Παραμονή Πρωτοχρονιάς (31/12/1791) κυκλοφορεί το πρώτο, μικρού σχήματος, τετρασέλιδο της "Εφημερίδος" των αδελφών Μαρκίδες Πούλιου. Στην κορυφή του πρωτοσέλιδου αριθμείται το φύλλο "Nro. 1" και μια όμορφη, συμβολική εικόνα, παρουσιάζει τη θεά Αθηνά (Ελλάδα) με απλωμένο το δεξί χέρι για να πάρει από έναν ερωτιδέα ένα βιβλίο ή δέσμη φύλλων, όπου αναγράφεται σε τρεις σειρές η λέξη ΕΦΗ/ΜΕ/ΡΙΣ.Κάτω από την εικόνα γράφει:ΕΝ ΒΙΕΝΝΗ, ΤΡΙΤΗ, ΤΗ 31. Δεκεμβρίου 1790.Κι ακολουθεί, δίστηλο, το κείμενο, με τίτλο "Τω Φιλαναγνώστη",που εξαρχής επισημαίνει:

"Ιδού η προ πολλού επιθυμηθείσα, και υποσχεθείσα εις την απλήν διάλεκτον εφημερίς, ως ένα νέον φυτόν, οπού ολίγον κατ' ολίγον αυξάνει, ευανθεί και τέλως ευκαρπόντας προξενεί μύρια καλά (... ) ". Στη δεύτερη σελίδα, μετά το κείμενο προς "Τω Φιλαναγνώστη", περιέχονται ειδήσεις από τα πολεμικά μέτωπα της Λεχίας, Σύρμιου, Ιταλίας και Βλαχομπογδανίας.Ονόματα των εκδοτών ή συντακτών δεν αναγράφονται, τυπώνεται όμως στου Μπαουμάιστερ και κυκλοφορεί κάθε Τρίτη και Παρασκευή (τις ίδιες ημέρες έβγαινε μέχρι το τέλος της). Στο 8ο φύλλο σημειώνεται πού και πώς πρακτορεύεται η"Εφημερίς". Στο 40ό φύλλο, κάτω από μια έγχρωμη χαλκογραφία που εικονίζει το Κάστρο Ισμαήλ υπάρχει η ένδειξη "Βιέννη, παρά Μαρκίδων Πούλιου".Στα φύλλα 41-52, μια "Είδησις" καλεί τους συνδρομητές να ανανεώσουν τη συνδρομή τους (7 φιορίνια η εξάμηνη, 14 η ετήσια), στέλνοντάς την "εις την εδώ πόστιαν",ή "εις ημάς τους ιδίους υπό την επιγραφήν Μαρκίδες Πούλιου".Στο τελευταίο (105ο) φύλλο του 1791 (30/12), με ένθετο τετρασέλιδο και υπογραφή "Μαρκίδες Πούλιου" πληροφορείται ο αναγνώστης τις αλλαγές της εφημερίδας από την αρχή του 1792 (μικρότερο σχήμα, περισσότερη ύλη και σελίδες κλπ).

Συντάκτες ήταν, κυρίως, οι ίδιοι οι εκδότες της.Δεν τους έλειψαν, όμως, στην πορεία (ανωνύμως) και συνεργάτες, αφού η "Εφημερίς" (από τον πρώτο χρόνο της και στα επόμενα όλο και περισσότερο) πλουτιζόταν όχι μόνον ειδησεογραφικά (πολεμικές "ανταποκρίσεις", "απάνθισμα" των "κατά ενεστώτα χρόνον αξιολογοτέρων, ναι μην, και ακριβεστέρων παγκοσμίων συμβεβηκότων",με δημοσίευση των συνθηκών ειρήνης μεταξύ εμπολέμων χωρών,ή των πολεμικών μανιφέστων τους, κλπ). Πλουτιζόταν και λογοτεχνικά (με ποιήματα, εθνεγερτικά ιστοριογραφικά θέματα, θεατρόμορφα κείμενα τιτλοφορημένα ως "πολιτικά ενύπνια", "πολιτικο - νεκρικοί διάλογοι" που απευθύνονταν "προς τους ελπίζοντας καλλιτέρους καιρούς" αναγνώστες), με καλλιτεχνικά - μουσικολογικά θέματα, με καταλόγους ελληνικών βιβλίων που διέθεταν ή εξέδιδαν οι Μαρκίδες Πούλιου, με διαφημίσεις,ακόμα και με κοσμικές ειδήσεις και με τη μόδα της εποχής.

