον Βασίλη Τσιτσάνη είχε αρκετά παράπονα, αλλά, όπως φαίνεται, δεν ξέχασε ποτέ ότι του χρωστούσε και πολλά. Ηθελε να πάει κοντά του. Το '48, η Σ. Μπέλλου βρίσκεται στου "Τζίμη του Χοντρού",στην Αχαρνών, δίπλα στον Τσιτσάνη. Μαζί τους και οι Περιστέρης, Κασιμάτης, Κερομύτης, Στέλιος, Ρούκουνας, Τουρκάκης.Η άρνησή της να ανταποκριθεί σε μια παραγγελιά και να πει το "βασιλικό τραγούδι, όπως τότε το έλεγαν οι χίτες", "Του αϊτού ο γιος", έχει ως αποτέλεσμα τον ξυλοδαρμό της και την αποχώρησή της από την ταβέρνα.Ποτέ δεν ξέχασε ότι κανείς από τους άντρες συναδέλφους της δε σηκώθηκε να την υπερασπιστεί.

Εφυγε ήρεμη. Δε διαμαρτυρήθηκε ποτέ για πόνους. Ισως γιατί τον μεγαλύτερο πόνο τον είχε στην ψυχή, αφού στερήθηκε τη συντροφιά, που τόσο είχε ανάγκη. Μέχρι την τελευταία στιγμή, δεν "ελευθέρωσε" κανέναν ήχο πόνου. Ετσι απλά, άφησε την αιώνια μελαγχολία της να κυλήσει και να εκφραστεί με ένα δάκρυ, που χάθηκε με το τελευταίο κλείσιμο των ματιών της.

Σοφία ΑΔΑΜΙΔΟΥ

Σπουδαία έργα λαϊκών μαστόρων, οι παραδοσιακές κρήνες (βρύσες), αποτελούν σημαντικά δείγματα της αρχιτεκτονικής μας κληρονομιάς. Κρυόβρυση, σωληνάρι, κρήνη, βρυσούλα, κρυοπηγή, βρύση, είναι μερικές από τις ονομασίες που έδινε ο λαός στα κτίσματα αυτά με την τόση ομορφιά, χρησιμότητα και μεγαλοπρέπεια. Σήμερα, ελάχιστες, δυστυχώς, έχουν διασωθεί από το καταστροφικό έργο που άρχισε, όταν ο πολιτισμός έφερε το νερό μέσα στα σπίτια μας. Κι αυτές, βουβές, χορταριασμένες.

Το 1982 κυκλοφόρησε για πρώτη φορά, ένα βιβλίο - λεύκωμα με σχέδια από τις τριάντα πιο αξιόλογες κρήνες - βρύσες που σώθηκαν στην περιοχή των Σερρών, μετά τη μαζική ανοικοδόμηση. Δώδεκα χρόνια μετά, κυκλοφόρησε ένα άλλο λεύκωμα από μεταξοτυπίες, με θέμα τις παλιές κρήνες των Σερρών, έργα του ζωγράφου Χριστόφορου Μελλίδη.Μια σημαντική προσπάθεια για τη μελέτη και τη διάσωση της παραδοσιακής βρύσης, από έναν εικαστικό μας δημιουργό, ο οποίος, αρκετά χρόνια τώρα, εργάζεται με αφοσίωση στη συστηματική απεικόνιση κάθε εικαστικού στοιχείου της ιστορικής παράδοσης των Σερρών. Από τις μαρμάρινες κρήνες της πόλης, έως τα νεοκλασικά αρχοντόσπιτα των Σερρών, που, δυστυχώς, ούτε η ανακήρυξή τους σε διατηρητέα θα μπορέσει να διασώσει.

Οπως αναφέρει ο Χρ. Μελλίδης "βρύσες υπήρχαν συνήθως στην πλατεία κάθε χωριού, δίπλα στον πλάτανο, μάρτυρες όλων των φάσεων της νεότερης ιστορίας μας. Για τους παλαιότερους η βρύση ήταν τόπος συναντήσεων. Πολλά ήθη και έθιμα του λαού, συνδέονται άμεσα με τη βρύση, που εξυμνείται ιδιαίτερα σε πολλά δημοτικά τραγούδια.Μετά το κτίσιμο κάθε βρύσης, υπήρχε εντοιχισμένη η χρονολογία κατασκευής της, κάτω ακριβώς η θέση για το κύπελλο και απαραίτητο συμπλήρωμα η πέτρινη γούρνα. Υπήρχαν ειδικοί λαϊκοί μαστόροι, με γνωστότερους αυτούς της Δυτικής Μακεδονίας, που με πέτρα και μάρμαρο δημιουργούσαν τα αξιόλογα αυτά έργα της αρχιτεκτονικής μας κληρονομιάς. Την περίοδο της τουρκοκρατίας, στην κρυόβρυση του βουνού ξεδιψούσαν στήνοντας μετά το χορό οι αρματολοί και κλέφτες της εποχής".