Το πρώτο φύλλο του 1793, στο πρωτοσέλιδο, αναγράφει, πλέον, το όνομα των εκδοτών. Από το 9ο φύλλο του 1793 το πρωτοσέλιδο χαρακτικό με τη θεά Αθηνά, αντικαθίσταται με άλλη συμβολική εικόνα, όπου στο μέσο της είναι ευδιάκριτα καλλιγραφημένη η λέξη "Εφημερίς".Η γυναικεία μορφή της εικόνας συμβολίζει τη Φήμη,με ανοιχτές τις φτερούγες της και δύο σάλπιγγες για να σαλπίζειτα συμβαίνοντα στον κόσμο.Στα αριστερά της ένθρονη η Αθηνά και δίπλα της μια δέλτος με γράμματα, που κρατά ο αγγελιοφόρος Ερμής. Το έμβλημα αυτό θα διατηρηθεί μέχρι το κλείσιμο της "Εφημερίδος".

Στις 11 (22) Δεκεμβρίου του 1797, (Τρίτη ήταν όπως και στο πρώτο φύλλο της), κυκλοφορεί το τελευταίο φύλλο της.Πριν προλάβει να κυκλοφορήσει το φύλλο της Παρασκευής, ξημερώματα στις 13 (24) προς 14 (25) του Δεκέμβρη, η αυστριακή αστυνομία,έχοντας πληροφορηθεί τη σύλληψη μερικές μέρες πριν 8 (19)/12/1797) του Ρήγα Φερραίου στην Τεργέστη,έσπευσε να συλλάβει τους "συνενόχους" του στη Βιέννη. Μεταξύ αυτών και οιΜαρκίδες Πούλιου,στην εφημερίδα των οποίων δημοσιεύονταν ειδήσεις για τους χάρτες,τα βιβλία,τις μεταφράσεις του Ρήγα Βελεστινλή,ενώ στο τυπογραφείο τους τυπώθηκαν οι επαναστατικές προκηρύξεις που κατασχέθηκαν στην Τεργέστη, κατά τη σύλληψη του πρωτεργάτη - ιερομάρτυρα του απελευθερωτικού αγώνα.

Ο Πούλιος - (Publios) Πούλιου έτυχε να λείπει από την Αυστρία και διέφυγε τη σύλληψη. Ο Γεώργιος Πούλιου,όμως συλλαμβάνεται. Λόγω της αυστριακής του υπηκοότητας δεν παραδίδεται, όπως ο Ρήγας στους Τούρκους, αλλά απελαύνεται από την Αυστροουγγαρία. Στη Λειψία όπου καταφεύγει συλλαμβάνεται, ανακρίνεται και απελαύνεται επίσης από το έδαφος της Σαξονίας. Δηλώνει ότι θα πάει στη Φραγκφούρτη, αλλά και εκεί στέλνεται σχετική αναφορά. Τα ίχνη του χάνονται, για να διαπιστωθεί ότι στις αρχές του 1799, ίσως και νωρίτερα, βρίσκεται στη Γαλλία την επανάσταση της οποίας "υμνούσε" με διάφορα κείμενα η "Εφημερίς",και αργότερα στην Αγκόνα της Ιταλίας. Στην Αγκόνα στάλθηκε από το Γαλλικό Διευθυντήριο,το οποίο είχε ιδρύσει ένα δήθεν εμπορικό Πρακτορείο,το οποίο στην πραγματικότητα ήταν "κέντρο προπαγάνδας και δίκτυο δημιουργίας επαναστατικών πυρήνων στις ελληνικές χώρες",επισημαίνει ο Λ. Βρανούσης.Ο Γεώργιος Πούλιου γνωστός και εκτός Αυστρίας ως "θαρραλέος απόστολος των νέων ιδεών και της Ελευθερίας, θύμα της Τυραννίας" στέλνεται στην Αγκόνα το 1799 με σκοπό τη "συγκρότηση Ελληνικού Επαναστατικού Κομιτάτου".Ομως, μετά τον Απρίλη του 1799 το Πρακτορείο διαλύεται και ο Γ. Πούλιος επιστρέφει στη Γαλλία.

Δυστυχώς ο χώρος δε μας επιτρέπει παραπέρα αναφορά στο βίο των εκδοτών της "Εφημερίδος".