Οι παραδοσιακές βρύσες των Σερρών, ξεκινούν από τον ελληνικό μεσαίωνα και φτάνουν μέχρι τις αρχές του αιώνα μας.Οπως αναφέρει ο Τούρκος περιηγητής Ελβιά Τσελέμπι στο βιβλίο του "Ταξίδια στην Ελλάδα",τον 17ο αιώνα υπήρχαν στην πόλη των Σερρών επτακόσιες δέκα κρήνες, που έδιναν άφθονο, δροσερό νερό στους κατοίκους της πόλης. Μετά τον εμπρησμό της πόλης το 1913, όταν 4.000 σπίτια και 1.000 καταστήματα κάηκαν, καταστράφηκαν με τον καθαρισμό των ερειπίων και τη χάραξη νέων δρόμων, δεκάδες περίτεχνες βρύσες. Και όσες διασώθηκαν μέχρι τη δεκαετία του 1960, που άρχισε η εισβολή του τσιμέντου και στις Σέρρες, χάθηκαν κι αυτές μαζί με τα τελευταία παραδοσιακά σπίτια της περιοχής.

"Στην πόλη των Σερρών υπήρχαν παλαιότερα πολλές κτισμένες επιβλητικές βρύσες. Κυρίως στα προαύλια των παλιών Σερραϊκών εκκλησιών, με λαμπρότερα δείγματα, τη βρύση των Αγίων Θεοδώρων - που αναστηλώθηκε το 1938 από τον αρχιτέκτονα Ορλάνδο - και τη βρύση του Αγίου Συμεών,συναρμολογημένη το 1937 με μαρμάρινα κομμάτια από παλαιότερες βρύσες. Συνοικίες με αξιόλογες βρύσες ανατολικής μορφής ήταν το Ιμαρέτ,τα Τσερκέζικα και τα Σφαγεία".

"Από την ευρύτερη περιοχή των Σερρών, τις σπουδαιότερες κρήνες διαθέτει το μοναστήρι του Ιωάννη Προδρόμου,του 13ου αιώνα. Η αριστουργηματική μαρμάρινη βρύση στην είσοδο της μονής με τη λεοντοκεφαλή του 1857, είναι μοναδικό εύρημα. Οι βρύσες στο προαύλιο είναι οι παλαιότερες βρύσες του νομού, με χρονολογία 1642.Χωριό με τις περισσότερες σωζόμενες βρύσες είναι το Αγιο Πνεύμα,στους πρόποδες του Μενοίκιου όρους, με δέκα τουλάχιστον βρύσες του 18ου και 19ου αιώνα. Μάλιστα, σε μοναστήρι του χωριού, υπάρχει βρύση με εντοιχισμένη ανάγλυφη πλάκα ρωμαϊκής εποχής. Οι παραδοσιακές αυτές πέτρινες βρύσες, αναπαλαιώθηκαν και αποτελούν κόσμημα για την περιοχή".

"Επίσης, στους πρόποδες του Κερδυλίου όρους, στο χωριό Αηδονοχώρι,υπάρχουν τέσσερις επιβλητικές βρύσες του 18ου αιώνα. Πρέπει σύντομα να κριθούν διατηρητέες, πριν καλυφθούν και αυτές με τσιμέντο, όπως συνέβη σε δεκάδες άλλες παραδοσιακές βρύσες, που υπήρχαν στις πλατείες όλων των κοινοτήτων της περιοχής".

ΗΛΙΑΝΑ ΜΟΡΤΟΓΛΟΥ

Μαρμάρινη βρύση του 1857 στο Μοναστήρι Προδρόμου

Διπλή βρύση στο Αηδονοχώρι Σερρών του 18ου αιώνα

Βρύση στην εκκλησία Αγίου Παντελεήμονα του 1900

Κοινό "τραπέζι"

ο πολιτισμός

"Εμείς εδώ στη Θράκη, χριστιανοί και μουσουλμάνοι, έχουμε μια μοναδική ευκαιρία ν' αποδείξουμε στην παγκόσμια κοινότητα ότι μπορούμε να ζήσουμε ειρηνικά και ν' απολαύσουμε τους καρπούς αυτής της δημιουργικής συνύπαρξης", υπογραμμίζει σε συνέντευξή του ο Θ. Γκαϊφύλιας, με αφορμή την τελευταία του δισκογραφική δουλιά, στην οποία συμμετέχουν τρεις νέοι της μειονότητας

Σελίδα 5

Τούτος δεν είναι

τόπος εκδρομής

Ενα εξαήμερο οδοιπορικό, μια διαδρομή που ξεκίνησε από το Αντάμωμα των Αγραφιωτών στο Ζαχαράκι, ως το Αντάμωμα των Βλάχων στη Σαμαρίνα, μαζί με τον επίτιμο Πρόεδρο του ΚΚΕ, Χαρίλαο Φλωράκη

Σελίδες 6 - 7

Γ Υ Ν Α Ι Κ Α

Μια μελωδία

μέσα στην αδιαφορία

Πάνω από δέκα χρόνια έχουν περάσει από τότε που "γεννήθηκε" η χορωδία του Πανδημοκρατικού Συλλόγου Γυναικών Αγίων Αναργύρων. Ο "Ρ" συζητά με την πρόεδρο του συλλόγου Ρωρώ Πατρικούση και την αντιπρόεδρο Μάγδα Θεοδωράτου

Σελίδα 12