Φίλε αναγνώστη, η επέτειος της 25ης Μαρτίου, προσφέρεται για "περιήγηση" στην εντελώς άγνωστη - στους περισσότερους - γνωστή, ίσως σε ελαχίστους αλλά με πολλά κενά και λάθη της μέχρι τώρα ιστοριογραφίας, ιστορία της παλαιότερης σωζόμενης ελληνικής εφημερίδας του προεπαναστατικού αγώνα,της"εφημερίδας του Ρήγα",όπως θα μπορούσε να χαρακτηριστεί, αφού αυτή συνδέθηκε με τις επαναστατικές ιδέες, τον αγώνα, το έργο και τη σύλληψή του, που σήμανε και τη σύλληψη του ενός από τους δύο εκδότες της και κλείσιμό της.

"Οδηγός" της "περιήγησής" μας στη συναρπαστική αυτή ιστορία το, κυριολεκτικά, μνημειώδες ερευνητικό - επιστημονικό αλλά και εκδοτικό έργο,που παρουσίασαν στις αρχές του χρόνου το Κέντρο Ερεύνης του Μεσαιωνικού και Νέου Ελληνισμού (ΚΕΜΝΕ) της Ακαδημίας Αθηνών και οι εκδόσεις "Μέλισσα".Πρόκειται για την εξαίρετων αποτελεσμάτων (χρειάστηκε μακρόχρονη και επίπονη εργασία της "Μέλισσας") εξάτομη ανασυγκρότηση της σειράς σε φωτοτυπική επανέκδοση,με τίτλο "ΕΦΗΜΕΡΙΣ Η αρχαιότερη ελληνική εφημερίδα που έχει διασωθεί. ΒΙΕΝΝΗ 1791 - 1797. Εκδότες: Οι αδελφοί Μαρκίδες Πούλιου",του εξάχρονου περίπου "σώματος" της προεπαναστατικής αυτής εφημερίδας.

"Ηρωας",πραγματικός, της έκδοσης, που απαίτησε μακρόχρονη και συστηματική έρευνα και μελέτη (1950 - 1993) σε βιβλιοθήκες και ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα και στις χώρες της Ευρώπης, όπου στα χρόνια της Τουρκοκρατίας έζησαν και έδρασαν Ελληνες, υπήρξε ο (μέχρι το θάνατό του, 20/4/93, διευθυντής του ΚΕΜΝΕ), ιστορικός Λ. Βρανούσης.Ο Λ. Βρανούσης, ο οποίος σαν τη μέλισσα συνέλεξε τα φύλλα της "Εφημερίδος" και με το τελειομανές πάθος του ερευνητή - μελετητή διαφόρων ιστορικών "πηγών" έγραψε τα προλεγόμενα και τις σημειώσεις,πέθανε πριν δει δημοσιευμένο αυτό το σπουδαίο "έργο ζωής". Αξιοι, όμως, συνεχιστές του, κυρίως ο ερευνητής Κώστας Λάππας,με εποπτεύοντα τον σημερινό πρόεδρο του ΚΕΜΝΕ Δημητρίου Ζ. Σοφιανού,έφεραν σε πέρας αυτό το μεγάλης ιστορικής, πνευματικής και, εντέλει, εθνικής σημασίας κειμήλιο. Κειμήλιο και της ιστορίας μας και της νεότερης ιστοριογραφίας μας.

Πάνω από 1.000 σελίδων ο κάθε τόμος, περιλαμβάνει 517 φύλλα της "Εφημερίδος" που βρέθηκαν, ενώ "λανθάνουν μόνο 29". Κάθε τόμος περιέχει προλεγόμενα και σημειώσεις του Λ. Βρανούση για κάθε έτος της "Εφημερίδος", περιλήψεις των δημοσιευμάτων της και ανατύπωση των φύλλων που βρέθηκαν. Ο πρώτος τόμος περιέχει και εκτενέστατη Εισαγωγή.Η εισαγωγή με δύο κεφάλαια ιστορεί το ελληνικό βιβλίο ως τον 18ο αιώνα (οι ουμανιστικές ιδέες του διαφωτισμού "έθρεψαν" τις ελληνικές εκδόσεις, κυρίως ομογενών του εξωτερικού, που υπολογίζονται σε 5.000 τίτλους και κυκλοφορούσαν σε χώρες της Ευρώπης αλλά και στη σκλαβωμένη Ελλάδα σε 50 εκατομ. αντίτυπα, περίπου) και τις απαρχές του ελληνικού Τύπου, με τις προσπάθειες, στη Βιέννη, του "πρωτεργάτη" Πολυζώη Λαμπανιτζιώτη,του Γεώργιου Βεντότη,(δε μακροημέρευσε), του Δημήτριου Θεοχάρη (ή Θεοχαρίδη) και των μορφωμένων και γλωσσομαθών αδελφών από τη Σιάτιστα Μαρκίδες Πούλιου."Στήριγμα" των προσπαθειών αυτών ήταν το τυπογραφείο του φωτισμένου νομομαθούς, ιστορικού και παιδαγωγού Γιόζεφ φον Μπαουμάιστερ,από το οποίο, γύρω στην άνοιξη του 1784,βγήκε η πρώτη, εβδομαδιαία ελληνική εφημερίδα, με συντάκτη τον Γ. Βεντότη (ή Βενδότη), που απαγορεύτηκε γύρω στα μέσα Ιουλίου του ίδιου χρόνου.

Οι αιτήσεις που είχαν υποβάλλει προς την αυστροουγγρική εξουσία ο Γεώργιος Μαρκίδης Πούλιος (δύο, το 1788 και 1789) και ο αδελφός του Πούλιος (ή Publius) (27/6/1890) για έκδοση εφημερίδας "σε ελληνική, ιλλυρική (σερβική) και γερμανική γλώσσα" εγκρίνονται. Στις 16 (27) /10/1970 με το δελτίο προεγγραφής συνδρομητών "ΕΙΔΗΣΙΣ" (η διακήρυξη των εκδοτών καταγράφει, αυτούσιο, ένα κείμενο που έγραψε ο πρωτοπόρος του νεοελληνικού διαφωτισμού στη Βενετία Ιώσηπος Μοισιόδαξ), προαναγγέλλεται η "ΕΦΗΜΕΡΙΣ",στην πορεία και τον πλούτο της οποίας θα αναφερθούμε, αναγκαστικά, συνοπτικά.

Μικρό απάνθισμα κειμένων

• 1791 "Είδησις": "Επειδή και ο σκοπός μας εις την έκδοσιν της γαζέτας δεν αποβλέπει εις άλλο, ειμή εις το κοινόν όφελος,το οποίον ημπορεί να απολαύσει κάθε ένας από τας τόσας περιέργειας ειδήσεις (... ) όσοι των φιλογενών ήθελαν συνδράμει από διαφόρους επαρχίας με αξίας και επωφελείς ειδήσεις εις όλους,και θέλοντες να τας διαδώσουν εις τους συναδελφούς των, θέλουν μας υποχρεώσει πέμποντές μας, διά να τας φανερώσωμεν διά μέσον των γαζετών μας".Υπογραφή "Μαρκίδες Πούλιου"
• 1797 (ποίημα ανώνυμο για τη δολοφονία, από Τούρκους το 1796, του Γεώργιου Μουρούζη (Μέγα Δραγουμάνου της Πύλης): "Μια ψυχή εστολισμένη από κάθε αρετήν, / από πνεύμα και σοφίαν υπέρ νουν και νοητής. Καύχημα και μεγαλείον όλων των ομογενών/ και των ήδη και των πάλαι, των σοφών και ευγενών. Ω ψυχή χαριτωμένη καιμπροστάτα των πολλών, / ευεργέτα των πενήτων και εργάτε των καλών, / ποιοί σκληροί και μαιοφόνοι ώρμησαν εξαφνικώς/ οπλιφόροι και ξιφήρεις, αναισθήτως, απαθώς; (...).
• 1797 Φύλλο 53) ένα ανώνυμο, κοινωνικό σατιρικό, πολύστιχο ποίημα λέει: " Τι ασυστόλως/ ο κόσμος όλος/ έφθασε να 'ναι/ ψευτιά και δόλος/ (...) Ολη η Κοινότης/ μια υποδουλότης, / αλλοιωμένη η Ανθρωπότης/. (...) Ολοι γεμάτοι/ με μιαν απάτη, / δεν βρίσκεις ένα να ρίξης μάτι. / Αν προς το θείον/ Ιερατείον/ τρέξης, το βρίσκεις με προσωπείον. / (...) Εις Αυλής μέρη/ δεν δίδει χέρι, / ευρίσκεις σκότος το μεσημέρι. / Και κινδυνεύεις, / αν δεν πιστεύεις / πως είναι σκότος και φως γυρεύεις. / (...) Οπου προσπέσω, / το Ιντερέσο/ δεν με αφίνει να προχωρέσω. / (...) Με συγχωρείται/ όσοι θαρρείτε/ πώς φρενιτεύω, μην απορείτε. / Εγ' ο καιμένος/ είμαι καμένος, / και κατά πάντα αδικημένος. / (...) Για να ξεσκάσω / αυτό το πάσο / τόκαμα μήπως διασκεδάσω".
• 1797 "Ποιήματα Ελληνικά": "Εκδοθέντος ήδη του ημίσους της Ελληνικής χάρτας του κυρίου Ρήγα, περί ής εδώσαμεν προλαβόντος την είδησιν, και αρεσάσης τοις Φιλέλλησιν, εξακολουθείται η έκδοσις και του λοιπού ημίσους με την ιδίαν δραστικήν φιλόπονον επιμέλειαν, εφ' ω θερμοί ζηλωταί της προόδου των Ελικωνιάδων μουσών, εποίησαν ταύτα". (Ακολουθεί ποίημα στην αρχαιοελληνική γλώσσα).
• "Είδησις" (22/5/1797): "Ετελείωσεν ήδη και η Ελληνική της Ελλάδος δωδεκάφυλλος Χάρτα του κυρ Ρήγα, και πωλείται δημοσίως εδώ εις Βιέναν, όσον και εις άλλας πόλεις οπού ο ίδιος εφρόντισε να στείλη, όθεν δίδεται είδησις περί τούτου εις τους προσφιλείς της ελληνίδος εραστάς, η δε τιμή είναι προς τρία γρόσια έκαστον φύλλον".

Τα κείμενα έγραψε η Αριστούλα ΕΛΛΗΝΟΥΔΗ

Ο Ρήγας (χαλκογραφία του 1825)

Το πρώτο φύλλο της "Εφημερίδος"

Το τελικό έμβλημα της "Εφημερίδος" (11/2/1793), κάτω

Χειρόγραφο γράμμα του Ρήγα, στα γαλλικά, σχετικό με την "Εφημερίδα"

Η σέρβικη έκδοσή της (φύλλο της 14/3/1791)

"Μέγας Αλέξανδρος", χαλκογραφία, έκδοση του Ρήγα (1797, στο τυπογραφείο της "Εφημερίδος")

Η χαλκογραφία με το Κάστρο Ισμαήλ και τη διάταξη των εμπολέμων ρωσικών και τούρκικων δυνάμεων

ΕΙΔΗΣΙΣ

"Η φιλομάθεια εμφυτεύει εις τους ανθρώπους την πολυμάθειαν, η οποία τους κάνει ευτυχείς και ευδαίμονας. Τούτο να είναι αληθές, ας ξαναγυρίσωμεν εις τη σκέψιν των προπατόρων της Ε'ΛΛΑ'ΔΟΣ (εδώ εννοείται όλη η διασπορά των ελλήνων) τότε θέλλομεν ιδή, όταν με ελευθερίαν έζη, και με αυτονομίαν εκυβερνάτο,όταν τρωμένη, από τον έρωτα του πολιτικού καλλωπισμού, εσπούδαζε πώς να διαφέρη από τας παροικίας των επιλοίπων εθνών (...). Και τη αληθεία τότε ωμοίαζεν η Ε'ΛΛΑ'Σ με μίαν γωνιμωτάτην γην, όπου εβλάστανε κάθε είδος γενναίων καρπών" (...)".

"Οντες λοιπόν υστερημένοι οι απόγονοι εκείνων των περιβοήτων ελλήνων από την αυτονομίαν, και υποδουλωμένοι εις πολλά βάσανα, με όλον τούτο δεν παύουσι μιμούμενοι τους παλαιούς προπάτορας (...) εφάνη αναγκαίον (...) να γίνη μία τέτοια αναπλήρωσις (...) προσφέρωντας τοις φιλέλλησι μίαν γαζέταν(τζάϊτουγγ) εις την απλήν ρωμαίϊκην γλώσσαν,η οποία δεν είναι άλλο τι, παρά μία καθημερινή ιστορική διήγησις πραγμάτων, όχι μόνον παρόντων, αλλά και απερασμένων και μελλόντων, ήτις και Ε'ΦΗΜΕΡΙ'Σ θέλει ονομασθή (...)"

"Βιέννη. 16. Ο'κτωμβρίου 1790".

Η "Εφημερίς" του προεπαναστατικού αγώνα

Η παλιότερη σωζόμενη ελληνική εφημερίδα